تهران دیگر خویشتن داری نمی کند

۵۵آنلاین :

سپهبد قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه قدس، در حمله پهپادی روز جمعه که به دستور ترامپ صورت گرفت، در فرودگاه بغداد به شهادت رسید. کارشناسان بروکینگز در رابطه با پیامدهای این ترور در خاورمیانه، موقعیت آینده آمریکا در منطقه و تاثیر این ترور بر روابط ایران و آمریکا، تحلیل هایی را ارایه کردند که به شکل خلاصه، نظرات برخی از این کارشناسان را در ادامه می خوانیم:

مدیحه افضل - عضو مرکز مطالعات خاورمیانه در بروکینگز

آنچه که فکر مرا به خود مشغول کرده، این است که تصمیم دولت ترامپ برای این ترور، تا چه اندازه بر پایه فکر بوده و چه ارتباطی بین این حمله (تروریستی) و انتخابات آمریکا وجود دارد؟ آیا به خاطر اینکه اوباما در سال 2011 بن لادن را به قتل رساند، و به دلیل حساسیت و وسواسی که ترامپ نسبت به کارهای اوباما دارد، خواسته که او هم کاری انجام داده باشد (تا چیزی از اوباما کم نداشته باشد)؟ آیا ترامپ با این ترور خواسته تا بر طبل جنگ بکوبد و با تحریک ناسیونالیسم آمریکایی، توجه افکار عمومی را، از مشکلات سیاسی ای که در داخل آمریکا با آن مواجه است، منحرف کند؟ سوالات من پیچیده نیستند. ترامپ در سال 2011 به کرات می گفت «اوباما برای اینکه بار دیگر به عنوان رییس جمهور انتخاب شود، وارد جنگ با ایران خواهد شد». البته اوباما وارد جنگ با ایران نشد و تصمیم او در سال 2011، برای قتل بن لادن در پاکستان و زدن راس سازمان القاعده، بسیار متفاوت از ترور (شهادت) سردار سلیمانی بوده است. بن لادن در آن زمان، خطرناکترین تروریست جهان محسوب می گردید و اقدام اوباما در یافتن بن لادن در پاکستان، موجب سرافکندگی اسلام آباد شد. تصمیم به قتل بن لادن، بهترین تصمیمی بود که فرمانده کل قوای مسلح (اوباما) در آن زمان اتخاذ کرد، اما ترور (شهادت) سردار سلیمانی خبط بزرگی بود که ترامپ مرتکب شد چرا که او نماد (قدرت) نظامی ایران بود، و ترور (شهادت) وی از نظر ایران، اقدام نظامی علیه این کشور محسوب می شود، و در آینده، انتقام جویی ایران را به دنبال خواهد داشت. ترامپ با این اقدامی که انجام داد جان آمریکایی های بیشتری را به خطر خواهد انداخت.

رنج علاء الدین - عضو غیر مقیم در مرکز بروکینگز در دوحه

ترور (شهادت) سردار سلیمانی، موجب تغییر و تحولات زیادی در سیاست آمریکا در خاورمیانه خواهد گردید. پیچیدگی وضع سیاست در عراق، ناتوانی در روند بازسازی این کشور، و به طور کلی ناتوانی در روند حکومت سازی در عراق، موجب گردیده تا شبه نظامیان شیعی از وضعیت شکننده سیاسی در داخل عراق، برای موفقیت خود بهره برداری کنند.

امروز مشخص شده که دولت کنونی آمریکا، به رغم هزینه های مالی و جانی ای که در عراق کرده، دیگر علاقه ای به تخصیص منابع مالی بیشتر و جانفشانی آمریکایی ها برای پروژه حکومت سازی در عراق - که تاکنون دستاوردهای بسیار محدودی نیز داشته- ندارد. تبعات اتخاذ یک سیاست کنشگرانه از سوی آمریکا در عراق، و با هدف حذف پیشدستانه ی گروههای نیابتی ایران از این کشور، اثر خود را در عراق، پیش از هر جای دیگری نشان خواهد داد. اما در غیاب چنین سیاستی، شاهد تحکیم قدرت و نفوذ بازیگران همسو با ایران خواهیم بود. در حال حاضر، دستیابی به اصلاحات و حاکمیت خوب در عراق، بعید به نظر می رسد و ممکن است درآینده شاهد زوال دموکراسی شکننده ی موجود دراین کشور باشیم. ترور سردار سلیمانی، ناقوس مرگ جنبش اصلاحاتی بود که در ماههای اخیر، عراق را فرا گرفته بود.

