۵۵آنلاین :
معصومه رضایی، خبرنگار گروه جامعه: سازمان نقشه‌برداری نامه‌ای را خطاب به هفت وزیر نوشته و در آن به فرونشست ۲۹ سانتیمتری استان البرز هشدار داده است. در نامه مسعود شفیعی، رئیس سازمان نقشه‌برداری کشور آمده است: محدوده تحت تاثیر فرونشست در استان البرز حدود ۷۰۰ کیلومتر است.
شفیعی در این نامه بیشترین نرخ فرونشست را که ۲۹ سانتیمتر است مربوط به زمین‌های زراعی جنوب اتوبان کرج- قزوین در محدوده روستای حاجی آباد عنوان کرده است.
عمق فاجعه‌ای که رئیس سازمان نقشه‌برداری کشور از آن یاد کرده، تنها به روستاها محدود نمی‌شود و فرونشست استان البرز به مناطق شهری هم سرایت کرده است. بر اساس آنچه شفیعی در نامه به آن اشاره کرده است؛ فرونشست استان البرز به منطقه شهری حسین آباد مهرشهر گسترش یافته و به ۱۸ سانتیمتر در سال رسیده و به‌ترتیب در محدوده نظرآباد ۴ سانتیمتر، ماهدشت ۵ سانتیمتر و کمال شهر ۸ سانتیمتر در سال وسعت خود را افزایش داده است.
نامه‌ای که رئیس سازمان نقشه‌برداری کشور نوشته علاوه‌بر محمدباقر نوبخت و عیسی کلانتری، معاونین رئیس‌جمهور برای روسای سازمان برنامه و بودجه، سازمان حفاظت محیط برای چهار نماینده استان البرز، استاندار این استان و رئیس سازمان مدیریت بحران کشور هم فرستاده شده و عنوان شده که داده‌های ژئودتیکی سازمان نقشه‌برداری کشور مربوط به فرونشست از دی ماه سال ۹۵ تا بهمن ماه ۹۷ گردآوری شده است.
خطر فرونشست در شهرها
حمیدرضا نانکلی، مدیرکل نقشه‌برداری زمینی سازمان نقشه‌کشی کشور درباره دلایل به وجود آمدن فرونشست، به سازندگی، می‌گوید: یکی از پدیده‌هایی که در بحث زمین شناسی با آن روبه‌رو هستیم موضوع فرونشست است که مهم‌ترین عامل آن برداشت بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی است که باعث می‌شود لایه‌های زمین سست شده و فرونشست رخ دهد و عوامل متعددی باعث می‌شود که در بعضی مناطق وسعت بیشتری پیدا کند بنابراین با توجه به دخالت انسان در به وجود آمدن فرونشست می‌توان آن را پدیده‌ای محلی دانست.
نانکلی درباره نقاطی از ایران که درگیر فرونشست هستند، می‌گوید: برای به دست آوردن نرخ فرو نشست در مکان‌های مختلف تکنیک‌های متنوعی وجود دارد که برای آشکارسازی این پدیده از آنها استفاده می‌شود و از جمله می‌توان به تکنیک جی پی اس و ماهواره‌ای اشاره کرد. ضمن اینکه هر کدام از این روش‌ها در بازه‌های زمانی مختلف آماری را ارائه می‌دهند و بر اساس تغییرات زمانی نرخ فرونشست به دست می‌آید. با توجه به آنچه تاکنون تکنیک‌های‌ه مختلف در ثبت تغییرات نشان می‌دهند، ۸۰ نقطه در کشور با فرونشست روبه‌رو است که بخشی از آن عبارت‌اند از؛ جنوب و جنوب غربی تهران، هشتگرد، طوس در استان خراسان، رفسنجان، شیراز، البرز و اصفهان. در شمال و مرکز تهران، فرونشست خاک وجود ندارد، اطلس تمام نقاطی که با این پدیده روبه‌رو هستند تهیه شده و با عنوان اطلس فرونشست در اختیار ارگان‌های مختلف قرار گرفته است.
