بدترین‌ نشست نفتی تاریخ

شرق- آخرین جلسه اوپک‌پلاس، چنان برای اعضای اوپک گران تمام شد که بیژن زنگنه، وزیر نفت ایران، آن را یکی از بدترین نشست‌های تاریخ اوپک نامید. خروج روسیه از پیمان نفتی کاهش تولید نفت به‌منظور کنترل قیمت نفت خام در بازارهای جهانی، هرچند به نظر می‌رسید دلیلی موجه دارد، اما منجر شد تا عربستان در نخستین‌ گام وارد جنگ قیمتی شود و یک روز پس از شکست توافق، تخفیف‌های قابل توجهی روی هر بشکه نفت خام خود برای فروش به مشتریان اروپایی، آمریکایی و آسیایی بگذارد؛ اقدامی که می‌تواند تمامی سهم‌بندی بازار را به‌کل به هم بریزد و کسی بازار را از آن خود کند که توان تولید در قیمت‌های پایین را داشته باشد. در چنین بحبوحه‌ای امید‌داشتن به قدرت اوپک و حتی اوپک‌پلاس، رؤیایی بر‌باد‌رفته است و باید منتظر ایجاد نظم جدیدی در بازار نفت باشیم. اما شاید این سؤال ایجاد شود که چرا روسیه زیر توافق خود با اوپک زد؟ ماجرا پیچیده نیست؛ رقبایی در خارج از میدان (شیل‌اویل‌های آمریکا) وجود دارند که می‌توانند با هر بار کاهش تولید و به تبع آن، افزایش قیمت نفت خام، بازار را در دست بگیرند و سودآوری بیشتری را برای خود به ارمغان آورند. برهمین اساس هم با رگولاتوری بازار با کاهش تولید به‌منظور بالا نگه‌داشتن قیمت، مخالفت می‌کند و آن را به نفع تولیدکنندگان کوچک در آمریکا می‌داند.
  جنگ قیمتی بر سر سهم بازار
ایمان ناصری، مدیرکل خاورمیانه مؤسسه مشاوران بازار نفت و گاز FGE درباره تبعات توافق‌نکردن برای کاهش تولید با هدف کنترل قیمت به «شرق» می‌گوید: اقدام اخیر عربستان، برای تخفیف حدود چهار دلاری قیمت نفت خام برای اروپا و آسیا و تخفیف هفت دلاری برای آمریکا نسبت به قیمت‌های رسمی نفت خام برای ماه آوریل، آغاز یک حرکت جدید است. این اقدام به معنای شروع یک جنگ قیمتی بر سر سهم بازار است. عربستان تأکید داشت که یا قیمت‌ها را بالاتر نگاه داریم و کمتر تولید کنیم یا قیمت‌ها افت می‌کند و وارد جنگ قیمتی شویم تا ببینیم کدام کشور می‌تواند فروش بیشتری داشته باشد.
ناصری در ادامه با اشاره به سیاست اوپک و عربستان می‌افزاید: آنچه اوپک و عربستان به دنبال آن بودند، این بود که باید قیمت در ابتدا تنظیم شود. هرچند همواره تأکید داشتند که کاری به قیمت نداریم و به دنبال ایجاد تعادل در بازار هستیم، اما در واقع این بحث اشتباهی است، زیرا تعادل را بازار حفظ می‌کند. در اقتصاد، بازار بهترین مکانیسم متعادل‌کننده عرضه و تقاضاست و دستگیره‌ای که این دو را به تعادل می‌رساند، قیمت است. اوپک و عربستان به دنبال آن بودند که اعضا کمتر تولید کرده تا قیمت را بالاتر نگه داریم و در دفاع از قیمت تولید را کمی کاهش دهیم.او تصریح می‌کند: با این اقدام، ذخایر نفتی ساخته نمی‌شوند و در نهایت قیمت‌ها کاهش نمی‌یابد. در غیر این صورت، در یک مدت کوتاه، تولید از مصرف پیشی گرفته و اضافه تولید در انبارها رفته و موجب افت قیمت می‌شود، زیرا تقاضایی برای نفت جدید وجود نخواهد داشت.ناصری در ادامه می‌گوید‌: بر این اساس، پیشنهاد مشترک اوپک با محوریت عربستان این بود که تولید تا 1.5 میلیون بشکه تا پایان سه‌ماهه دوم سال 2020 (پس از آن تمدید تا پایان سال 2020 مطرح شد) کاهش یابد، اما وقتی عربستان که دید روسیه در قدم آخر حاضر نیست دوباره از میزان فعلی تولید، کمتر تولید کند، وارد جنگ قیمتی شد.
