در مسیر خودباوری

۵۵آنلاین :

سید محمد حسین کاظمی

پژوهشگر

آموزش پرورش پس از خانواده مهم ترین نقش در آموزش و انتقال فرهنگ و تمدن به فرزندان جامعه را ایفا می کند. دارایی آموزش و پرورش نه تنها در گروی غنای برنامه ها و روش های آموزشی و آمار فارغ التحصیلان با معلومات بالاست،بلکه از آن مهمتر در گرو شناخت ابعاد گوناگون روانشناختی دانش آموزان و شکوفا ساختن استعدادهای آن ها است. طبق تحقیقات مازلو عزت نفس آخرین مرحله قبل از خودشکوفایی قرار دارد. عزت نفس مولفه ای است که تحت تاثیر محیط آموزشی می باشد و در سن نوجوانی ،مدرسه مهم ترین مکانی است که می تواند در افزایش عزت نفس موثر باشد.

عزت نفس به معنای احساس ارزشمندی شخصی است و به عبارت دیگر، به این معناست که چقدر خود را انسانی ارزشمند و قابل احترام می‌دانیم. تفاوت عزت‌نفس با اعتماد به نفس در گستردگی مفهوم عزت نفس است. اعتماد به نفس به موضوع بستگی دارد، ممکن است یک فرد در آشپزی اعتماد به نفس داشته باشد ولی در رانندگی یا نقاشی کردن فاقد اعتماد به نفس باشد ولی عزت نفس یک مفهوم کلی است و در تمام حیطه های زندگی فردی، اجتماعی، شغلی،عاطفی و... تاثیر دارد و نباید این دو مفهوم‌ با یکدیگر خلط شود.

مساله عزت نفس و مقوله ارزیابی مثبت از خود از اساسی ترین عوامل در رشد مطلوب شخصیت کودکان و نوجوانان است. مطالعات و پژوهش های متعدد نشان می دهند که کودکان و نوجوانانی که دارای احساس خود ارزشمندی و عزت نفس قابل توجهی هستند، نسبت به همسالان خود در شرایط مشابه، پیشرفت تحصیلی و کارآمدی بیشتری از خود نشان می دهند. پرورش احساس خودارزشمندی و عزت نفس در کودکان و نوجوانان از مهمترین وظایف و رسالت های اولیا و مربیان است که در این ارتباط بیشترین نقش برعهده الگوهای رفتاری است.

این باور درست نیست که گمان کنیم عزت نفس صرفا استعدادی است که به ما داده شده بلکه بر خلاف آن عزت نفس یک دارایی است که در طول زمان به دست می آید و نشانگر یک دستاورد است.عزت نفس توسط دو عامل بیرونی و درونی تعیین می شود که عوامل درونی توسط خود فرد ایجاد می شود و ریشه در افکار، باورها، عادت ها و رفتارهای او اعم از تمریناتی که برای کاشت رفتارهای جدید در خودش می کند، دارد و عوامل بیرونی ریشه در محیط دارد، پیام های کلامی و غیرکلامی که فرد از دیگران دریافت می کند و شیوه تربیت او توسط خانواده، معلمان، مدرسه و فرهنگ جامعه.

در این بین باید دانست که عزت نفس سالم، باعث می‌شود که کودکان خود را دوست داشته باشند، به خود احترام بگذارند، به خود اهمیت بدهند و هنگامی که توانستند این‌گونه باشند، می توانند به دیگران هم احترام بگذارند، دیگران را هم دوست بدارند و برای دیگران و اجتماع خود ارزش قائل باشند. عزت نفس سالم و سفید در مقابل دیدگاه مطلقا سیاه قرار می گیرد. فرهنگ و رسوم هر جامعه ای ارزشمند است اما این بدان معنا نیست که همه چیز در آن فرهنگ صددرصد درست و بی نقص است. فرد و جامعه ای که عزت نفس سالم داشته باشد، توان نقد منصفانه خود را نیز دارد چون می داند یک رفتار اشتباه مساوی با بد یا بی ارزش بودن او نخواهد بود. انتقادپذیری و ارزیابی خود، باعث پیشرفت و بهبود مستمر خواهد شد.

