اقتصاد و کاهش جمعیت | عامل کندی پیشرفت فناوری

طاعون خیار کی بین یک تا دوسوم جمعیت اروپا را در قرن ۱۴ به کام مرگ کشاند. خوشبختانه کورید ۱۹ چنین آمار سهمگینی از تلفات ندارد. اما تاثیر جغرافیایی آن بسیار بزرگ تر از سه میلیون تلفات جانی است و دلیل آن را باید در کاهش زاد و ولد در سطح جهان جست و جو کرد. به عنوان مثال، در سال ۲۰۲۰ میزان زاد و ولد در چین ۱۵ درصد کاهش یافت و در آمریکا، بین ماه های فوریه و نوامبر سال گذشته آمار ماهانه تولد ۱۵ درصد افت کرد. در نتیجه ممکن است همه گیری تاریخ رسیدن به نقطه اوج جمعیت جهانی را یک دهه جلوتر و به دهه ۲۰۵۰ بیاورد. کاهش جمعیت کره زمین با توجه به چالش های جهانی زیست محیطی در مجموع اتفاقی خوشایند تلقی می شود. اما وجود تعداد کمتر انسان ها به معنای تعداد کمتر ایده های جدید است و به آینده ای متفاوت از آنچه خوش بینان تصور می کردند منتهی می شود.

جمعیت بشر تا قرن ۱۹ به یک میلیارد نرسیده بود اما از آن زمان به بعد رشد آن سرعت گرفت. تا دهه ۱۹۲۰ یک میلیارد دیگر به آن افزوده شد و در صد سال پس از آن نیز حدود شش میلیارد نفر دیگر به جمعیت جهان اضافه شدند. همزمان با این انفجار جمعیتی نگرانی های زیادی ابراز شد. پل الریش در سال ۱۹۶۸ و زمانی که جمعیت بین س ه تا چهار میلیارد بود کتابی با عنوان «بمب جمعیتی» انتشار و در آن نسبت به بروز قحطی جهانی هشدار داد. اما اکثر پیش بینی های قبل از دوران همه گیری بیان می کردند که رشد جمعیت جهان در نیمه دوم قرن ۲۱ متوقف و یکنواخت خواهد شد. حتی برخی تحلیلگران می گفتند که ارقام ثابت می شوند و به دنبال آن روند نزولی در پیش می گیرند.

دارل بریکر و جان ابیتسون (Ebbitson) دو خبرنگار کانادایی در کتاب سال ۲۰۱۹ خود با عنوان «سیاره خالی» می نویسند آن گونه که کاهش نرخ باروری در جهان به ویژه در کشورهای ثروتمند و اقتصادهای نوظهور نشان می دهد به زودی ش اهد آن خواهیم بود که نرخ باروری از نرخ جایگزینی 1/2 فرزند به ازای هر زن کمتر شود. هم اکنون تقریبا نیمی از مردم جهان در کشورهایی زندگی می کنند که در آن نرخ باروری از نرخ جایگزینی پایین تر است. این امر چشم انداز کاهش جمعیت و تحولی پیش بینی نشده در جمعیت شناسی را آشکار می سازد.

چند نفر برای اختراع لامپ لازم است؟

آقایان بریکر و ابیتسون عواقب بالقوه مثبت کاهش جمعیت مانند کاهش فشار بر منابع کمیاب، کاهش آسیب های زیست محیطی و افزایش خودمختاری زنان را برمی شمارند اما همزمان به اختلالات اقتصادی از جمله کمبود کارکنان بخش مراقبت و مشکلات مربوط به پایداری بدهی دولت ها اشاره می کنند. همچنین تاریخ نشان می دهد که کاهش جمعیت میتواند از جهاتی از نظر اقتصادی سودمند باشد.

. به عنوان مثال، در دوران مرگ سیاه در قرن ۱۴، کمبود نیروی کار در مقایسه با زمین و منابع موجود باعث شد دستمزدهای واقعی بالاتر رولد و کارگران آزادی بیشتری به دست آورند. و آقای چارلز جونز اقتصاددان دانشگاه استنفورد با الهام از کتاب سیاره خالی در مقاله تازه اش چنین استدلال می کند که در دراز مدت کاهش جمعیت به کاهش ظرفیت خلاقیت بشر می انجامد و این به نوبه خود منافع اقتصادی بالقوه حاصل از کاهش جمعیت را کمرنگ خواهد کرد. به نوشته او اگر ایده ها مشوق و محرک رشد باشند و مردم را منبع ایده ها بدانیم آنگاه سرنوشت انسان ها تا حد زیادی به روند دراز مدت جمعیت بستگی خواهد داشت.