دانیل بایمن - عضو ارشد مرکز مطالعات خاورمیانه در بروکینگز

همانطوری که پیشتر به تفصیل نوشتم ، ترور (شهادت) سردار سلیمانی، که مدت مدیدی فرماندهی سپاه قدس را عهده دار بود، محتملا تاثیر زیادی بر روابط واشنگتن با عراق و ایران خواهد داشت و موقعیت ایالات متحده در خاورمیانه را، به شکل جدی تحت تاثیر قرار خواهد داد. تبعات این ترور، بسیار عظیم هستند و عمدتا به میزان آمادگی آمریکا، در برابر واکنش ایران و گروه های نیابتی این کشور در خاورمیانه بستگی دارند.

اگر بخواهیم بر پایه کارنامه ترامپ در منطقه قضاوت کنیم، باید گفت باید نگران آینده باشیم.

جفری فلتمن - عضو غیر مقیم مرکز دیپلماسی بین الملل در بروکینگز

هرچند که به این موضوع توجهی چندانی نشده، اما نام سردار سلیمانی در گزارش مناقشه برانگیز ماه دسامبر سازمان ملل، و همچنین گزارش های قبلی این سازمان به چشم می خورد. «آنتونیو گوترش» دبیر کل سازمان ملل، در 10 دسامبر 2019، هشتمین گزارش خود را در رابطه با وضعیت اجرای قطعنامه 2231، به شورای امنیت تسلیم کرد.به علت اختلافاتی که بین قدرتهای صاحب حق وتو وجود داشت، گزارش مزبور، به شکل کج دار و مریز به موضوع خروج آمریکا از برجام، موارد نقض قطعنامه 2231 از سوی ایران، و سوال پیرامون موشکهای بالستیک این کشور، می پرداخت.

تانوی مادان - مدیر پروژه هند در بروکینگز

همانطوری که پیشتر به تفصیل نوشته ام ، هند در واکنش به ترور(شهادت) سردار سلیمانی، بیانیه محتاطانه ای صادر کرد. هند نگرانی های جدی ای در رابطه با وخیم تر شدن اوضاع دارد. این کشور منافع حیاتی ای در خاورمیانه دارد، و 8.5 میلیون هندی ، در منطقه خلیج فارس زندگی می کنند. منبع عمده واردات نفت و گاز هند و منشا عمده سرمایه گذاری های (خارجی) که در اقتصاد این کشور صورت می گیرند، در این منطقه قرار دارد. دهلی همچنین امیدواربوده که از طریق بندرچابهار ایران - که به توسعه اقتصاد هند کمک می کند - خط انتقال (صادرات) به افغانستان و آسیای مرکزی باشد، و به همین دلیل مشمول معافیت های تحریمی دولت آمریکا گردیده است. به علاوه، کشورهای منطقه خلیج فارس، نه تنها بر توسعه افغانستان و پاکستان اثر گذارند، بلکه هند نیز نسبت به موضوع مبارزه با تروریسم در این منطقه ، دغدغه دارد.

هرگونه وخامت اوضاع بین ایران و آمریکا، منافع هند در این منطقه را دچار پیچیدگی می کند. به علاوه، دهلی نه تنها نگران سرایت درگیری ایران و آمریکا به سایر نقاط خاورمیانه است بلکه (بسته به ماهیت اقدام تلافی جویانه ایران) نسبت به سرایت این درگیری ها به خارج منطقه نیز دغدغه دارد. در صورتی که اوضاع در منطقه رو به وخامت بیشتر رود، ممکن است برای روابط اقتصادی هند با ایران و آمریکا، دارای تبعاتی باشد. بنابراین، دهلی تاکنون، به منظور حفاظت از منافعش، در ایجاد توازن بین روابطش با ایران و آمریکا (و همچنین عربستان و اسراییل)، مانند یک بندباز عمل کرده است. هرگونه وخامت جدی اوضاع موجب می شود که هند دست به انتخابی بزند که طالب آن نیست.