مدیرکل نقشه‌برداری زمینی سازمان نقشه‌کشی کشور درباره عوامل به‌وجود‌آوردنده فرونشست و خطرات آن در مناطق شهری، گفت: بخش بزرگی از فرونشست آب به چاه‌های غیرمجازی مربوط می‌شود که در مناطق روستایی و زمین‌های زراعتی حفر می‌شود و نشان‌دهنده آن است که مدیریت سفره‌های آب زیرزمینی وجود ندارد. زمانی که پدیده فرونشست در مناطق شهری اتفاق می‌افتد، خطراتی را به مردم ساکن شهرها تحمیل می‌کند که سیستم‌های زیرزمینی مخابرات، برق، آب و گاز را هم دچار مشکلات جدی خواهد کرد. ضمن اینکه می‌تواند در تخریب ساختمان‌ها هم نقش داشته باشد.
هشدارهایی که جدی گرفته نمی‌شوند
عبدالرضا سعادت، مدیرکل ژئودزی و نقشه‌برداری سازمان نقشه‌برداری کشور که سرپرستی پایش آمار به‌دست‌آمده از فرونشست استان البرز را بر عهده داشته، درباره خطراتی که با وقوع این پدیده مناطق شهری را تهدید می‌کند، به سازندگی، گفت: پدیده فرونشست در شهرها باعث سست شدن پایه‌های ساختمان‌ها می‌شود ضمن اینکه مخاطراتی را هم برای تاسیسات شهری به وجود خواهد آورد.
او با اشاره به تاثیر برداشت‌های بی‌رویه از سفره‌های زیرزمینی در فرونشست خاک می‌گوید: خشکسالی و جنس خاک هم در این پدیده موثر هستند هر چند که برداشت از سفره‌های زیرزمینی در بخش زراعی از مهم‌ترین عوامل به شمار می‌رود. هر چند تاثیری که فرونشست در مناطق زراعی دارد کمتر از مناطق شهری و نامحسوس است.
سعادت درباره نقاط مشابهی در ایران که فرونشستی شبیه به مناطق شهری استان البرز دارند، گفت: در مناطق مختلفی در جنوب تهران این پدیده با نرخ ۲۲ و ۲۳ سانتیمتر هم شناخته شده است و رقم ۲۹ سانتیمتر در سال که برای استان البرز عنوان شده، بیشترین نرخ در این منطقه است و در مناطق شهری مثل حسین آباد مهرشهر این رقم ۱۸ سانتیمتر در سال است.
او درباره نرخ‌های خطرزا در بحث فرونشست زمین گفت: نرخ‌های ۵ و ۶ سانتیمتر به بالا ارقام خطرزا به شمار می‌آیند هرچند خطرات در این زمینه به جنس خاک هم بستگی دارد. در مورد جنس خاک مناطقی در استان البرز که نرخ فرونشست در آنها اعلام شده به سازمان زمین‌شناسی هم اطلاع داده‌ایم تا جنس دانه‌بندی خاک را در منطقه بررسی کند؛ بنابراین شدت خطر در استان البرز بستگی به تصمیمات سازمان زمین‌شناسی خواهد داشت.
سعادت درباره همکاری نهادهای مختلف با سازمان نقشه‌برداری برای جلوگیری از خطرات احتمالی فرونشست خاک، گفت: نهادهای مسئول در استان البرز آمار و هشدار سازمان نقشه‌برداری را جدی نمی‌گیرند هرچند در تهران هم موضوع به همین شکل بود و مراجع مسئول به آمارهای ما اهمیت نمی‌دادند و کسی هم توجه نمی‌کرد. فرونشست در مناطق شهری می‌تواند بسیار خطرناک باشد و در این زمینه ما فقط می‌توانیم آمار بدهیم و به سازمان‌های مختلف هشدار دهیم که چه اتفاقاتی در حال رخ دادن است.
سعادت با اشاره به عواملی که می‌توان از پیشرفت فرونشست جلوگیری کند، گفت: با توجه به اینکه بعضی از عوامل در بروز فرونشست طبیعی هستند و برخی غیرطبیعی، نمی‌توان به صورت صد در صد در مقابل این پدیده ایستاد زیرا جنس خاک را نمی‌توان در منطقه تغییر داد اما درباره عوامل غیرطبیعی که مهم‌ترین عامل در موضوع فرونشست است می‌توان با تغییر الگوی مصرف آب در زمین کشاورزی به کاهش پیشرفت آن کمک کرد.
