شستن مکرر دست ها تا آنجا که پوست از حالت طبیعی خارج و به نوعی بیماری دچار شود، فاصله گذاری بیش از حد تا آنجا که به قولی از آن‌طرف بام افتادن، گوشه گیری، عزلت نشینی و هزاران مورد رفتاری غیر قابل پیش بینی و خارج از کنترل که گاه فرد را به افسردگی، خودزنی یا خودکشی می کشاند از جمله موضوعاتی است که در سایه شیوع کرونا دامن برخی را گرفته است.

افرادی که گاه می بینیم یا می شنویم عنوان می کنند دست خودم نیست. از همه می ترسم، از اینکه با رعایت تمام نکات بهداشتی باز هم کرونا بگیرم. ماسک و مواد ضدعفونی کننده نباشد اعتماد به نفس خودم را از دست می دهم و ترسی عجیبیتمام وجودم را فرا می گیرد یا افرادی که خبرهای ناگواری از آن‌ها در صفحه حوادث نقش بسته است، خبرهایی از خودکشی و دیگرکشی به خاطر احتمال ابتلاء به کرونا و غیره.

حالات رفتاری که حسن بهرامنی روانشناس بالینی روز  دوشنبه  فوبیا عنوان می کند و به شهروندان هشدار می دهد: ویروس کرونا در یکه تازی خود، فوبیای کرونا را در برخی افراد نهادینه کرده است، فوبیا حالتی از ترس است که آثار و پیامدهای ناگواری در فرد باقی خواهد گذاشت پس با اعمال راهکارهای مناسب مانع ایجاد این حالت رفتاری شویم.

وی در توضیح این حالات، نخست به تعریف فوبیا اشاره می کند و ادامه می دهد: فوبیا به عنوان ترس مرضی شناخته می شود که تمام عوامل محیطی و اجتماعی را می توان عامل ایجاد این ترس عنوان کرد. ترسی بیمارگونه که کاملا اکتسابی است به این معنا که افراد با قرار گرفتن در موقعیت و شرایط مختلف و بر اساس اصول یادگیری و شرطی سازی، فوبیا را آموزش می بینند.

این روانشناس بالینی، ترس را یک فرایند فیزیولوژیک و روانی عنوان می کند که در نتیجه یک عامل مشخص، یکسری تغییرات جسمی و روانی را در فرد ایجاد می کند. مثلا ترس از سوسک که عامل آن سوسک عنوان می شود.

بهرامنی درباره اضطراب هم یادآور می شود: اضطراب همان نشانه های روانی و جسمی ترس را ایجاد می کند با این تفاوت که عامل ایجاد کننده اضطراب مشخص نیست یعنی نمی دانیم چرا یک چنین اتفاقی افتاده است. مثلا اضطراب امتحان؛ به این معنا که دانش آموز در خانه درس را خوب می خواند اما سر جلسه امتحان ناگهان دچار فراموشی می شود. این اضطراب است که دلیل روشنی برای بوجود آمدن ندارد.

سونامی اطلاعات ناصحیح و شایعات بر آتش فوبیا گسترد

این روانشناس بالینی با تاکید بر اینکه ویروس کرونا اختلالی است که به یکباره وارد سیستم و بافت زندگی افراد شده و نظم آن را برهم ریخته تا آنجا که در افراد مختلف، تولید فوبیا، ترس یا اضطراب کرده است، تصریح می کند: به دلیل ناشناخته بودن این ویروس، صحبت ها و دیدگاه های متعدد و متنوعی پیرامون آن بخصوص در فضاهای مجازی توسط هر فرد کارشناس و غیرکارشناسی منتشر شد و به خود اجازه داد هر جور که فکر می کرد درباره این اختلال صحبت و اظهار نظر کند.

وی ادامه می دهد: این تنوع و پراکندگی انتشار اطلاعات که عمده آنها پیشتوانه علمی نداشتند و صرفا بر اساس تجربه فردی و نظرات شخصی تنظیم می شد به همراه انتشار موجی از آمار و ارقام فوت شدگان بر اثر کرونا وضعیت زندگی افراد را تحت الشعاع قرار داد. در حالی که واقع امر این بود که در  مقایسه با ارقام مرگ و میر جاده ای در یکروز، چندان برجسته نبود اما به دلیل اینکه در مورد تلفات جاده ای چندان صحبت نمی شود پس ترس و اضطراب  و فوبیا وجود نمی آورد.

«یعنی اگر آمار تصادف جاده ای اینقدر پررنگ می شد و درباره آن توضیح داده می شد مطمئنا یک فوبیا در مورد آن پیدا می کردیم.»

