کهرم: برای خودکفایی یک‌سالۀ گندم، خاک ایران را قربانی کردیم | پیشنهاد کهرم: به‌جای تخریب خاک، گندم باکیفیت وارد کنید

اصرار سه‌ دهه‌ای بر خودکفایی گندم، به‌زعم اسماعیل کهرم نه‌تنها امنیت غذایی نیاورد، بلکه خاک ایران را فقیر و منابع آب را به مرز فروپاشی رساند؛ سیاستی که به باور او باید جای خود را به واردات هدفمند و مدیریت پایدار بدهد.اسماعیل کهرم، کارشناس ارشد محیط زیست معتقد است، کشور ما در شرایط بحرانی کم‌آبی و فرسایش شدید خاک قرار دارد، اما سیاست طولانی‌مدت خودکفایی در تولید گندم همچنان دنبال می‌شود که این امر آسیب بسیاری بر زیست بوم اقلیمی ایران وارد کرده است.از دهه ۱۳۶۰ و دوران جنگ تحمیلی، خودکفایی گندم به یکی از اهداف حیاتی کشور تبدیل شد. با توجه به بحران جنگ و محدودیت واردات، دولت برنامه‌های گسترده‌ای برای افزایش تولید گندم در سراسر کشور اجرا کرد. استفاده بیش از حد از منابع خاک و آب در این دوره، باعث فرسایش زمین و تهی شدن مواد غذایی خاک شده است.

در دهه‌های ۱۳۷۰ تا ۱۳۹۰ نیز برنامه‌های خودکفایی ادامه یافت، به ویژه در دولت‌های مختلف تلاش شد تا واردات گندم کاهش یابد و سیستم یارانه و توزیع کودهای شیمیایی و حیوانی برای کشاورزان اجرا شد، تا شاهد افزایش تولید گندم باشیم. این اقدامات باعث شد تا وابستگی به واردات چندسالی کاهش یابد، اما این اقدام هزینه‌های محیط‌زیستی قابل توجهی برای کشور به همراه داشت. این حال، اسماعیل کهرم، کارشناس ارشد محیط زیست در گفتگو با اقتصادنیوز هشدار می‌دهد فشار شدید بر منابع آب و خاک و تغییرات اقلیمی، ادامه سیاست خودکفایی را در شرایط کنونی با چالش‌های جدی روبه‌رو کرده است. با توجه به این مشکلات او پیشنهاد می‌دهد به جای تمرکز صرف بر خودکفایی، واردات هدفمند و مدیریت پایدار منابع کشاورزی در اولویت قرار گیرد.

معتقد است، یکی از عواقب این فشار بر منابع آبی، کاهش منابع زیرزمینی و فرسایش خاک است. در مناطق زیادی، به دلیل کشت بی‌رویه گندم و استفاده نادرست از منابع آبی، خاک‌ها به شدت فرسایش یافته و حتی به بیابان تبدیل شده‌اند. همان‌طور که اشاره کردید، خاک‌های غنی و حاصل‌خیز به تدریج تبدیل به اراضی بی‌ثمر شده‌اند.آقای کهرم، طرح خودکفایی در تولید محصولات کشاورزی، به‌ویژه گندم، از جمله طرح‌هایی است که سال‌هاست در دستور کار قرار دارد. با توجه به بحران جدی آب در کشور و محدودیت‌های منابع آبی، این سوال مطرح می‌شود که آیا ادامه سیاست خودکفایی در محصولاتی مانند گندم، که نیاز آبی بالایی دارند و در رده محصولات آب‌بر هستند تصمیم درستی است؟

این طرح سال‌ها در کشور اجرا شده و در بیشتر دولت‌ها در دستور کار قرار داشته است. هدف اصلی آن، رسیدن به خودکفایی در تولید محصولات کشاورزی به‌ویژه گندم بوده است، به‌گونه‌ای که کشور بتواند وابستگی خود به واردات را کاهش دهد و امنیت غذایی را تضمین کند. اما هدف اصلی دولت‌ها برای خودکفایی این بوده که ما مثلا از آمریکا یا استرالیا گندم وارد نکنیم، اما به تمام شیوه‌‌ها گندم کاشتند، یعنی باعث فرسایش شدید خاک شدند.نتیجه‌اش این شد که ما از نظر فرسایش و از بین رفت خاک در دنیا یک رکورد زدیم. آن وقت در ازای این‌که این خاک، خاکی که حکم جواهر و طلا را دارد، تنها یک سال، فقط یک سال، توانستیم از نظر گندم خودکفا شویم.

از بین بردن محیط زیست برای رسیدن به خودکفایی

*با توجه به تجربه‌های گذشته، چرا با وجود چالش‌ها و پیامدهای زیست‌محیطی ناشی از سیاست‌های خودکفایی، در دولت‌های مختلف همچنان شاهد تداوم تصمیم به خودکفایی در تولید گندم بوده‌ایم؟این تجربه را داشتیم و در دولت‌‌های مختلف این روند تکرار شد. به طور مثال در منطقه ارسباران، ابتدا جنگل‌ها قطع می‌شد و سپس شروع به کشت زمین می‌کردند، به‌طوری‌که خاک زمین از نظر مواد غذایی کاملا تخلیه می‌شد. برای رفع این مشکل چه می‌کردند؟ کود به خاک اضافه می‌کردند.

