اضطراب
درمان اضطراب و حملات هراس با کتاب: داستان هایی برای روزهای سخت
در میان انبوهی از صفحات کاغذ و واژه‌ها، درمانی ظریف نهفته است؛ درمانی که از دل داستان‌ها و شخصیت‌های خیالی سربرمی‌آورد. ادبیات داستانی، همچون دارویی شفابخش، نسخه‌هایی بدیع برای التیام زخم‌های روان می‌پیچد و از رهگذر همذات‌پنداری با قهرمانان داستان‌ها، پنجره‌ای به سوی درک عمیق‌تر حالات روانی می‌گشاید. این نوشتار، سفر اکتشافی است به قلمرو کتاب‌درمانی و نقش آن در تسکین اضطراب و ترس‌های انسانی. در این مسیر، با رمان‌هایی آشنا خواهیم شد که هر یک، چونان مرهمی بر آشفتگی‌های روح، راه‌حل‌هایی بدیع پیش پای خواننده می‌نهند.
دوستِ خوب، هرگز در سختی آدم را رها نمی‌کند و کتاب، این کهن‌ترین و حکیم‌ترین دوستِ انسان، زمانی که ابرهای تیرهٔ اضطراب آسمان زندگی را می‌پوشانند، چون پناهگاهی امن در کنارمان می‌ایستد.
بسیاری از رهروان راه زندگی، سال‌هاست با سایهٔ سنگین اضطراب دست‌وپنجه نرم می‌کنند و از روزگار کودکی، طعم تلخ حملات هراس را چشیده‌اند. این مهمان ناخوانده، حتی در ملایم‌ترین شکل خود نیز می‌تواند تاروپود وجودمان را بلرزاند و آرامش را برباید
زندگی، ترس‌ها و عالم خیال در ادبیات
راهیابی به سرزمین امن مقابله با ترس و اضطراب در پیچ و خم زندگی، سال‌ها صبر و تجربه می‌طلبد.
بخشی از این سفر، در پذیرش این حقیقت نهفته است که زندگی دریایی همیشه آرام نیست و طوفان‌های اضطراب گاه و بی‌گاه بر کشتی هستی می‌تازند
اما در این میان، کتاب‌ها گنجینه‌ای از راهکارها در خود دارند که می‌توانند چراغی در تاریکی باشند و راه ادامهٔ مسیر را حتی در توفانی‌ترین لحظات روشن کنند.
هنر خواندن، نگینی درخشان در تاج روشنایی‌بخش است. تجربه نشان داده که کتاب‌ها می‌توانند همچون الگوی دانایی باشند که دست خواننده را می‌گیرند و از گذرگاه‌های دشوار زندگی همراهی می‌کنند.
این همراهی بی‌منت، این هدیهٔ بی‌ریای کتاب به روح آدمی، موضوعی است که در این نوشتار به کاوش در آن خواهیم پرداخت.
کتاب‌درمانی و اضطراب
مانند هر حالت عاطفی دیگر، اضطراب نیز اشکال مختلفی دارد. در شایع‌ترین شکل خود (که البته همچنان ناخوشایند است)، اضطراب با فراز و نشیب‌های زندگی ما اوج می‌گیرد و فروکش می‌کند.
این حالت می‌تواند با تپش قلب و بی‌قراری روانی همراه باشد که اغلب با وسواس فکری درباره "چه می‌شد اگر"های یک موقعیت یا رویداد خاص همراه است.
بسیاری از ما آن نگرانی نفس‌گیر را که می‌تواند همراه یک موقعیت ترس‌آور باشد می‌شناسیم – صحبت در جمع مثال همیشگی و به‌جایی است! با این حال، در شکل حادتر، اضطراب و حملات هراس می‌تواند نشانه یک اختلال باشد.
چه اضطراب و هراس را در شدیدترین شکل خود تجربه کنید و چه به عنوان یک ناراحتی آزاردهنده که گاهی خواب را از چشمان شما می‌رباید، این حالات عاطفی می‌توانند چالشی قابل توجه باشند.
