فرصت‌سوزی در دیپلماسی انرژی | وقتی ریاست ایران بر اوپک به فرصتی از دست‌رفته بدل شد

یادداشت پیش‌رو به قلم رضا رئیسی، روزنامه‌نگار و تحلیلگر سیاسی، نگاهی نقادانه به جایگاه ایران در سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) دارد. نویسنده در این یادداشت با مروری بر سابقه‌ی تاریخی و نقش ایران در شکل‌گیری اوپک، به بررسی عملکرد دولت در دوران ریاست دوره‌ای بر این سازمان می‌پردازد و از فرصت‌سوزی در عرصه دیپلماسی انرژی سخن می‌گوید؛ فرصتی که می‌توانست منافع ملی ایران را در یکی از حساس‌ترین مقاطع سیاسی و اقتصادی جهان تقویت کند.

۶۵ سال از تأسیس سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) در بغداد می‌گذرد؛ نهادی که نقش بی‌بدیلی در معادلات جهانی انرژی دارد و ایران نیز از اعضای مؤسس آن به شمار می‌رود. در این سال‌ها، با وجود جنگ، تحریم و فراز و فرودهای سیاسی، کشور ما کرسی خود را در این سازمان حفظ کرده و حتی در دوره‌های مختلف، ریاست کنفرانس‌ها و دبیرکلی اوپک را برعهده داشته است.

ایران تاکنون میزبان سه کنفرانس مهم اوپک بوده و ده دوره نیز ریاست عالی‌ترین ساختار این سازمان را برعهده گرفته است. همچنین در سال ۲۰۱۱ پس از ۳۶ سال، وزیر نفت ایران بار دیگر ریاست دوره‌ای اوپک را بر عهده گرفت و در سال جاری میلادی نیز این مسئولیت مجدداً به ایران رسید — جایگاهی که از منظر ژئوپلیتیکی و اقتصادی، اهمیت ویژه‌ای دارد، چراکه اعضای اوپک اکنون ۶۵ درصد از ذخایر شناخته‌شده نفت جهان و ۴۰ درصد از بازار جهانی را در اختیار دارند.

فتح سنگر به سنگر قلعه وفاق پزشکیان

با این حال، آن‌گونه که باید، از این فرصت تاریخی استفاده نشد. در طول سال جاری میلادی، هیچ نشست، کنفرانس یا ابتکار قابل توجهی از سوی ریاست ایرانی اوپک برگزار نشده است. آخرین اجلاس اوپک و اوپک‌پلاس در پایان سال گذشته (۲۰۲۴) و به شکل غیرحضوری برگزار شد و برنامه‌ریزی سیاست‌های سال ۲۰۲۵ در همان جلسه انجام گرفت.

در شرایطی که ایران به عنوان یکی از اعضای بنیان‌گذار اوپک، می‌توانست از جایگاه ریاست برای طرح مسائل کلیدی همچون تحریم‌ها، امنیت انرژی و قیمت نفت بهره گیرد، این فرصت عملاً به شکلی نمایشی و بدون خروجی سپری شد. حتی یک درخواست برای نشست فوق‌العاده وزیران اوپک مطرح نشد؛ در حالی‌که در میانه تنش‌های جهانی، همین ابتکار می‌توانست موقعیت ایران را در دیپلماسی انرژی تقویت کند.

در واقع، ریاست ایران بر اوپک می‌توانست ابزاری مؤثر برای تقویت منافع ملی باشد؛ همان‌گونه که سایر کشورها از تریبون‌های مشابه برای اثرگذاری بر بازار انرژی و تثبیت جایگاه خود بهره می‌گیرند. اما این فرصت تاریخی بدون دستاوردی چشمگیر از دست رفت — فرصتی که شاید سال‌ها طول بکشد تا دوباره تکرار شود.