در ایران، کشاورزان گاهی به این کودها به طنز «رشوه» می‌گویند، مانند رشوه‌ای که به مأمور پلیس می‌دهند تا جریمه نشوند. این کودها شاید برای یک، دو یا سه سال کمی به باروری زمین کمک کند، اما به مرور، خاک دوباره تهی می‌شود و حاصل‌خیزی طبیعی آن از دست می‌رود اتفاقی که در حال حاضر شاهد آن هستیم.تمام این کودها، چه حیوانی، چه شیمیایی و دیگر انواع آن، به زمین داده می‌شود و سپس تبدیل به محصولات کشاورزی مثل ذرت، گندم، عدس می‌شود. به طور مثال جنگل‌های هیرکانی قطع می‌شود و خاک آن‌ها، همان‌طور که گفتم، بعد از دو یا سه سال کشت، نمی‌تواند محصول دهد و این خاک به‌زور موادغذایی جذب می‌کند و به تدریج به زمین بایر تبدیل می‌شود. در این فرآیند، وسعت بیابان‌ها افزایش می‌یابد.با واردات گندم از آمریکا می‌توان از این بحران عبور کرد

*جناب کهرم، چه راهکاری برای عبور از این چالش وجود دارد؟

به خدا، افرادی که به دولت مشورت می‌دهند، در واقع خیانت می‌کنند. ما می‌توانیم گندم از آمریکا وارد کنیم و از این مشکل عبور کنیم. آمریکا کمربند وسیعی از گندمزارها دارد؛ از شرق تا غرب، گندم‌زارهای گسترده‌ای که هواپیماها ساعت‌ها می‌توانند روی آن پرواز کنند. دنیا از گندم‌های این کشور استفاده می‌کند که کیفیت عالی دارند، نشاسته‌ خوب و دانه‌های سالم. نانی که از این گندم‌ها درست می‌شود، خوشمزه است. اما ما تصمیم می‌گیریم که به‌جای واردات، پُز خودکفایی را بدهیم و ژست بگیریم که از آمریکا گندم نمی‌خریم. در حالی که در این مسیر جنگل‌هایمان را از بین می‌بریم، چه فایده؟ تنها برای اینکه در نهایت چیزی برای نشان دادن داشته باشیم.این نکته باید مد نظر قرار گیرد که زمین‌های شیب‌دار مستعد برای هرزآب هستند. به این معنا که با هر بارندگی، تمام مواد غذایی موجود در خاک سطحی، که عمق آن معمولا بیشتر از ۳۰ سانتی‌متر نیست، شسته شده و از بین می‌روند و پس از مدتی، این خاک دیگر قادر به حمایت از رشد گیاهان نخواهد بود و به دلیل فقدان مواد مغذی و کاهش کیفیت خاک، زمین توانایی تولید جنگل یا پوشش گیاهی جدید را از دست می‌دهد. در نهایت، این اراضی تبدیل به بیابان می‌شوند؛ بیابانی که روز به روز گسترش می‌یابد. در واقع، این فرایند به نوعی تبدیل زمین‌های حاصلخیز به بیابان‌های خشک و بی‌ثمر است.واردات هوشمند گزینه‌ای منطقی و اقتصادی

*با توجه به مواردی که طرح کردید شما مثل بسیاری از کارشناسان معتقدید ما به جای اینکه به طرف خودکفایی برویم، بهتر است که در شرایط فعلی به سمت واردات برویم؟

صدرصد، ما به جای اصرار بر تولید داخلی در شرایط بحرانی آب، می‌توانیم به سمت واردات گندم برویم. در این صورت، می‌توانیم با مذاکره و چانه‌زنی، بهترین گندم را با کیفیت بالا و قیمت مناسب از کشورهای تولیدکننده تهیه کنیم. این رویکرد نه تنها از فشار بر منابع طبیعی کشور می‌کاهد، بلکه به بهبود کیفیت گندم مصرفی در داخل و کاهش هزینه‌های تولید نیز کمک می‌کند. در حقیقت، واردات هوشمند و هدفمند می‌تواند گزینه‌ای منطقی و اقتصادی در شرایط کنونی باشد. قضائیه علیه اسماعیل کهرم، بوم‌شناس و فعال محیط زیست، به دلیل سخنان وی، اعلام جرم کرد.

مرکز رسانه قوه قضائیه اعلام کرد: در پی انتشار برخی اخبار خلاف واقع در فضای مجازی، علیه مشاور سابق رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست [اسماعیل کهرم] و مدیرمسئول یک پایگاه خبری [جماران] که اقدام به انتشار این خبر کرده بود، اعلام جرم شد.

خبرگزاری فارس نیز در این رابطه نوشت: اخیراً «اسماعیل کهرم»، مشاور سابق رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست در دولت یازدهم در گفت‌وگو با پایگاه خبری جماران ادعا کرده بود که «هر موشکی که ساخته می‌شود ۲ میلیون دلار هزینه دارد و اگر سلامت مردم برای مسئولان مهم باشد، با پول ۱۰ موشک می‌توان مازوت‌ها را استاندارد کرد.»