خوشبختانه، راه‌های متعددی وجود دارد که خواندن داستان – در کنار سایر اشکال درمان – می‌تواند به کاهش برخی از پریشانی‌های ناشی از اضطراب و هراس کمک کند
سه رکن کتاب‌درمانی
کتاب‌درمانی را می‌توان در سه دسته مجزا (که گاهی همپوشانی دارند) گروه‌بندی کرد:
۱. همذات‌پنداری با شخصیت یا متن
این آثار داستانی همگی شخصیت‌ها و موقعیت‌هایی را محور قرار می‌دهند که با تجربه و/یا علائم اضطراب و هراس همپوشانی دارند.
فرآیند همذات‌پنداری با یک متن، اعتقاد بر این است که ظرفیت همدلی و شفقت خواننده را نسبت به افراد و موقعیت‌هایی که در داستان به تصویر کشیده شده‌اند افزایش می‌دهد و در نتیجه، توانایی درک رنج شخصی را بهبود می‌بخشد.
۲. تخلیه هیجانی در پاسخ به متن
قابلیت تخلیه هیجانی از طریق داستان، یکی از معنادارترین و مستقیم‌ترین روش‌هایی است که ادبیات می‌تواند به افراد درگیر با اضطراب کمک کند.
تخلیه هیجانی به کاهش پریشانی فیزیولوژیکی و/یا روانی اشاره دارد و می‌تواند به روش‌های مختلفی حاصل شود.
۳. بینش نسبت به مشکلات از طریق متن
هنگام خواندن داستان برای کسب بینش، لزوماً نیازی نیست که رمان‌ها مستقیماً به مشکل مورد نظر بپردازند.
در حالی که همذات‌پنداری به ما امکان می‌دهد شخصیت‌ها و موقعیت‌هایی را که می‌توانیم مستقیماً با آنها ارتباط برقرار کنیم بررسی کنیم، بینش به ما اجازه می‌دهد روش‌هایی را برای عمل کردن در نظر بگیریم که ممکن است به ما در مدیریت بهتر چالش‌هایمان کمک کند.
تحقیقات نشان داده است که مغز ما سناریوهای داستانی را طوری پردازش می‌کند که گویی مستقیماً برای ما اتفاق می‌افتند.
بنابراین مطالعه ما را به ابزارهای بهتری برای مدیریت سناریوهای چالش‌برانگیز و درجه‌ای از تاب‌آوری عاطفی هنگام مواجهه با موقعیت‌های دست اول مجهز می‌کند.
مغز ما به معنای واقعی کلمه یاد می‌گیرد که پاسخ‌های خود را به موقعیت‌های اضطراب‌آور تغییر دهد و تطبیق دهد، زیرا در مورد مواجهه‌های داستانی با همان احساسات می‌خوانیم.
جنبه تخلیه هیجانی کتاب‌درمانی نیز به همان اندازه مهم است که به اضطراب و وحشت مربوط می‌شود. استفاده من از داستان در مقابله با اضطراب معمولاً بر تمایل به کاهش برخی از پریشانی‌های عاطفی و جسمی همراه با اضطراب بالا یا حمله وحشت متمرکز است.
با تأیید اثربخشی این رویکرد، مشخص شده است که مطالعه تأثیر مستقیمی بر وضعیت فیزیولوژیکی ما دارد. این ما را آرام می‌کند و استرس را تنها در شش دقیقه تا ۶۰٪ کاهش می‌دهد
انتخاب رمان مناسب
اطمینان از انتخاب رمان مناسب برای برآوردن هر یک از این الزامات، اهمیت زیادی دارد. اگر تا به حال با رمانی چنان گیرا یا پریشان‌کننده روبرو شده‌اید که پاسخ استرس بسیار واقعی را در شما ایجاد می‌کند، متوجه خواهید شد که برخی کتاب‌ها در کمک به موقعیت‌های اضطراب و هراس بسیار مؤثرتر از سایرین خواهند بود.
اگرچه این ترجیحات تا حدی به عادات خواندن شما بستگی دارد، در ادامه به چند نمونه کلاسیک از داستان‌های مربوط به اضطراب/هراس که در هر یک از سه دسته کتاب‌درمانی قرار می‌گیرند ، اشاره می‌کنیم
معرفی کتاب‌های پیشنهادی
دسته اول: همذات‌پنداری
۱. حباب شیشه اثر سیلویا پلات
حباب شیشه تنها رمان سیلویا پلات و بدون شک یکی از قدرتمندترین تصویرسازی‌های بیماری روانی در ادبیات داستانی است.