سوزان مالونی - عضو ارشد مرکز مطالعات خاورمیانه بروکینگز

همانطوری که در مقاله ای برای واشنگتن پست نوشتم، ترور(شهادت) سردار سلیمانی، موجب تغییر فاز جنگ بین ایران و آمریکا گردیده است. دولت ترامپ، با ترور (شهادت) کسی که معمار گسترش نفوذ ایران درخاورمیانه بود، رویارویی با تهران را، از یک جنگ اقتصادی به سمت ترور و اقدام نظامی که احتمالا موجب واکنش خطرناک و پیشبینی نشده ایران خواهد گردید، سوق داد.

سپاه قدس و سپاه پاسداران، فرماندهان کار کشته ای را در اختیار دارند که می توانند مسئولیت های سردار سلیمانی را عهده دار شوند. انتصاب سریع سردار قاآنی به سمت فرماندهی سپاه قدس، به این معناست که برنامه های این نیرو، مطابق معمول ادامه خواهد یافت. دوام جمهوری اسلامی پس از گذشت سه دهه از رحلت آیت الله روح الله خمینی، شاهدی بر این ادعاست که نظام ایران، قائم به یک فرد نیست.

شواهد چندانی وجود ندارند که نشان دهند که دولت ترامپ برای مدیریت رویارویی پیشبینی نشده با تهران، راهبردی طراحی کرده باشد. ترور (شهادت) سردار سلیمانی و همرزم اش در بغداد، تبعات خطرناکی برای حضور آمریکا در عراق دارد. این ترور، دولت بغداد را که به خاطر اعتراضات ماههای گذشته، در وضعیت ضعیفی قرار گرفته بود، در موقعیت خطرناک تری قرار داده است. آیا دولت ترامپ به غیر ازصدور فرمان شتابزده برای فرار آمریکایی ها از عراق، طرحی برای (مقابله) با تبعات این ترور در این کشور دارد؟

دولت ترامپ احتمالا آنقدر عاقل خواهد بود که به خاطر این ترور، اعلام پیروزی نکند. حل چالش هایی که ایران در پیش روی آمریکا قرار داده، چندان ساده نیست. ترور سردار سلیمانی، اوضاع را به ضرر منافع آمریکا و متحدانش در منطقه، تغییر داده است. نه تهران و نه ترامپ واقعا طالب جنگ نیستند، اما هر دو طرف نیز نشان داده اند که حاضر به تغییر مسیری که در پیش گرفته اند نیستند و این مسیر، یک راست به سمت درگیری بیشتر و پرهزینه تر خواهد رفت.

مایکل اوهانلن - عضو ارشد و مدیر پژوهشی مرکز سیاست خارجی بروکینگز

مهمترین مساله، این است که روابط نظامی آمریکا و عراق را حفظ کنیم. اگر مجلس عراق، به خاطر ترور (شهادت) سردار سلیمانی، از این کشور اخراج مان کند، ایران بی تردید برنده شده، چرا که دیگر یک قدرت خارجی ای که بتواند از حیث توان، پهلو به پهلوی ایران بزند و موازنه ایجاد کند، درعراق وجود نخواهد داشت. به علاوه، عراق در چنین اوضاعی، در برابر درگیری های طایفه ای و حملات القاعده یا داعش، با وضعیت آسیب پذیرتری مواجه خواهد شد. 5000 سرباز آمریکایی نقش مهمی درآموزش و فراهم آوردن قدرت دفاعی و اطلاعاتی نیروهای عراق داشته اند. شاید اکنون، برای اینکه بتوانیم نقش گذشته و حضورمان در عراق را همچنان حفظ کنیم، بسیار دیر باشد، اما باید به تلاش خود ادامه دهیم.

بروس ریدل - عضو ارشد مرکز مطالعات خاورمیانه بروکینگز

عربستان بی تردید، از اینکه دشمن سرسختش ایران، فرمانده ارشد و استراتژیست برجسته اش را از دست داده خشنود است. (شهید) سردار سلیمانی از حوثی ها در مقابل عربستان، پشتیبانی می کرد.

