آينده تهران

۵۵آنلاین :

شرق: پيمايشي که داده‌هاي آن در‌ بازه زماني شنبه، 13 مهر تا دوشنبه، 20 آبان امسال گردآوري شده، نتايج جالب‌توجهي از برخي مؤلفه‌هاي زندگي در تهران و نظر اهالي پايتخت درباره اين شهر به دست داده است. بر‌اساس برخي از نتايج اين پيمايش که پيش از اين منتشر شده، درمجموع ميزان رضايت شهروندان از مديريت شهري حدود ۱۱ از ۲۰درصد بوده است. در اين پيمايش همچنين از پاسخ‌گويان پرسيده‌اند: «آيا زندگي در تهران در گذشته راحت‌تر بود؟» 48 درصد پاسخ‌گويان گفته‌اند که زندگي در گذشته برايشان راحت‌تر بوده است. درحالي‌که 31 درصد معتقدند درحال‌حاضر زندگي در تهران براي آنها راحت‌تر از گذشته است. بخش مهمي از يافته‌های اين پيمايش تازه، مربوط به بررسي ديدگاه‌هاي پاسخ‌گويان درباره آينده تهران است. در مورد آينده، شدت ارزيابي منفي در پاسخ‌ها بيشتر است. 71 درصد مي‌گويند اگر تهران در همين مسير پيش برود، براي زندگي جاي بدتري خواهد شد و فقط 14‌درصد معتقدند که اگر تهران در همين مسير پيش برود، در آينده جاي بهتري براي زندگي خواهد بود.

«آيا زندگي در تهران در آينده راحت‌تر خواهد بود و نگراني‌ها کمتر خواهد شد؟» بسياري از مردم به اين پرسش فکر مي‌کنند يا با ديگران دراين‌باره بحث مي‌کنند که آينده چه خواهد شد. آيا وضعيت بهتر مي‌شود يا بدتر و آيا نگراني بيشتر خواهد شد يا کمتر. در تحقيقي که انجام شده، همين پرسش مطرح و از پاسخ‌گويان خواسته شد نظر خود را دراين‌باره بگويند. 88 درصد آنها گفته‌اند موضوعاتي که موجب نگراني آنان شده است، در آينده بيشتر خواهد شد؛ به عبارت ديگر، نه‌فقط اميدي به کاهش نگراني ندارند، بلکه احساس مي‌کنند در آينده وضعيت بدتر خواهد شد و چيزهايي که امروز آنان را نگران کرده است، از ديد آنان در آينده بيشتر خواهد شد. پنج درصد پاسخ‌گويان انتظار دارند که در آينده نگراني‌ها کمتر شود. اين يافته نشان مي‌دهد که وقتي پاسخ‌گويان از منظر آينده به ارزيابي موضوعات مي‌پردازند، نگراني و بدبيني آنان افزايش مي‌يابد. بخش بزرگي از پاسخ‌گويان اميدي ندارند که مشکلات تهران در آينده کمتر شود. 63‌درصد چنين تصوري دارند. درمقابل، حدود 11 درصد اميد زيادي به بهبود وضعيت دارند. با آنکه اکثريت، نسبت به بهبود مشکلات در يکي، دو سال آينده اميدي ندارند، ولي بيش از يک‌سوم تقريبا اميدوارند که مشکلات تهران در يکي، دو سال آينده کمتر شود. مقايسه يافته‌ها در دو بخش گذشته و آينده نشان مي‌دهد که وقتي پاسخ‌گويان وضعيت تهران را با گذشته مقايسه مي‌کنند، نگرش‌ها قطبي شده، اما شدت ارزيابي منفي در نظر آنها تا حدي با نظرات مثبت تعديل مي‌شود. درحالي‌که وقتي درباره آينده نظر مي‌دهند، شدت ارزيابي منفي در ميانشان عموميت دارد. اين نکته، بدبيني به آينده و نبود چشم‌انداز روشن براي آينده را نشان مي‌دهد. اين نگرش، بيشتر نبود چشم‌انداز آينده و احساس هراس از آن را بيان مي‌کند. به عبارت ديگر، آينده در نگاه آنها حالت نويدبخشي ندارد که احساسي از اميد را برانگيزد.