این رمان داستان استر گرینوود، زن جوانی را روایت می‌کند که برای گذراندن دوره کارآموزی در یک مجله معروف به نیویورک نقل مکان می‌کند. این اثر نگاهی خام و صادقانه به اضطراب و افسردگی دارد.
۲. ناتور دشت اثر جی. دی. سلینجر
اگر به دنبال شخصیتی هستید که واقعاً با اضطراب دست و پنجه نرم می‌کند، هولدن کالفیلد – شخصیت اصلی نوجوان "ناتور دشت" – نقطه شروع بسیار خوبی است.
احساس گسست هولدن از اطرافیانش، برای بسیاری از ما بخشی قابل درک از اضطرابی است که تجربه می‌کنیم.
این رمان که هولدن را در روزهای پایانی دانشجویی‌اش در آکادمی مقدماتی پنسی (که از آن اخراج شده است) دنبال می‌کند، داستانی درباره بلوغ است که مستقیماً به آشفتگی و وحشتی که در اثر انزوا و سفر به بزرگسالی ایجاد می‌شود، می‌پردازد.
احساس جدایی هولدن از اطرافیانش، برای بسیاری از ما، جزئی قابل درک از اضطرابی است که تجربه می‌کنیم. در انزوای هولدن و اضطرابی که از درک او از دنیای اطرافش ایجاد می‌شود، چیزهای زیادی برای همذات‌پنداری وجود دارد.
۳. هملت اثر ویلیام شکسپیر
این نمایشنامه مطالعه‌ای در مورد پیامدهای بلاتکلیفی است. یکی از مشکل‌سازترین مظاهر اضطراب برای من، ناتوانی در تصمیم‌گیری از سرِ ترس انتخاب "اشتباه" بوده است.
هملت نه تنها نمایشنامه‌ای با جریان زیرین بی‌امان از اضطراب هراسان است، بلکه توجهی که به بلاتکلیفی بی‌قرار نشان می‌دهد، بازتابی از جزء کلیدی تجربه بسیاری از ما از اضطراب است.
دسته دوم: تخلیه هیجانی
۱. شوخ‌طبعی: رمان‌های نانسی میتفورد
هرگاه می‌دانم که فقط به مقداری خنده برای رهایی از تنش جسمی و ذهنی ناشی از اضطراب نیاز دارم، به آثار میتفورد به عنوان یک فراغت ارزشمند روی می‌آورم.
۲. آرامش: آوریل طلسم شده اثر الیزابت فون آرنیم
نثر ملایم این کتاب – در ترکیب با داستان چهار زن که برای فرار از زندگی خود در انگلیس به ریویرای ایتالیا می‌روند – پادزهر زیبایی برای فشار ناشی از اضطراب و هراس است.
۳. گریز: غرور و تعصب اثر جین آستن
برای شخص من، ادبیات کلاسیک معیار کامل گریز از چالش‌های زندگی روزمره و آن لحظات به ویژه دشوار را فراهم می‌کند.
کتاب غرور و تعصب، رمانی ارزشمند و ماندگار نوشته ی جین آستین است که نخستین بار در سال 1813 انتشار یافت.
داستان این رمان به رشد عاطفی قهرمان کتاب، الیزابت بنت، می پردازد. الیزابت در روند اتفاقات، به نادرستی تصمیمات عجولانه پی می برد و فرق بین چیزهای اضافی و ضروری در زندگی را می آموزد. آقای بنت، پنج دختر دارد اما به دلایلی هیچ یک از دخترانش نمی توانند دارایی های او را به ارث ببرند.
همسر آقای بنت هم ثروتی از خود ندارد، بنابراین برای این پنج دختر ضروری است که حداقل یکی از آن ها با مردی ثروتمند ازدواج کند تا بتواند بعد از مرگ او، از خانواده حمایت مالی کند.
