[ مهتاب جودکی ] سی سال است که پسماند آبادان را در دل تالاب خالی می‌کنند؛ هر روز ١٥٠ تا ٢٢٠ تن. کم نیست. اکنون وسعتی بزرگ‌تر از ١٠٠ هکتار در تالاب بین‌المللی شادگان، آلوده زباله است، ماهی‌هایش یا مرده‌اند یا مریض، آبی اگر هست، چرکین است و زباله‌ها همه‌جا پراکنده. پای تالاب سال‌هاست به فهرست قرمز مونترو باز شده و بعد از این همه، بعید نبود که کار به خروج تالاب از کنوانسیون رامسر بکشد. یک ماه پیش مدیرکل محیط‌زیست خوزستان حرف خروج از کنوانسیون را پیش کشید و گفت: «به دلیل تخلیه پسماندهای شهری آبادان، مقرر شده بود تالاب شادگان از فهرست کنوانسیون رامسر خارج شود. از طریق وزارت امور خارجه پیگیری‌های زیادی انجام و تاکنون از این کار جلوگیری شده است.» حالا رئیس اداره محیط‌زیست آبادان خبر تازه‌ای به «شهروند» می‌دهد: «ابتدای شهریور، پایان تخلیه پسماند در تالاب شادگان است.»
میان محیط‌زیست و شهرداری همیشه درگیری بود؛ یک بار محیط‌زیست شکایت می‌کرد و یک بار شهرداری وعده می‌داد که زباله‌ها را جای دیگری می‌برد. مثلا ١٤سال پیش یکی از آن بارها بود که شهرداری قول داد ظرف دو ماه جایگاه تخلیه زباله را به جای دیگری منتقل کند، به وعده‌اش عمل نکرد و اداره محیط‌زیست شکایت کرد و دست آخر باز هم کار به جایی نرسید. در این مدت دفن زباله در شادگان ادامه داشت و میزان پسماندی که در روزهای آخر هفته به تالاب ریخته می‌شد، به ٣٠٠ تن هم می‌رسید. محمدجواد اشرفی، مدیرکل محیط‌زیست استان خوزستان، درست یک ماه پیش، از تکرار این روند گفت: «در چند‌سال گذشته، شهرداری آبادان زباله‌های شهری را در تالاب شادگان تخلیه می‌کند که این کار باعث شده نظم طبیعی تالاب به خطر بیفتد و سلامت مردم حاشیه تالاب مورد تهدید قرار بگیرد. بارها از تخلیه پسماند در این تالاب جلوگیری کردیم و قرار شد پسماندها به جای دیگری منتقل شوند اما متأسفانه تاکنون هیچ اقدام عملی صورت نگرفته و شهرداری هم به بهانه نداشتن اعتبار، این روال را ادامه می‌دهد.» او گفت که شهرداری آبادان سالانه حدود ۵۰۰میلیارد ریال عوارض دریافت می‌کند و هر بار به بهانه‌هایی مثل نبود اعتبار، موقعیت جغرافیایی شهر و نبود مکان مناسب، کار را به زمان واگذار کرده است. بعد از این همه گویی محیط‌زیست بالاخره حریف شهرداری شد که هفته گذشته هشدار داد در صورت جانمایی نکردن مکان دفع پسماندها با دستور قضائی و اعلام جرم مواجه خواهد شد و شهرداری آبادان کوتاه آمد، اما فعلا فقط از تخلیه زباله.
این شروع اتفاقات خوب است
علی فتحی‌نیا، رئیس اداره محیط‌زیست آبادان به «شهروند» خبر می‌دهد که براساس آخرین مصوبه استانداری خوزستان، بنا شده که تا پایان همین ماه، یعنی ١٢ روز دیگر، پسماندی در تالاب شادگان تخلیه نشود. «مقدمات این کار فراهم و هماهنگی‌ها انجام شده است و شهرداری آبادان درحال مستقرکردن تجهیزاتش در محل دفن جدید است. با این تفاسیر به نتایج دلخواه خواهیم رسید و به دنبال آن پیگیر پاکسازی محل هستیم.» براساس طرح مطالعاتی مدیریت پسماندهای استان خوزستان، پسماندهای شهرستان‌های آبادان، خرمشهر و شادگان در یک محدوده مشخص شده در حوزه سرزمینی خرمشهر که اکنون محل فعلی دفع پسماندهای خرمشهر است دفن خواهد شد. این موضوع در کارگروه استانی پسماند هم مطرح شده و دادستانی، استاندار و معاونت عمرانی آن را تأیید کرده‌اند. از طرف دیگر مدیرکل محیط‌زیست خوزستان هم گفته است که براساس مصوبات این کارگروه، پسماندها باید ظرف ٤٥ روز به محل دفن پسماندهای خرمشهر جابه‌جا شوند. فتحی‌نیا اما می‌گوید: «محل جایگزین جایی است که مطالعات زیست محیطی آن در سنوات گذشته انجام شده و ما از طریق شهرداری پیگیر این هستیم که با مشارکت بخش خصوصی یک واحد بزرگ بازیافت هم در منطقه مستقر شود. طبق پیگیری‌های ما با توقف تخلیه پسماند در ابتدای شهریور، تا دو سه ماه آینده به نتایج خوبی خواهیم رسید.»