  مخالفت روسیه با باج‌دهی به آمریکا
این کارشناس بین‌المللی نفت و گاز در ادامه با اشاره به پیشینه قدرت اوپک در بازار نفت می‌گوید: توجه داشته باشید کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) همواره در طول تاریخ در افزایش تولید یا کاهش آن، قدرت داشتند و باقی کشورها که در این مجموعه نبودند قدرت زیادی نداشتند. یا تولید قابل توجهی نداشتند یا آنکه هرچه تولید داشتند، صادر می‌کردند (مثل چین در گذشته) یا قدرتی در نوسان تولید نفت خام نداشتند؛ بنابراین قدرت در اوپک بود. تولیدکنندگان دیگری مانند روسیه به‌عنوان قوی‌ترین و تعداد دیگری مانند عمان و... که تولید نسبتا قابل توجهی داشته و توان ایجاد نوسان تولید نیز دارند، به این مجموعه افزوده شدند که به آنها اوپک‌پلاس گفته شد. اما اتفاقی که افتاد آن بود که در پنج ‌سال گذشته، تولید آمریکا به‌صورت قابل توجهی افزایش داشته و شاید میزان افزایش تولید این کشور بسیار بیشتر از کاهش تولید اوپک بوده و این روند متوقف هم نشده است. روسیه اعلام کرد تا زمانی‌که کشوری بیرون از حلقه اوپک‌پلاس وجود دارد که توانایی افزودن تولید به میزان قابل توجهی حتی بیش از کاهش تولید ما دارد، موفق نخواهیم شد. حتی اگر بخواهیم با این اقدام، قیمت را بالا نگه داریم، آنها استقبال خواهند کرد، زیرا سود بیشتری از قیمت بالا خواهند برد و چون مجموعه‌ای از تولیدکنندگان کوچک هستند، می‌توانند افزایش تولید هم داشته باشند و بین بازه 30 تا 70 دلار فروش هر بشکه نفت خام، سودآوری دارند. بنابراین هرچه قیمت را بالاتر نگه داریم، تعداد بیشتری تولیدکننده در آمریکا، سودآوری بیشتری خواهند داشت و دست به افزایش تولید می‌زنند. بنابراین روسیه براساس این ادعا، توافق نمی‌کند و با رگولاتوری بازار با کاهش تولید به‌منظور بالا نگه‌داشتن قیمت، مخالفت می‌کند و آن را به نفع تولیدکنندگان کوچک در آمریکا می‌داند.
  روسیه زیر توافق اوپک‌پلاس زد
مدیرکل خاورمیانه مؤسسه مشاوران بازار نفت‌و‌گاز FGE در ادامه با اشاره تصمیم روسیه برای خروج از اوپک‌پلاس، می‌گوید: وقتی روسیه اعلام کرد از اول آوریل از این توافق خارج می‌شود تا هر کشوری هرچه میزان خواست تولید کند، قدرت اوپک‌پلاس را به قدرت بازار منتقل کرد. به‌این‌ترتیب قدرت به تک‌تک بازیگران منتقل شد تا هر کشور بتواند با تولید بیشتر در شرایط کاهش قیمت، درآمد خود را حفظ کند. در این شرایط تولیدکنندگانی که هزینه تولیدشان بالاست، به‌اجبار از بازار خارج می‌شوند و سهم بازیگران به هم می‌ریزد و این ‌بار سهم‌ها به جای آنکه با فرمت سهم‌بندی اوپک تنظیم شود، به سهم‌بری بر مبنای تولید در شرایط قیمت پایین، تغییر می‌کند.