جین آستین در این اثر جاودان با هنرمندی تمام بر موضوع ازدواج از روی عشق و علاقه تأکید می کند و با طنزی درخشان، به موضوعاتی چون چگونگی رفتار انسان ها، تحصیلات، ازدواج و پول در زمانه ی خود می پردازد.
آثار جین آستن هم از هرگونه تنش جدی، استرس یا خشونت عاری هستند و هم در تمامی مؤلفه‌های لازم برای رهایی کامل از بار اضطراب کارسازند.
۴. نوستالژی: مجموعه هری پاتر اثر جی.کی. رولینگ
حس نوستالژی به عنوان یک عنصر تخلیه هیجانی، احتمالاً از نظر توصیه‌ها شخصی‌ترین مورد است.
مجموعه هری پاتر یکی از آن آثاری است که وقتی به دنبال مقابله با اضطرابم از طریق بازگشت به جهانی کاملاً آشنا هستیم، مدام به آن رجوع می‌کنیم.
دسته سوم: بینش
۱. ابرسازه اثر ریچارد پاورز
این رمان به ما یادآوری می‌کند که داستان ما گذرا است، اما اثری که از خود به جای می‌گذاریم می‌تواند پیامدهایی فراتر از آنچه درک می‌کنیم داشته باشد.
این کتاب بینشی از ماهیت موقت تجربیات ما و رهایی که می‌توان در تصدیق زیبایی و پیچیدگی جهان اطرافمان یافت، ارائه می‌دهد.
۲.گروه گمانه‌زنی اثر جنی آفیل
دومین رمان جنی آفیل، گروه گمانه‌زنی، داستان ازدواج بین شخصیت‌هایی را دنبال می‌کند که به سادگی «زن» و «شوهر» نامیده می‌شوند.
این داستان از مراحل اولیه رابطه تا ازدواج و تولد فرزندشان دنبال می‌شود و زن مجبور می‌شود با تعدادی از حقایق فوق‌العاده ناراحت‌کننده در مورد ماهیت روابط خانوادگی و هویت «خود» در این الگوها روبرو شود.
تصویر اضطراب و استرس از طریق تعاملات زن با دنیای خود و تغییرات آن به شدت قابل درک است. کالبدشکافی عاطفی که توسط آفیل انجام می‌شود، به گونه‌ای است که به ما کمک می‌کند تا مخمصه و تلاش‌های زن برای حل آن را درک کنیم، به طرز قدرتمندی اجرا شده است.
تقریباً تمام رمان را به خاطر توجه پرطنین آن به واقعیت‌های عاطفی زندگی، زیر خط خواهید کشید.
۳. بدنهای عجیب اثر مارسل تروو
بدنهای عجیب اثر مارسل ترو رمانی پیچیده است، هرچند با توجه چشمگیر به قابل فهم بودن ایده‌هایش نوشته شده است.
این کتاب که بخشی از آن رمان علمی تخیلی و بخشی دیگر آزمایش فکری فلسفی است، داستان نیکلاس اسلوپن، بیماری در واحد انسان‌های خطرناک (DHU) را دنبال می‌کند.
اقامت او در DHU به این دلیل است که نیکلاس اسلوپن، علی‌رغم اصرار خودش بر هویتش، مرده است. این رمان بررسی پیچیده‌ای از معنای انسان بودن است و نگاهی عمیق به ماهیت فردیت ارائه می‌دهد. نکات بسیار زیادی برای توصیه این رمان وجود دارد، از جمله اجرای ماهرانه ترو از داستانی که به طور قطع مبهم و دشوار می‌شود.
در حالی که ممکن است نتیجه‌گیری‌ها و بازتاب‌های رمان کاملاً مثبت تلقی نشوند، این اثر مطمئناً میل به بررسی معنای واقعی تجربه انسانیت و از این طریق، توانایی بازسازی دلبستگی‌های ما به انتظارات، قضاوت‌ها و ترس‌ها را القا می‌کند.
یادآوری مهم: این مقاله به هیچ وجه قصد ندارد القا کند که کتاب‌درمانی و ادبیات جایگزین کمک حرفه‌ای هستند. اگر با آسیب روانی یا هر مشکل دیگری دست و پنجه نرم می‌کنید، لطفاً در تماس با فردی که صلاحیت کمک کردن دارد تردید نکنید.