‌تهران و تفکيک جنسيتي

اگرچه تفکيک جنسيتي يکي از مسائل بحث‌برانگيز در ايران است و بخش زيادي از مردم آن را منطقي نمي‌دانند، اما نتايج پيمايشي تازه از نگاه متفاوت شهروندان تهران به مترو و اتوبوس‌هاي حمل‌و‌نقل شهري حکايت دارد. در اين نظرسنجي که مهر و آبان امسال و با جامعه آماري بيش از هشت‌هزارنفري از سوي مؤسسه افکارسنجي دانشجويان ايران انجام شده‌، ۶۶ درصد ساکنان اين شهر وضعيت کنوني مترو و اتوبوس از لحاظ جداسازي زن و مرد را راضي‌کننده مي‌دانند. اين نظرسنجي همچنين مي‌گويد که حدود ۱۵ درصد «کم‌ و خيلي کم» از اختصاص واگن ويژه زنان رضايت دارند و حدود ۱۹ درصد هم پاسخشان درباره رضايت، عبارت «تا حدودي» است. پرسش اما اين است که چرا در مترو و اتوبوس، جداکردن زنان و مردان نشانه‌اي از سياست‌هاي حمايتي براي تکريم زنان ارزيابي مي‌شود، ولي در ديگر موارد مطرح‌شده براي تفکيک جنسيتي، سؤالاتي جدي از سوي مردم و جامعه‌شناسان مطرح مي‌شود.

‌ مردم چه مي‌گويند؟

مهين، شهروند ميان‌سال تهراني است که مي‌گويد با واگن‌هاي مخصوص زنان موافق است، اما گسترش چنين جداسازي‌ای را عاملي بر گسست خانواده در فضاي عمومي شهر مي‌داند. او دراين‌باره مي‌گويد: «اينکه يک خانواده مجبور شود در اتوبوس و مترو از هم جدا شود يک ايراد است. شايد اگر بخشي براي خانواده بود خيلي بهتر مي‌شد». در اين بين نگاه‌هاي ديگر و متفاوتي هم به اين موضوع وجود دارد. «رضا» جواني ۲۶ ساله و دانشجو است. او مي‌گويد در حالت کلي اين جداسازي براي بعضي افراد خوب است، اما ممکن است بخشي از هزينه شهر را تلف کند: «بالاخره گروهي با اين شرايط راحت‌تر هستند و بعضي زنان يا مردان ترجيح مي‌دهند که در فضاي مخصوص به جنس خود باشند که قابل احترام است، اما برخي‌اوقات مثلا واگن‌هاي مردان مترو پر است، ولي بخش زنان خالي. اين مشکل‌ساز است يا اينکه زنان معمولا در بخش مردان هم مي‌آيند، ولي مردان چنين اجازه‌اي ندارند».