دربار سعودی اکنون به شدت نگران است که پس از ترور (شهادت) سردار سلیمانی چه پیش خواهد آمد، و ایران کی، کجا و چگونه انتقام خواهد گرفت؟ ایرانی ها به قطع و یقین در پی اخراج آمریکا از عراق هستند. اگر ایرانی ها در این راه پیروز شوند، دیگر جایی برای حضور عربستان در عراق نیز نخواهد بود. ایران در مرزهای شمالی سعودی، قدرت خود را تحکیم کرده است. کویت، بحرین، و امارات نیز مانند عربستان در هراس هستند.

سعودی ها در مرزهای جنوبی خود در حال کاهش درگیری ها با حوثی ها هستند. حملات هوایی عربستان به یمن تقریبا متوقف شده، و حملات پهپادی و موشکی حوثی ها به عربستان نیز پایان یافته است. آیا تهران برای تغییر وضعیت کنونی به حوثی ها فشار خواهد آورد؟ حوثی ها اواخر ماه گذشته به طور غیر منتظره ای، عربستان و امارات را به حملات جدیدی بدتر از حمله به بقیق تهدید کردند.

سعودی ها در داخل نیز، با شیعیان این کشور مشکل دارند. در هر صورت، ریاض نیز، مانند سایر کشورهای منطقه، پس از ترور(شهادت) سردار سلیمانی در نگرانی شدیدی به سر می برد.

شبلی تلهامی - عضو ارشد و غیر مقیم مرکز مطالعات خاورمیانه بروکینگز

همانطوری که در مقاله واشنگتن پست اشاره شده، پرزیدنت ترامپ حتی پیش از ترور (شهادت) سردار سلیمانی، به رغم اینکه سازمان ملل تایید کرده بود که ایران پایبند به برجام بوده، با خروج از برجام و اعمال تحریم های سنگین اقتصادی بر ایران، خود را به دردسر انداخت و موجب بروز وضعیت غیر قابل تحملی گردید؛ ایران نمی توانست به خواسته های «سیاست فشار حداکثری» دولت ترامپ تن در دهد و احساس می کرد که باید وضعیتی را که ترامپ پیش آورده، برایش تبدیل به یک امر ناخوشایندی کند. دولت ترامپ هم به نوبه خود فکر می کرد که باید پاسخ ایران را بدهد، و البته ظاهرا به خاطر اخلاق خود ترامپ که به دنبال پرهیز از وخیم تر شدن اوضاع و رفتن به سمت جنگ با ایران بود، آمریکا در پاسخ به ایران خویشتنداری نشان می داد. به اینها، مشاوران تندروی ترامپ و بازیگران منطقه ای را نیز اضافه کنید که اهمیتی به وخیم تر شدن اوضاع نمی دادند. بنابراین نگرانی از همان ابتدای خروج آمریکا از برجام، وجود داشت. آنچه که از نظر رییس جمهور آمریکا (یا مقامات ایران)، یک واکنش محدود، به اقدام طرف مقابل محسوب می شد، ممکن بود از نظر طرف مقابل، به دلایل سیاسی و یا راهبردی غیر قابل تحمل باشد و حاصل، وخیم تر شدن اوضاع گردد.

البته این به این معنا نیست که ایران محتملا در تلاش برای وخیم تر کردن اوضاع است. رویارویی تمام عیار نظامی به نفع ایران نیست، اما این را باید در نظر داشت که سردار سلیمانی تجسم سیاست ایران در سوریه، عراق و لبنان بود. او متحدان وفاداری در خارج از ایران دارد که ممکن است از مقامات ایران، حرف شنوی کامل نداشته باشند. به علاوه، مقامات ایران که خود را در شرایطی می بینند که جنگ اقتصادی بر آنها تحمیل شده، ممکن است به خاطر از دست دادن قدرتمندترین ژنرال شان، که نماد قدرت منطقه ای ایران نیز بود، دست به ریسک بالایی بزنند. حتی ترامپ هم که دایم در پی اجتناب از وخیم تر شدن اوضاع بوده، ممکن است این بار چنین نباشد. حتی اگر دو طرف، برای خویشتن داری بیشتر، دست به تلاش بیشتری بزنند، اختلافاتی که پس از خروج ترامپ از برجام و اعمال تحریم های بیشتر علیه ایران، بین ایران و آمریکا آغاز شد، ممکن است وضعیت بحرانی تری را در پیش رو قرار دهد.