او در پاسخ به این سوال که چرا پیش از این درباره فرونشست در مناطق شهری استان البرز آماری ارائه نشده بود، گفت: به دلیل کمبود دستگاه تنها در طول جاده‌هایی مثل تهران، پل فردیس و شهریار انجام شد و تغییرات جایگاهی داشته‌ایم.
چند سناریو برای ۳۸ میلیارد تومان
مسعود شفیعی، رئیس سازمان نقشه‌برداری کشور درباره هشدارهایی که به مسئولان در استان البرز داده شده، گفت: با توجه به آماری که روز دوشنبه، ۲۷ خرداد منتشر شده مدیران هنوز واکنش نشان نداده و گویا نتیجه‌ای نداشته است. او با اشاره به رقم ۳۸ میلیارد تومان که در گزارش سازمان نقشه‌برداری منتشر شده است، به سازندگی گفت: روش تهیه گزارش در این سازمان با استفاده از تصاویر راداری است که اتحادیه اروپا در اختیار ایران قرار داده و نیاز ما را رفع کرده است. اما برای صحت‌سنجی صرفا تصاویر راداری نمی‌تواند کمک‌کننده باشد زیرا برای انجام ترازیابی نیازمند تجهیزات به‌روز هستیم و وسایلی که در اختیار داریم قدیمی و محدود است و عمر بیشتر آنها به ۱۰ سال پیش برمی‌گردد و برای تخمین رقم ۳۸ میلیارد تومان هم چند سناریو داشتیم که یکی از آنها همین رقم بود که تنها برای دستگاه‌ها و تغییرات پایشی زمین است. در حال حاضر هم دستگاه‌ها در اختیار سازمان نقشه کشی هستند اما ابزاری که در اختیار داریم قدیمی بوده و یک دهه از عمر آنها می‌گذرد و باعث شده تا تعمیر آنها هزینه‌های سازمان را افزایش داده و سرعت کار را کاهش دهد.
او درباره پدیده فرونشست در ایران، گفت: کشور ما بسیار پهناور است و پهنه‌های زیادی در منطقه دچار این پدیده هستند و تاکنون با دستگاه‌هایی که در اختیار داشته‌ایم، موفق شدیم حدود ۳۰ پهنه را به عنوان مناطقی که فرونشست خطرساز داشته‌اند، شناسایی و معرفی کنیم در‌حالی‌که مطالعات انجام‌شده نشان می‌دهد که تعداد پهنه‌های درگیر فرونشست چند برابر این آمار است و جزو محدوده‌های پرخطر به شمار می‌روند.
شفیعی درباره دلایل کم‌توجهی مدیران به موضوع فرونشست زمین، گفت: به‌عنوان یک شهروند می‌توانم بگویم که شاید مدیران خطر این پدیده را در ایران جدی نمی‌گیرند و شاید هنوز نتوانسته‌اند راه‌حل عملیاتی برای برخورد با این پدیده پیدا کنند. با توجه به اینکه برداشت بی‌رویه از منابع آبهای زیرزمینی از مهم‌ترین عوامل خطرزا در این مورد است اما آیا وزارت نیرو این قدرت را دارد که در مناطق اعلام شده جلوی چاه‌های غیرمجاز و برداشت‌های بی‌رویه را بگیرد؟! در‌حالی‌که ابعاد موضع بسیار وسیع است، خطر را باید جدی و نزدیک احساس کرده باشیم که بتوانیم در پی راه حل برای آن باشیم. مسئله دیگر آن است که راه‌حل‌ها باید عملیاتی باشند ضمن اینکه جامعه هم باید پذیرای روبه‌رو شدن با این مسئله باشد.