وقتی ایده های جدیدی خلق نشوند رشد اقتصادی در نهایت متوقف خواهد شد، افزایش نیروی کار با منابع با سرمایه (ماشین آلات و...) در یک اقتصاد درآمدها را بالا می برد اما در روندهای کاهشی آن و در فقدان پیشرفت های فناوری استخراج سنگ آهن دشوارتر و پرهزینه تر می شود و هر کارگر صنعتی با هر روبات کارهای ارزشمند کمتری انجام می دهد. در مقابل، ایده های جدید به اقتصاد اجازه می دهند با تلاش کمتر کار بیشتری انجام دهد یا وظایف و کارهای ارزشمند جدیدی خلق کند که نیروی کار و سرمایه را درگیر می سازند. به این ترتیب بود که پیشرفت فناوری در دو قرن گذشته به طور یکنواختی رشد درآمد سرانه واقعی را بالا برد با وجود اینکه جمعیت جهان به اوج رسیده بود.

اما ایده های جدید باید خلق شوند. یک اقتصاد می تواند با تنظیم بهره برداری از منابع انسانی جریان خلق ایده ها را تقویت کند. به عنوان مثال، می تواند سرمایه گذاری بیشتری در تحصیل و آموزش انجام دهد یا افراد بیشتری را تشویق کند به جای تولید در بخش پژوهش کار کنند. اما آن گونه که آقای جونز میگوید این راه حل ها در قرن ۲۰ برای خلق انبوهی از دانش جدید کافی بودند لیکن اکنون بازدهی کمتری دارند.

به عنوان مثال، با کاهش جمعیت دیگر نمی توان سهم افراد شاغل در حوزه پژوهش را از میزان معینی بالاتر برد و بهرهوری هر پژوهشگر نیز پایین می آید. کاهش شمار مطلق مغزها رکود جدی در نوآوری و به دنبال آن کاهش تداوم رشد در درآمدها را به همراه می آورد. آقای جونز با استفاده از یک مدل ساده بیان می کند که جهان در آینده با دو نتیجه بالقوه مواجه خواهد شد. اگر نرخ باروری در سطح بالا تثبیت شود یک سناریوی کیهان رو به گسترش اتفاق می افتد که در آن میزان دانش، جمعیت و درآمد روندی صعودی دارد در مقابل، چرخه کاهش جمعیت و کندی خلق ایده ها به سناریوی سیاره خالی می انجامد که در آن استانداردهای زندگی راکد میشوند و ارقام جمعیتی پایین می آیند.

مدل هایی مانند مدل آقای جونز برای توصیف چگونگی کار کرد اقتصاد نیستند بلکه بیشتر نشانگر آن هستند که چگونه عوامل مختلف می توانند بر توسعه اقتصادی آینده تاثیر گذارند. به عنوان مثال، ممکن است پیشرفت های رایانه ای بهره وری در پژوهش را بالا ببرند یا حتی به خودکار سازی خلق برخی اشکال ایده ها و منجر شوند و در این صورت نگرانی ها را کاهش دهند.

در سوی دیگر، کار آقای جونز از برخی منابع مغفول رضایت کاذب از خویش پرده بر می دارد. به عنوان نمونه، اقتصادهای ثروتمند به نیاز فزاینده به پژوهشگران بیشتر برای توسعه قدرت رایانش بی توجه بوده اند. آنها در دام این فرض گمراه کننده افتادند که همیشه افراد زیادی هستند که مایل اند لباس آزمایشگاه را بر تن کنند و به پژوهش بپردازند. همچنین، آنها ارزش پتانسیل های انسانی را ندانستند و آموزش را در اولویت قرار ندادند یا از برنامه های رفاهی که به خانوارها امکان می دهد با خیال راحت فرزندآوری کنند غافل ماندند. آنها با جدیت بیشتر به دیگر منابع حیاتی توجه کردند. شاید در چشم ساکنان آینده سیاره رو به خالی شدن نگرانی کنونی دولت های ثروتمند از رشد سریع جمعیت در جهان در حال توسعه عجیب تر از هر چیز دیگری باشد. اینکه اقتصادهای پیشرفته در استعدادهای میلیاردها نفر در جهان فقیر سرمایه گذاری نمی کنند راهبردی غیرعاقلانه و غیر منطقی است.