بیاد داشته باشید که تصور و تصویر دانش آموزان از خودشان به واسطه تجارب آن ها از ارتباط با افراد مختلف و گوناگون در گستره زندگی شان، سبب پیدایش و بعد دگرگونی عزت نفس آن ها می شود. تجارب اولیه دوران کودکی آن ها مهم ترین عامل شکل گیری اساس و پایه عزت نفس شان هستند. کیفیت رفتار والدین، خانواده، نزدیکان، معلمان ،همسالان و هر فردی که در دوران کودکی ارتباط بیشتری با آن ها داشته اند، بیشترین تاثیر را در کیفیت شکل گیری عزت نفس دانش آموزان و نوجوانان دارد.

عزت نفس در ارتباط با این مسئله است که دانش آموز شما چقدر حس توانا بودن و ارزشمند بودن می کند. قرار دادن راه هایی در اختیار فرزندتان جهت شناختن توانایی هایش می تواند به ارتقای عزت نفس او کمک کند. عزت نفس بدین معنا است که دانش آموز شما چقدر برای خود ارزش قائل هست و چقدر حس می کند در جهان اهمیت دارد. ایجاد عزت نفس مثبت برای همه دانش آموزان مهم است. اما ایجاد آن برای دانش آموزانی که دچار مسائل توجه و یادگیری هستند، دشوارتر است. این بدان دلیل است که عزت نفس در ارتباط با آن است که دانش آموز چقدر خود را توانا حس کند. دانش آموزانی که دچار مسائل توجه و یادگیری هستند، اغلب باید برای پیشرفت در مدرسه تلاش بیشتری از خود نشان دهند. آن ها ممکن است با مسائل اجتماعی نیز درگیر باشند. شما می توانید با تعریف کردن از تلاش های کودک خود و کمک به او در شناسایی و استفاده از توانایی هایش، به او در ایجاد عزت نفس مثبت یاری رسانید.

برای بالا بردن عزت نفس در دانش آموزان راه هایی وجود دارد که در اینجا به اختصار به چند مورد از آن ها اشاره می شود؛

ـ والدین به عنوان الگو و سرمشق خصوصا قبل از ورود کودک به مدرسه می توانند از طریق چگونگی درگیری با مسائل زندگی نقش مهمی در عزت نفس کودکان خود داشته باشند.

ـ برای افزایش عزت نفس ضروری است اولیا و مربیان به تفاوت های فردی، ویژگی های رشدی، مهارت ها، قابلیت ها، عواطف، منش و استعدادهای کودک توجه جدی کنند.

ـ داشتن احساس اعتماد به فرزندان و سپردن برخی مسئولیت های منزل به او، کودک و یا نوجوان را در بهره گیری از استعدادها یاری می کند و عزت نفس او را افزایش می دهد.

ـ در شرایط آموزشی، بر فعالیت های دانش آموزان در یادگیری تاکید شود نه بر پیشرفت آنان.

ـ اگر مادر و پدر، رفتار پسندیده کودک را تقویت کنند و رفتار ناپسند او را مورد بی اعتنایی قرار دهند، به کودک کمک کرده اند تا بینش مثبتی در او نسبت به پیشرفت پیدا شود.

ـ به جای انتقاد، از تحسین استفاده کنید. بچه هایی که مورد انتقاد قرار می گیرند، همان برخورد را با خودشان خواهند داشت و در نهایت اشخاصی خواهند شد با عزت نفس پایین و تحسین، ابزار بسیار مهمی در طول فرآیند تربیت کودک است.

بنابراین کسانی که عزت نفس ضعیفی دارند با توجه به پیام هایی که از کودکی گرفته‌اند، قضاوت هایی از خودشان، دیگران و دنیا دارند که منفی، غیرمنطقی و غیرواقع‌بینانه است. همه ما نقاط تیره و تاریکی داریم اما به جای اینکه به تاریکی های خود لعنت بفرستیم، بهتر است چراغی روشن کنیم. به جای این که با ضعف های خود جنگ کنیم یا وجود آن ها را در خود سرکوب و انکار کنیم و یا برعکس خودمان را کاملا منفی، ضعیف و بی ارزش بدانیم، بهتر است روی نقاط روشن، مثبت و قوت خود تمرکز کنیم، زیرا همین ها با توجه و تمرکز بیشتر ما، اینقدر مهم، بزرگ و تاثیرگذار می شوند که با کمک آن ها می‌توانیم نقاط تاریک و منفی خود را از میان برداریم یا حداقل اگر قابل رفع نیستند آن ها را کمتر و بی اثرتر کنیم.