او پاسخ به این سوال که خطر آمار اعلام شده درباره استان البرز، چقدر جدی است، گفت: تقسیم کار با سازمان زمین‌شناسی انجام شد و قرار بر این بود که نقشه اعلام نرخ فرونشست را سازمان نقشه‌برداری انجام دهد و اعلام میزان خطرپذیری بر عهده سازمان زمین‌شناسی باشد. در‌حالی‌که لزوما نرخ بالای فرونشست به معنای خطرساز بودن نیست زیرا در مناطق زراعی که جمعیت کم است و تاسیسات زیرزمینی وجود ندارد، بالا بودن نرخ فرونشست اهمیت چندانی ندارد اما در مناطق شهری پدیده فرونشست متفاوت عمل می‌کند و در نقطه‌ای مثل تهران باعث به وجود آمدن فروچاله می‌شود و آثارش به‌مراتب بیشتر و ویران‌گرتر خواهد بود. رئیس سازمان نقشه برداری کشور ادامه داد: نرخی که سازمان نقشه برداری اعلام می‌کند تنها یک رقم است و اینکه این رقم چقدر می‌تواند خطرساز باشد، به ریز دانه یا درشت دانه بودن خاک بستگی دارد و آن هم باید توسط سازمان زمین شناسی اعلام شود اما به طور کلی عددهای اعلام‌شده نگران‌کننده است و در اصل خطرآفرین بودن این نرخ تردیدی نیست و ابعاد خطر بسیار بالاتر از آماری است که ارائه شده است. تاکید می‌کنم به همین آمار اضافه کنید خطر مناطقی را که البرز را تهدید می‌کند. هر چند که این آمارها درباره منطقه شهری البرز برای اولین بار است که منتشر شده اما گزارش سازمان نقشه‌برداری تاکنون حساسیت بالایی را میان مسئولان به وجود نیاورده است و با این حال وظیفه ما ارائه این گزارش بوده است.
ورامین، رکورددار فرونشست زمین در دنیا
شهرستان ورامین با سالانه۳۶ سانتیمتر نشست زمین، رتبه نخست فرونشست در جهان را در اختیار دارد.
حد مجاز برداشت آب از سطح آبهای زیرزمینی براساس استانداردهای موجود ۴۰ درصد مخزن است در صورتی که امروز میزان برداشت آب از منابع قابل استحصال تا ۱۲۰درصد رسیده است که نتیجه این امر، بروز پدیده فرونشست اراضی دشت ورامین است.
عدد ۳۶ سانتیمتر نشست سالانه هولناک است. اما واقعا ورامین همین قدر نشست می‌کند؟
سیدعبدالرضا سعادت، مدیرکل ژئودزی و نقشه‌برداری زمینی سازمان نقشه‌برداری کشور دراین‌باره به سازندگی می‌گوید: با ابزارهای مختلف اندازه‌گیری در ورامین و مناطق جنوبی تهران، فرونشست زمین را در برخی مناطق تا ۲۲ سانتیمتر در سال اندازه‌گیری کردیم. در ری، جوادآباد و پیشوا فرونشست تا ۱۵ سانتیمتر ثبت شده است. به گفته او هرچند ممکن است ورامین بالاترین عدد فرونشست زمین را نداشته باشد، اما «کم‌سابقه است؛ فرونشست ۲۲ سانتیمتری زمین در مدت یک سال، نرخ بالایی است. یکی دو سانتیمتر، در همه جای دنیا معمول است»
برآوردهای سازمان نقشه‌برداری البته به طور مستند چنین است: «دشت ورامین از قطب‌های مهم کشاورزی استان تهران است که با برداشت بی‌رویه آب از سفره‌های زیرزمینی روبه‌روست. این شهرستان دارای تنها یک رودخانه است و هیچ آب روان و جاری دیگری که به آن رودخانه گفته شود، ندارد. این برداشت بی‌رویه از آبهای زیرزمینی علاوه‌بر وارد کردن آسیب جدی به آبخوان‌های منطقه، موجب فرونشست گسترده آن شده است. فرونشست‌های زمین، مقدمه‌ای برای گسترش کویر و نابودی کشاورزی منطقه می‌شود. از دیگر سو این فرونشست موجب ایجاد شکاف‌های عمیق و حفره‌هایی در اراضی کشاورزی شده است. سازمان نقشه‌برداری کشور به عنوان متولی اطلاعات مکانی، سال ۹۷ اقدام به تهیه اطلس فرونشست شهرستان‌های پاکدشت و ورامین را کرده است. نتایج حداکثر نرخ فرونشست منطقه در مسیر راه آهن تهران- مشهد، بین روستاهای «طاهر آباد» و «سلمان آباد» با نرخی معادل ۲۰ سانتیمتر در سال بوده است و حالا با ارائه آمار تازه اوضاع استان البرز از این هم بدتر است.