از مساحت بیش از٤٥٠هزار هکتار تالاب بین‌المللی شادگان، ١٥٠هزار هکتار در حوزه استحفاظی آبادان است و بیشتر از ١٠٠ هکتار آن در ٣٠سال گذشته درگیر پسماند شهری بوده است. رئیس اداره محیط‌زیست آبادان، از احوال این نقطه آلوده می‌گوید: «بعضی نقاطش بیشتر و بعضی نقاطش کمتر آلوده است. در ١٠سال اخیر ٢٠ هکتار به‌عنوان مکان تخلیه انتخاب شده و چون تخلیه در مکان قبلی ادامه پیدا نکرد،
١٠٠ هکتاری که قبلا محل تخلیه بود، به مرور درحال احیا شدن است برای ٢٠ هکتاری که خیلی آلوده است، برنامه داریم تا مقدمات پاکسازی را از طریق شهرداری منطقه فراهم کنیم.» شهرداری آبادان که بعد از سه دهه بالاخره برای توقف تخلیه در تالاب کوتاه آمده، معلوم نیست چه زمانی بخواهد کار پاکسازی نقاط آلوده تالاب را آغاز کند و به پایان برساند. از گفته‌های مدیران محیط‌زیست پیداست که هنوز نمی‌دانند از چه روشی برای پاکسازی استفاده کنند و هنوز مطالعه‌ای برای این کار انجام نشده است. فتحی‌نیا می‌گوید این کار زمان می‌برد اما شروع کار محیط زیست، با پایان انتقال پسماند به تالاب شادگان همراه است.
مریم مکوندی، کارشناس دبیرخانه مدیریت زیست‌بومی تالاب شادگان هم از ماجرا بی‌خبر است. او به «شهروند» می‌گوید اکنون اصلی‌ترین مسأله، تأمین اعتبار است، اگرچه محیط‌زیست استان برای تأمین اعتبار تلاش زیادی انجام داده: «ما هم شنیده‌ایم که قرار است این پسماندها به خرمشهر منتقل شوند اما هنوز از جزئیات این کار اطلاعی در دست نیست. از سوی دیگر باید اعتبار این جابه‌جایی به درستی تأمین شود تا بتوان به انجام آن امیدوار بود.» او همچنین می‌گوید طرح‌های احیای تالاب پس از این جابه‌جایی و بهبود بخشیدن به منطقه‌ای که پیش از این پسماندهای بسیار داشته هم در گرو تأمین اعتبار دوباره است و در مرحله اول باید زباله‌ها خارج شوند تا بعد از آن به این فکر کرد که با وضع پیش رو باید چه کرد و چه طرح‌هایی می‌تواند اجرایی شود.
همه مشکلات تالاب
تخلیه پسماند گوشه‌ای از مصائب هر روزه تالاب شادگان است که نامش را در فهرست قرمز کنوانسیون رامسر قرار داد. این‌طور که علی ارواحی، مدیر ملی طرح حفاظت از تالاب‌های ایران می‌گوید، علاوه بر زباله‌ها، مسأله تأمین حقابه و ورود گونه‌های غیربومی به این شرایط دامن زده است. علاوه بر این ورود پساب‌های شور، خشک‌شدن زمین تالابی و تبدیل آن را به نمک‌زار به دنبال داشته است.