بهرامنی با تاکید بر پیامدهای انتشار اطلاعات نادرست درباره کرونا، خاطرنشان می کند: از یک طرف ترسی ایجاد کرد مبنی بر اینکه بیماری آمده و افراد مختلف را به اشکال مختلف از بین می برد، از سویی دیگر تولید اضطراب کرد چرا که نمی دانند کسی که بغل دست آنها است بیماری دارد یا خیر یا آنان مبتلا هستند یا نه ضمن اینکه یکسری افکار بیمارگونه و ترس مرضی تحت عنوان فوبیا را ایجاد کرد که مردم وقتی یکی سرفه یا عطسه می کند بلافاصله در ذهنشان عکس العملی بیدار می شود که نکند دچار چنین اختلالی شوم.

علائم فوبیای کرونا را بهتر بشناسیم

وی در بخشی دیگر از این گفت و گو در پاسخ به این پرسش که چه افرادی بیشتر به فوبیا دچار می شوند، می گوید: در خانواده هایی که اضطراب بالا است و اعضای آن از وسواس فکری برخوردارند یا بسیار کنترل گر هستند، ابتلاء به فوبیا شایع است. نکته قابل توجه این که هرچقدر افراد بیشتر درگیر اضطراب ترس یا فوبیای ناشی از کرونا می شوند به همان اندازه احتمال بروز خطر و بیماری آنان بیشتر است. به عنوان مثال برخی از ترس مردن خودکشی می کنند یا فردی که در مترو از ترس کرونا دستکش به دست دارد و با دستکش تخمه می خورد.

این روانشناس بالینی، درباره تظاهرات و علائم رفتاری کرونا در سه حالت ترس، اضطراب و فوبیا اینگونه توضیح می دهد: اضطراب و فوبیا بیشتر تولید تنش عصبی می کند چرا که عاملی ناشناخته دارند و هر چه ناآگاهی بیشتر، شدت آن هم بیشتر می شود؛ این حالات رفتاری در افرادی که مرتب در مورد این بیماری صحبت می کنند دیده می شود.

«به عنوان مثال وقتی عنوان می شود این ویروس در محیط یا روی ظروف اینقدر زمان زنده می ماند ناخواسته باعث شد مردم از دست زدن به هر سطحی بهراسند و خود را جمع کنند. این حالت، فوبیا است یعنی نسبت به عوامل محیطی و پیرامونی، مرضی را در افراد ایجاد کرده و باعث شده در ارتباطات و رفت و آمدهای خود و استفاده از اشیا و وسایل اضطراب دلشوره و نگرانی داشته باشند.»

وی ادامه می دهد: در ادامه این رفتارهای مرضی، دلشوره و نگرانی از آینده ایجاد می شود چرا که محصول ناآگاهی از آینده است. مانند اینکه اگر از فلان مکان برگشتم، نکند مبتلا شده ام.

راهکار شکست فوبیای کرونا

بهرامنی درباره راهکار پیشگیری از ایجاد این وضعیت روحی و رفتاری توصیه می کند: در قدم نخست پیشنهاد این است که بیاییم نسبت به اطلاع رسانی دقت و ظرافت بیشتری بکار بندیم. باید در ارایه اعداد، ارقام و آمارها از سبکی استفاده کنیم که در اذهان عمومی ایجاد اضطراب نکند.

وی ادامه می دهد: مشخص کردن کانال ها، مجاری ارتباطی و اطلاع رسانی معتبری که مردم به آن اعتماد داشته باشند از دیگر راهکارها است چرا که مردم به برخی از رسانه ها بی اعتماد هستند یعنی همین عدد را از رسانه داخلی نمی پذیرند اما از رسانه مورد اعتماد خود می پذیرند. استفاده از اطلاعات مناسب و اطلاعات درخور فهم عموم جامعه از ضرورت های دیگر این دوران است یعنی از جملات و کلماتی که ممکن است فهم و درک را سخت کند و در عین حال اضطراب آور باشد استفاده نکنند.

به باور این روانشناس، تقویت شبکه های اجتماعی منسجم که پیام ها و اطلاعات مناسب برای سنین مختلف را تنظیم کنند و در اختیار هر گروه سنی خاص قرار بدهند باید در اولویت قرار گیرد چرا که این کار به دسته بندی اطلاعات در قالب های مشخص کمک می کند تا کودک و نوجوان مثلا ۱۰ ساله اطلاعاتی را دریافت نکند که مناسب یک بزرگسال است.

ارایه خدمات عمومی رفاهی پزشکی مناسب به مردم تا آنجا که احساس کنند همواره حمایت می شوند از دیگر  راهکارهایی است که بهرامنی از آن یاد می کند و می گوید: احساس حمایت شدن در یک انسان آن هم در شرایط مختلف، باعث می شود از نظر روانی یک امنیت و آرامش را تجربه کنند،  فراموش نکنیم فوبیا، ماهیت تبدیل دارد مثلا فوبیای ارتفاع به طبع شغل احتمال دارد، کنترل شود.