‌ تفکيک در هر حوزه‌اي بايد بر مبناي کارشناسي باشد

«يعقوب موسوي»، عضو هيئت علمي دانشگاه الزهرا، در مورد طرح جداسازي جنسيتي زنان و مردان در فضاهاي عمومي مي‌گويد: «به‌طورکلي دو رويکرد غالب و مهم در موضوع تفکيک جنسيتي وجود دارد. نظر اول که با رويکردي مثبت به اين موضوع مي‌نگرد، بر اين باور است که اساسا هر برنامه و طرحي که برخورد جنسيتي را کاهش دهد و سطح ارتباطات ميان زن و مرد را در کنترل و نظارت اجتماعي قرار دهد، مي‌تواند بر ارتقاي اخلاقي شهر تأثير بگذارد و به کمترشدن بزه‌هاي رفتاري حاصل از اين اختلاط جنسيتي کمک کند. اما در نظر دوم با رويکردي منفي مواجهيم که اين‌گونه تفکيک‌هاي صورت‌پذيرفته را در مغايرت با حقوق شهروندي و به نوعي محروم‌کردن بانوان از حضور فعالانه و پويا در شهر ارزيابي مي‌کند». او با تأکيد بر اينکه تفکيک جنسيتي به طور فراگير پديده‌اي منفي در دوران مدرن است، ادامه مي‌دهد: «دليل اين نگاه منفي هم اين است که از انسجام و قدرت تأثيرگذاري جنسيتي قانونمند بر توسعه اجتماعي مي‌کاهد و روابط اجتماعي را در حصاري از ايده‌هاي کنترلي و نظارتي قرار مي‌دهد. در واقع به هر ميزان که در مسير حضور هم‌زمان و همگامي و همراهي زنان و مردان در فعاليت‌هاي اجتماعي مانع‌تراشي‌هايي صورت دهيم، حساسيت‌ها و حاشيه‌هاي بيشتري را ايجاد و روابط انساني را از مسير صحيحش دور کرده‌ايم». موسوي درباره نگاهي از منظر قواعد برنامه‌ريزي شهري هم مي‌گويد: «البته اگر از منظر قواعد برنامه‌ريزي شهري به موضوع بنگريم، متوجه مي‌شويم در جهان امروز و شهرهاي توسعه‌يافته نيز موضوع تفکيک جنسيتي نه فقط در معناي جداسازي جسمي افراد که به عنوان يک دانش راهبردي در حوزه برنامه‌ريزي و سياست‌گذاري‌هاي شهري و اجتماعي همچنين بهبود کيفيت ارائه خدمات شهري به کار گرفته مي‌شود. در واقع در رويکرد مدرن به مفهوم تفکيک جنسيتي ما با مجموعه‌اي طبقه‌بندي‌شده از ويژگي‌هاي جسمي، فيزيولوژيکي و روان‌شناختي افراد مواجه هستيم که مبناي برنامه‌ريزي براي اجراي ايده‌هاي شهري مي‌شود». اين استاد دانشگاه مي‌گويد: «وقتي از تفکيک جنسيتي در اتوبوس و مترو صحبت مي‌کنيم، بايد به اين نکته توجه داشته باشيم که هر‌گونه ازدحام و شلوغي در چنين فضاهايي سبب برخي اختلالات رفتاري مي‌شود يا شايد برخي بزه‌هاي رفتاري خرد و آزارهاي بدني زنان را به دنبال داشته باشد پس در اينجا اختصاص واگن‌هاي اختصاصي براي زنان سبب آرامش رواني و تأمين امنيت براي آنها مي‌شود». او البته معتقد است که «هر نوع برقراري نظام تفکيک تابع شرايط و تشخيص متخصصان امور شهري است و بايد مطابق با آراي انديشمندان حوزه‌هاي مختلف، سياست‌گذاري‌ها را به پيش برد و برنامه‌ها را اجرا کرد». در اين‌باره «اکبر طالب‌پور»، جامعه‌شناس، هم معتقد است تفکيک مترو و اتوبوس در تهران با نگاه مثبتي همراه است. او در اين‌باره مي‌گويد: «تفکيک جنسيتي در وسايل حمل‌ونقل عمومي از منظر جامعه‌شناختي در شهر تهران داراي کارکردهاي مثبتي به نفع زنان بوده و به احساس امنيت بيشتر زنان منجر مي‌شود. بارها به‌ویژه در ساعت پاياني کار مترو بعينه مشاهده کرده‌ام زنان نسبت به ورود مردان به واگن خود معترض بوده‌اند که اين امر نشانگر احساس رضايت آنان از تفکيک است». او مي‌گويد دست‌کم اين جداسازي در ساعات شلوغي و ترافيک مفيد است: «اختصاص فضاي اختصاصي به زنان در مترو و اتوبوس حداقل در ساعات شلوغي به نفع جامعه است. در صورت اتخاذ هر گونه سياستي درباره ازبين‌بردن تفکيک جنسيتي در اين مکان‌ها، از يک‌سو ميزان نزاع و درگيري در چنين مکان‌هايي افزايش زيادي خواهد يافت و از سوي ديگر، ممکن است افرادي در راستاي سوءاستفاده از اين امکان در ساعات شلوغي به مسافران اضافه شوند که خود به ازدحام بيشتر وسايل حمل‌ونقل عمومي منجر خواهد شد».

