۵۵آنلاین :
آیا وقوع سیلهای اخیر در ایران قابل پیشبینی بود؟ اصولا از نظر زمینشناسی امکان رویدادن چنین رخدادهایی قابل پیشبینی است؟
بله چنین حوادثی از نظر زمینشناسی، زمینشناسی رودخانهها و پیشبینی وضعیت زمینشناسی اقلیمی قابل پیشبینی و همچنین قابلهشدار هستند. با بررسی زمینشناسی زیست محیطی، گستره استانهای لرستان، گلستان، خوزستان و سیستان و بلوچستان (که بیشترین خسارتها را در بارشهای اخیر دیدهاند) میشد و میشود برآورد کرد (و برآورد هم شده بود) که کدام پهنهها آسیبپذیرند، کدام نواحی سیلخیز هستند؟ کدام سازهها نباید ساخته میشد و کدام بخش از شهرها نباید توسعه مییافت. البته علم هواشناسی و هیدرولوژی نیز به کمک این مساله میآیند. به باور من حتی با اهمیتدادن به همین امکانات موجود در کشور و استفاده علمی از همین زیرساخت موجود و اطلاعات بینالمللی میشد و میشود که به محل نسبتا دقیق و بازه زمانی رخداد سیلی پی برد. هنوز هم به باور من از همین دانشها و امکانات که از سوی دانشمندان بهکار گرفته میشود، باید به پیشبینی سیلهای بعدی و سوانح ناشی از آن پرداخت.
آیا وقوع چنین سیلهایی ارتباطی با زمینلرزه دارند؟ چرا هنگام رخدادن سیل شاهد ایجاد زمینلرزههای کمریشتر بودیم؟
رخداد سیل معمولا در پهنههای گسله با توجه به جنس خاک سطحی و امکان نفوذ آب در شکستگیها میتواند با رخداد زلزلههای کوچک با بزرگای کمتر از 2.5 همراه شود. اگر محدوده سیلابی با پدیدههایی مانند کارست (پدیده خوردگی و انحلال تودهسنگهای کربناته از قبیل آهک، سنگ گچ و دولومیت) امکان نفوذ بیشتر آب به صفحه گسلها فراهم کند، در آن صورت فراوانتر شدن زمینلرزهها قابلانتظارتر است. در مورد سیل برای تحریک رخداد زمینلرزههای شدید (با بزرگای بیش از 6)، بعضی زمینشناسان و زلزلهشناسان بر این نظرند که اگر میزان بارندگی در حد مثلا 3 تا 5 برابر متوسط بارندگی سالانه در یک بازهزمانی کوتاه و سپس سیل و در یک پهنه زمین ساختی فعال و محل گسلهای فعال رخ دهد، در آن صورت میتوان احتمال تحریک وقوع زمینلرزه شدید را هم داد. در نواحی سیلزده در فروردین 98 چنین پهنههای گسلهای وجود دارد.
وقوع چنین سیلابهایی در تهران میتواند همراه با چه مخاطرات زمینشناسی باشد؟
در تهران وقوع سیلاب، بهویژه سیلاب جریانی و سیلاب واریزهای (ناشی از زمینلغزشها) در هنگام بارندگیهای شدید بهویژه اگر با زمینلرزهای حتی کوچک یا متوسط (با بزرگای 4 یا 5 و کمتر از آن) رخدهد، میتوانیم با لغزش دامنههای شمال تهران و روانشدن سیلاب واریزهها بهویژه در رود درههای تهران که اکنون اکثرشان بزرگراههای شمالی-جنوبی تهران هستند، مواجه شویم و همین موضوع میتواند به فاجعه منجر شود. ضمنا بهنام ساماندهی رود درهها، مداخلات مختلفی در این رود درهها برای ساختن بوستانها (از جمله بوستان نهجالبلاغه و بوستان جوانمردان و...) انجام شده است. این اتفاق موجب مخاطرهآمیزشدن این درهها شده و اگر سیلواریزهای رخ دهد، مساله به فاجعهای جبرانناپذیر در تهران میانجامد. تا دیر نشده باید وضعیت درهها را هرچه ممکن است به شرایط طبیعی آنها برگردانیم. باید از مداخله و ساخت خانه و آپارتمان و توسعه شهر و محله ها، در چنین نواحی اجتناب شود و تمامی بناهای ساختهشده در درهها و حریم رودها تخریب و درهها پاکسازی شوند.
آیا میتوان با مدیریت بحران خوب از وقوع چنین حوادثی پیشگیری کرد؟ مدیریت بحران ایران را در سیلهای اخیر چگونه ارزیابی میکنید؟
با مدیریت کاهش ریسک که بیشتر پیشگیرانه است میتوان از خسارتهای بعد از سوانح طبیعی اجتناب کرد. وقتی ابعاد رخداد از ظرفیت ما برای پاسخ به حادثه فراتر باشد و آمادگی لازم نداشته باشیم با بحران مواجه میشویم، به این ترتیب میتوان گفت که ما اگر شاهد بحران در منطقههای مختلف شدهایم، برای سیلهای اخیر آمادگی نداشتهایم. از شیوه پاسخ به این رخدادها میتوان دریافت که برای مراحل بعد از وقوع سیلاب هم آمادگی کافی نداشتهایم. همچنان با فقدان فرماندهی واحد و نبود برنامه راهبردی، ما با ناهماهنگی زیاد در مدیریت بحران مواجه شدیم. در چنین وضعی میتوانید تصور کنید ما هر سانحهای با هزینههایی بسیار بیشتر از آنچه لازم است، مدیریت میکنیم و عملا خسارتهایی را با پرداخت و هزینهکردن مجبوریم جبران کنیم که اگر پیشگیری درست کرده بودیم، این هزینهها میتوانست حتی به یکدهم وضع کنونی کاهش یابد. ضمنا از مصائب و مشکلات مردم منطقه سانحهدیده کاسته شود و نارضایتی بعد از رخداد چنین حوادثی نیز بسیار کمتر شود. برای نیل به چنین هدفی، چارهای نداریم جز اینکه از نیروهای متخصص و توانمند استفاده کنیم، سازماندهی مدیریت بحران در کشورمان را براساس علم، عقل و واقعیت شروع کنیم. در وضع کنونی عملا چنان است که هر اتفاقی که بیفتد و هر گروه مسئولی هر کاری لازمی (وظیفه) را انجام بدهد یا ندهد، وضعی طبیعی و عادی تلقی میشود و مسئولان هم همواره میتوانند یا تعریفکردن از کارهایی که کردهاند و تصور اینکه کار درستی میکنند، انتظار تشویق و سپاسگزاری داشته باشند.
منبع : آرمان امروز
دیدگاه تان را بنویسید