او به «شهروند» می‌گوید که اواخر دهه ٨٠ به همین دلیل برنامه مدیریت تالاب شادگان در فرآیندی مشارکتی تدوین شد و به تصویب شورای برنامه‌ریزی و توسعه استان خوزستان رسید. متعاقب آن کمیته‌های مدیریتی در سطح استان و شهرستان به ریاست استاندار خوزستان و فرماندار شادگان شکل گرفت. از آن زمان به بعد تهدیداتی که تالاب شادگان را متوجه می‌کند، یک به یک بررسی شد تا «حتی‌الامکان راهکارهایی پیش‌بینی یا اقداماتی انجام شود و این تهدیدات را حداقلی کند.» یکی از این موارد حقابه تالاب شادگان بود. ارواحی می‌گوید: «درطول این سال‌ها نیاز آبی تالاب شادگان برآورده شد. سازمان حفاظت محیط‌زیست و اداره کل محیط‌زیست خوزستان طی مطالعه‌ای نیاز آبی را محاسبه کردند و در ادامه موضوع تأمین این حقابه در سطح استان، سازمان آب و برق خوزستان و اداره محیط‌زیست درباره این موضوع برنامه‌ریزی‌هایی را شروع کردند تا جایی که اکنون یک خط انتقال آب مستقیما از کارون به سمت شادگان درحال ساخت است. علاوه بر این طی سال‌های گذشته شاهد تخصیص حقابه‌هایی به تالاب شادگان در مقاطع مختلف زمانی بوده‌ایم. البته که این میزان آب‌رسانی‌ها کفایت نمی‌کند اما همین شرایط باعث شده که در مقاطعی کمیت منابع آب تالاب شادگان نسبت به سال‌های گذشته وضع بهتری پیدا کند.»
تهدید دیگر ورود گونه‌های غیربومی بود، ازجمله ماهی تیلاپیا که «گونه‌ای مهاجم است و گونه‌های بومی تالاب شادگان را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.» تیلاپیا به تالاب شادگان حمله کرده است و این زیستگاه اکنون در خوزستان بیشترین آلودگی ناشی از تهاجم این گونه را دارد. چنان که تیلاپیا نیمی از صید صیادان است، شده گونه غالب زیستگاه. به گفته ارواحی نیاز است که راهکارهای کنترل ورود گونه‌های مهاجم و افزایش آنها بررسی شود و از طرف دیگر فضا برای گونه‌های آبزی اندمیک تالاب فراهم شود. «رهاسازی ماهیان بومی راه حل دیگری است. این جزء مواردی است که شیلات استان خوزستان باید روی آن کار کند. همزمان ما هم در طرح حفاظت از تالاب‌های ایران در حال برنامه‌ریزی هستیم تا بتوانیم همکاری مشترکی داشته باشیم و گونه‌های بومی را در تالاب شادگان رهاسازی کنیم.» او اضافه می‌کند که نیاز است بهره‌برداران محلی هم آموزش ببینند: «آنها باید با شیوه‌های اصولی به حفظ منابع آبزی کمک کنند و این از طرفی فرصت معیشت را برای مردم فراهم می‌کند و حداقل بالای ٥هزار خانوار به‌طور مستقیم از صید و صیادی ارتزاق می‌کنند و تالاب شادگان منبع درآمد آنهاست. اینکه بشود شیوه‌هایی اجرا شود که هم بهره‌برداران محلی معیشت‌شان حفظ شود و هم منابع آبی، موضوع مهمی است که در آینده نزدیک برنامه‌ای برای آن خواهیم داشت.» مجموعه این تهدیدها باعث شده تالاب شادگان در فهرست مونترو قرار بگیرد و سازمان محیط‌زیست امیدوار است با برطرف‌شدن این تهدیدها و انعکاس اقدامات مدیریتی به کنوانسیون رامسر، تالاب شادگان از فهرست مونترو خارج شود. با این همه در صورت توقف تخلیه پسماند، نقطه آلوده تالاب برای بازگشت به زندگی همچنان نیازمند پاکسازی است. مدیر ملی طرح حفاظت از تالاب‌های ایران می‌گوید وجود پسماند درتالاب تولید غذا را به خطر می‌اندازد و در عین حال اکوسیستم و زیست‌بوم تالاب شادگان را تهدید خواهد کرد. «وقتی آلاینده‌ها را وارد تالاب می‌کنیم، بر تنوع زیستی و سلامت و بقای آن اثر می‌گذارند؛ از یک طرف تنوع زیستی تالاب به لحاظ کمیت به خطر می‌افتد و بخشی از گونه‌ها از دست می‌روند و از طرف دیگر سلامت مردم در چرخه غذایی تحت‌الشعاع قرار خواهد گرفت. علاوه بر این در صورت ماندگار شدن پسماند دیگر نمی‌توان از جاذبه طبیعی تالاب بهره‌برد. به تمامی این دلایل است که باید سلامت کیفیت آب تالاب شادگان را حفظ کنیم.»
دیدگاه تان را بنویسید