کارخانه قند، تهدید تلخ چغازنبیل

عاطفه رشنویی، مدیر پایگاه چغازنبیل و هفت‌تپه در این رابطه به یکی از رسانه‌ها گفته است: از همین تاریخ عملیات احداث کارخانه متوقف شد و با پیگیری قضائی و طرح شکایت از «کارخانه قند فانی‌گستر»، تا چند وقت اخیر دیگر خبری از ورود ماشین‌های سنگین و تسطیح حریم درجه یک و درجه دو اثر ثبت جهانی نبود. صدور قرار منع تعقیب مالک این کارخانه از سوی دادستانی شهر شاوور، این توقف را درهم شکست.» به گفته رشنویی، در این حکم آمده است که «مالک تعرضی به عرصه بنا نداشته است، یعنی مالک کلنگ به دست نگرفته و به جان خود ساختمان چغازنبیل نیفتاده است، اما طبق قوانین جاری کشور و طبق بخشنامه هیات وزیران (مصوب 19/7/1383) و یک تصویب‌نامه هیات‌وزیران (مصوب 4/12/1382) برای حفاظت از میراث فرهنگی کشور، اولا کلیه دستگاه‌های کشور موظف هستند قبل از اجرای طرح‌های عمرانی، ضوابط حفاظتی آثار تاریخی و فرهنگی موجود و اجرای طرح را از سازمان (وزارت) میراث فرهنگی کشور استعلام و بر اساس آن اقدام کنند. ثانیا تفاوت «عرصه» و «حریم» عموما در ابلاغیه‌های صادرشده به سایر دستگاه‌های دولتی مشخص و عیان است.» این نخستین باری نیست که حریم درجه یک چغازنبیل به بهانه‌های مختلف تسطیح می‌شود. بهمن سال 94 بود که مجتبی گهستونی، فعال میراث‌فرهنگی استان خوزستان خبر از طرح 600 هکتاری جنگلکاری صنعتی یک شرکت در حریم درجه یک چغازنبیل و هفت‌تپه داد. این طرح برخلاف طرح فعلی برای احداث کارخانه قند، مجوزهای لازم را داشت، صدور مجوز جنگل‌کاری و تاسیسات جانبی در حریم محور جهانی شوش- هفت‌تپه- چغازنبیل به زعم گهستونی بدعت غلطی بود که می‌توانست صدور مجوزها را برای سایر پروژه‌ها هموارتر کند. این پیش‌بینی گهستونی حالا به واقعیت می‌پیوندد.

خطر خروج از میراث جهانی

یک دوستدار میراث فرهنگی در استان خوزستان گفت: اگر شوش به شهرت جهانی رسید تنها به خاطر جغرافیای طبیعی از جمله داشتن رودها، بیشه‌ها و دیگر داشته‌های محیط زیستی‌‌اش بود که تمدن‌های بزرگی در آن تشکیل شد وجود محوطه باستانی در شوش، شهر باستانی دورانتاش و معبد زیگورات عیلامی چغازنبیل و شهر بزرگ اسلامی مگرنات و دیگر محوطه‌های باستانی باعث شهرت شوش در عرصه جهانی شده است. شوش تنها به این خاطر به شهرت رسیده نه بخاطر صنعت. قاسم آل‌کثیر بیان کرد: متاسفانه با اقداماتی که نشان از مشکل در مدیریت دارد باعث شده‌ایم عرصه‌ های جهانی ما مورد تعرض و در خطر خروج از فهرست جهانی شوند. امروزه برخی از بناهای تاریخی توسط افراد یا ارگان‌‌های مختلف تخریب یا مورد تعرض قرار می‌گیرند. همچنین حریم بناهای ثبت شده در فهرست میراث فرهنگی یونسکو به سادگی مورد تجاوز قرار می‌گیرد به‌طوری که برخی از بناهای ثبت شده کشورمان در فهرست میراث فرهنگی جهانی در خطر خروج از این فهرست قرار گرفته است. بررسی‌ها حکایت از آن دارد که ساخت یک کارخانه قند در مساحتی بالغ بر 320 هکتار در حریم درجه یک و 2 میراث جهانی شهر باستانی دورانتاش و زیگوراتِ چغازنبیل از برخی دستگاه‌های متولی مجوز گرفته گرچه تاکنون هیچ پروانه‌ای از سوی وزارت میراث فرهنگی و پایگاه جهانی زیگورات صادر نشده است.

گارد ویژه در حریم چغازنبیل

با این حال، مدیر پایگاه میراث جهانی چغازنبیل و هفت‌تپه با ابراز بی‌اطلاعی از حضور فرد یا اشخاص پشت پرده واگذاری اراضی واقع در حریم درجه یک چغازنبیل برای ساخت کارخانه قند گفت: گاه پای سودجویان اقتصادی که سال‌هاست با شعار اشتغالزایی و رفع موانع تولید و تولید ملی از شرایط موجود استفاده می‌کنند، در میان است. اواخر سال 97 بود که استعلامی مبنی بر انجام ساخت‌وساز در اراضی ملی که در حریم درجه یک و 2 چغازنبیل قرار دارد به دست پایگاه میراث جهانی چغازنبیل رسید. رشنویی خاطرنشان کرد: اگر قبل از واگذاری اراضی حریم درجه یک و 2 چغازنبیل و حتی جانمایی کارخانه قند با میراث فرهنگی در این خصوص مشورت می‌شد، قطعا حریم درجه یک و 2 چغازنبیل و هفت‌تپه برای آن‌ها مشخص و نقطه دیگری برای جانمایی این کارخانه معرفی می‌شد. مگر ما چند محوطه مانند شوش و چغازنبیل در ایران داریم که به ‌راحتی اراضی ملی را به اشخاص می‌بخشیم؟ مدیر پایگاه میراث جهانی چغازنبیل و هفت‌تپه از شکل‌گیری گارد ویژه در حریم این میراث جهانی به منظور رصد انجام فعالیت‌های ساخت‌وساز احتمالی متولیان کارخانه قند خبر داد. در این شرایط سرنوشت چغازنبیل حالا با احداث کارخانه‌ای گره خورده است که از یک سو نوید اشتغالزایی و توسعه را می‌دهد و از سوی دیگر شرایط را برای تخریب اثری فراهم می‌کند که بیش از 3 هزار سال زیر خاک خفته و آسوده و از گزند زمان در امان بود. حالا که عملیات احداث کارخانه و تسطیح اراضی، به‌رغم عدم کسب مجوز آغاز شده است، عظیم‌ترین باقی‌مانده تمدن ایلامی‌ها در ایران به دست «آشوربانی‌پال» دیگری به مرور تخریب و از یاد می‌رود، خواب زیگورات ایلامی‌ها حالا بیش از هر روزی آشفته‌تر است.