محمدجواد بلورچی، زمین‌شناس و سخنگوی سابق سازمان زمین‌شناسی سال گذشته در گفت‌و‌گویی به ایرنا گفته است: زمانی که ما میزان فرونشست در دشت تهران را اندازه‌گیری کردیم، در سال ۸۴ که تهران حداکثر ۱۷ سانتیمتر در سال فرونشست داشت، در دشت ورامین این میزان ۱۲ سانتیمتر بود. اما اینکه امروز ورامین از تهران سبقت گرفته باشد، بعید نیست. چون به همان میزان که در ورامین کشاورزی می‌کنیم، در دشت تهران کشاورزی انجام نمی‌شود. چون اولا صنایع و مناطق شهری جای زمین‌های کشاورزی را گرفته‌اند و نکته دیگر این است که آبخوان‌های دشت تهران دیگر توان لازم برای تأمین آب کشاورزی را ندارد و بعید نیست که فرونشست دشت ورامین از دشت تهران پیشی گرفته باشد.
عواقب فرونشست زمین
می‌گویند فرونشست زمین خطرناک است؛ فرونشست، فرورفتگی یا نشست ناگهانی بخش یا بخش‌هایی از یک سرزمین، از نظر کارشناسان پدیده‌ای نگران‌کننده است که پشت سر خود عوامل و به‌دنبال خود عوارض بی‌شماری را دارد. این پدیده، رخدادی طبیعی نیست؛ عامل انسانی دخالت مستقیم در بروز و تشدید آن داشته و دارد؛ پدیده‌ای که می‌تواند خسارت‌های سنگین مالی و جانی به همراه داشته باشد. رشد جمعیت همراه با گسترش بی‌رویه بهره‌بردارى از آب در مقاصد کشاورزى، صنعت و شرب، جامعه امروز را با اثرات نامطلوب زیادى در جنبه‌هاى کمى و کیفى منابع آب مواجه کرده است. افزایش روزافزون بهره‌بردارى از آب‌هاى زیرزمینى به‌ویژه در حوضه‌هایى که با نهشته‌هاى آبرفتى، دریایى کم‌عمق یا دریاچه‌اى تحکیم‌نیافته انباشته شده‌اند، در مناطق مختلفی از ایران، موجب فرونشست زمین شده است. پدیده فرونشست در تغییر ناهمسان در ارتفاع و شیب رودخانه‌ها، آبراهه‌ها و سازه‌هاى انتقال آب ممکن است بیرون‌زدگى لوله جدار چاه‌ها، کاهش برگشت‌ناپذیر مخازن آب زیرزمینى، کاهش میزان نفوذپذیرى سطحى و پیرو آن گسترش پهنه‌هاى بیابانى و سیلابى و ایجاد تخریب در شریان‌هاى حیاتى و سازه‌هاى مهم را ایجاد کند. نمونه بارز آن، فاجعه شهران بود که به دلیل نشست زمین و البته محاسبه نشدن حفره در زمان حفاری مترو پدید آمد؛ لوله گاز شکست، گاز در حفره‌ای که به دلیل نشست زمین به وجود آمده بود، حبس شد و با جرقه منفجر شد. هرچند که پس از این حادثه و بر اساس مصوبه هیئت دولت در تاریخ ۲۸ تیرماه سال ۹۶ ایمن‌سازی تجهیز مخازن آب، نصب شیرهای قطع و وصل سریع، ایمن‌سازی خطوط انتقال آب، افزایش تاب‌آوری شهر، مقاوم‌سازی پست‌های فرسوده برق و مخابرات، احداث پست‌ها و ایستگاه‌های مقاوم برای امداد و نجات در هنگام حوادث و... در دستور کار قرار گرفت.
دیدگاه تان را بنویسید