‌ديدگاه دولت درباره تفکيک جنسيتي

معاونت امور زنان و خانواده نهاد رياست‌جمهوري هم معتقد است جامعه ايران نگاه مثبتي به شرايط کنوني مترو و اتوبوس دارد. روابط‌عمومي اين معاونت درباره اين موضوع به «شرق» مي‌گويد: «مردم از طرح تفکيک جنسيتي در اتوبوس و مترو راضي هستند و اين معاونت به دليل رضايت کامل مردم به‌ويژه زنان و دختران بر اساس نظرسنجي‌هاي به‌عمل‌آمده با اين اقدام موافق است. تجربيات برخي ديگر از کشورها نيز نشان مي‌دهد که خانم‌ها ترجيح مي‌دهند در فضاي اختصاصي خود در مترو و اتوبوس تردد کنند».

‌ نمونه موردي گوانگجوي چين

در شهر گوانگجوي چين هم واگن‌هايي به زنان اختصاص داده ‌شده که با نگاه‌هاي مثبت و منفي فراواني همراه بود است هر چند امروز مسئله اصلي هجوم مردان به واگن‌هاي زنانه است. متروي گوانگجو، چهارمين متروي شلوغ و پرتردد در دنيا بعد از شانگهاي، پکن و لندن است که روزانه نزديک به هشت ميليون نفر از طريق آن به نقاط مختلف شهر سفر مي‌کنند. وقتي سياست‌گذاران تصميم گرفتند براي پيشگيري از آزار جنسي زنان، واگني را به قسمت زنان اختصاص دهند، گمان نمي‌کردند اين موضوع با استقبال چنداني همراه شود اما نتيجه تا اندازه‌اي متفاوت بود. اين واگن‌ها در چين در حالي به زنان اختصاص داده ‌شده است که اين کشور قوانين زيادي در همه زمينه‌ها دارد اما در اجرا و نظارت ضعيف عمل مي‌کند. درباره زنان هم، آزار جنسي ممنوع شمرده ‌شده اما تعريف درستي از اين آزار براي مردم انجام‌ نشده و بسياري از آنها نمي‌دانند چه مواردي را بايد در شمار آزار جنسي بياورند، در واقع با وجود قوانين زياد، فرهنگ‌سازي در اين کشور هنوز ضعيف است. زنان به‌ندرت آزار و اذيت جنسي را در اين کشور گزارش مي‌کنند و بنابراين خاطيان به‌ندرت به مجازات عملشان مي‌رسند؛ چيزي که باعث مي‌شود اين رفتار گسترش بيشتري پيدا کند. اختصاص واگن‌هايي براي زنان، بر اساس پيشنهاد يکي از اعضاي يک جنبش سياسي به منظور تلاش براي تحقق مفهوم «مراقبت از زنان و احترام به آنها» آغاز شد؛ هر‌چند رئيس بخش تبليغاتي مترو گوانگجو تأکيد مي‌کند اين واگن‌ها براي زنان برچسب گذاشته ‌شده‌اند، اما نه‌فقط براي زنان. او مي‌گويد هيچ مجوز قانوني‌ای براي جداسازي مسافران به وسيله زور وجود ندارد بنابراين اين واگن‌ها براي آسايش بيشتر زنان در شلوغي جمعيت نشانه‌گذاري شده اما مردان هم مي‌توانند از اين واگن‌ها استفاده کنند. به گفته او، نوشته‌ها و عکس‌هايي از شکوفه بر در واگن، نشان‌دهنده جداسازي اين بخش‌ها از همديگر است، در واقع بدون استفاده از زور و با فرهنگ‌سازي مي‌خواهيم احترام به زنان را نهادينه کنيم. اين جداسازي منتقداني هم در چين دارد که آن را کاري بيهوده يا توهين‌آميز تلقي مي‌کنند اما بيش از نيمي از زنان در يک نظرسنجي روزنامه چيني در سال 2015 اعلام کردند نوعي تماس جنسي نامناسب را در حمل‌ونقل عمومي در چين تجربه کرده‌اند. آنها مي‌گويند جمعيت آن‌قدر زياد است که شما نمي‌توانيد شکايتي کنيد چون گاهي دقيقا معلوم نيست اين تماس از طرف چه کسي بوده. درعين‌حال، زنان مي‌گويند در ساعات شلوغي، بسياري از مردان تلاش مي‌کنند با هل‌دادن همديگر سوار قطار شوند و در اين ميان، زنان در بين هجوم آنها براي سوارشدن به واگن‌هاي عمومي آسيب مي‌بينند؛ مشکلاتي که مسئولان، لااقل با فرهنگ‌سازي بايد براي آن فکري کنند.