  بازگشت قدرت به اوپک، زمان‌بر است
او استمرار این شرایط را به چند عامل وابسته می‌داند: استمرار این شرایط زمان‌بر است و به عواملی مانند اتمام مازاد تولید، ایجاد ذخایر نفتی و همچنین زمان ورشکستگی شرکت‌هایی که در قیمت پایین، زیان‌ده هستند و خروج آنها از بازار بازمی‌گردد. به‌این‌ترتیب آن زمان دوباره سهم به تولیدکنندگانی بازمی‌گردد که بتوانند با قیمت کمتر تولید کنند که بسیاری از این تولیدکنندگان در اوپک قرار دارند؛ زیرا یکی از مؤلفه‌های کشورهای اوپک آن بوده که می‌توانستند با هزینه تمام‌شده کمتر، تولید داشته باشند و نفت ارزان روانه بازار کنند.
ناصری در ادامه به اتفاقی که برای ایران رخ می‌دهد، اشاره کرده و می‌گوید: ایران در‌حال‌حاضر در شرایط تحریم مجبور بود نفت خود را با تخفیف‌های بالا و به یک حلقه خاص، محدود و کوچک خریدارانی که چندان نگران تحریم‌های آمریکا نیستند و هویت خود را مخفی نگه می‌دارند تا از تخفیف‌های بالای نفت ایران بهره‌مند شوند، بفروشد. اتفاقی که می‌افتد، آن است که درآمد ایران از مقدار کمی که داشته، چه در نفت خام و چه در فراورده‌های نفتی (قیمت آن مستقل از نفت خام نیست) کمتر می‌شود.
با‌این‌حال او می‌گوید: خریداران نفت ایران به خرید نفت خام و فراورده‌های نفتی از ایران ادامه خواهند داد تا کماکان بتوانند از تخفیف‌های نفتی ایران بهره‌مند شوند و به نظر نمی‌رسد تعداد یا حجم خریدشان کاهش یابد؛ زیرا آنها خارج از قاعده بازار از ایران نفت می‌خریدند.
می‌پرسم اگر تحریم‌ها برداشته شود، چه اتفاقی برای سهم ایران رخ می‌دهد و ناصری پاسخ می‌دهد: اگر تحریم برداشته شود، ایران هم مجبور است وارد بازی جنگ قیمتی و سهم‌گیری از بازاری شود که مازاد تولید دارد و قیمت هر بشکه نفت خام خود را زیر قیمت بازار بدهد تا برای خود بازاری دست‌و‌پا کند. با ورود حدود دو میلیون بشکه نفت خام ایران به بازار، دوباره ضربه جدیدی به بازار می‌خورد و شاهد افت قیمت جدیدی خواهیم بود. البته این را هم در نظر داشته باشید که مشتریان سنتی ایران ممکن است دوباره به سمت ایران بازگردند. البته این در شرایطی است که اوپک و غیراوپک به توافق جدیدی دست پیدا نکرده باشند.
  قدرت اوپک و اوپک‌پلاس از بین رفت
او با بیان اینکه اکنون قدرت اوپک فعلا از بین رفته است و افق آن هم چندان روشن نیست، تصریح می‌کند: براساس پیش‌بینی‌ها در سال آینده، با کاهش رشد تقاضای نفت به دلیل شیوع کرونا و کاهش ریتم رشد اقتصادی در جهان در حدود 500 هزار بشکه مواجه خواهیم بود که این روند تا 2021 نیز ادامه پیدا خواهد کرد. به این معنا که در شش‌ماهه اول سال 2020 با کاهش تقاضا و پس‌از‌آن با افزایش تقاضای نفت خام (به دلیل ریکاوری کشورها از کرونا به‌ویژه در چین) روبه‌رو خواهیم بود که در‌این‌صورت میانگین کل سال، منفی 500 هزار بشکه در مقایسه با سال 2019 خواهد بود. وقتی تقاضای تولید کم شود، قدرت افزایش تولید نفت خام هم کاهش می‌یابد. اگر در آن زمان، غیراوپکی‌هایی بمانند که بتوانند سالی بیش از رشد تقاضا به عرضه خود بیفزاید، اوپک به‌ طور کامل قدرت خود را از دست می‌دهد و کاری از دست اوپک‌پلاس هم برنخواهد آمد؛ زیرا مجموعه‌ای بیرون از این دو وجود دارد (نفت شل آمریکا) که قدرتش معادل کل قدرت مجموعه است.