شیر خام  و لبنیات در چرخه معیوبِ

۵۵آنلاین :

دکتر محمد اسناوندی*

در زمان تحصیل دانشگاه استاد تربیت بدنی داشتیم برای اینکه خطر مصرف زیاد شکر و نمک را به ما متذکر شود همیشه میگفت از سه سم سفید رنگ همیشه باید بر حذر باشید نمک و شکر و هرویین که مصرف آن بلای جان شما خواهد بود. بعدها به دلیل شغل اداری خود در ستاد تنظیم بازار متوجه موضوعی دیگر شدم اصلا هر چی ماده غذایی سفید رنگ است دنیایی از حاشیه و حرف و حدیث در اطراف آن ایجاد شده و البته خیلی از این مواد عذایی سفید رنگ مشمول نظام قیمت گذاری و یارانه هستند. آرد گندم، برنج گوشت سفید و تخم مرغ و شیر همه کم و بیش مشمول این قاعده هستند.

دست بر قضا چرخش روزگار نویسنده را در وادی یکی از همین مواد غذایی سفید رنگ انداخت. و این تازه آغاز کشف های جدید در عرصه شیر خام بود که حکایت این ماده غذایی را از سایر مواد غذایی جدا می کرد. افسانه های عجیب و غریبی که در کنار این ماده غذایی شکل گرفته است از این نظر این ماده غذایی را در صدر تمام مواد غذایی و خوراکیهای دیگر قرار داده است.

افسانه وجود وایتکس در محصولات لبنی - افسانه وجود مواد افزودنی برای ماندگار کردن شیر- افسانه وجود پالم در محصولات لبنی -افسانه افزودن آب به شیر - افسانه اضافه کردن شیر خشک و یا تهیه محصولات لبنی از شیر خشک ( به عنوان یک مولفه منفی) و مواردی از این دست.

در کنار این موضوعات برخی برداشت های غلط در میان مردم و مسئولین بر حوزه اقتصاد لبنیات و قیمت تمام شده محصولات لبنی سایه افکنده است.

در سال 97 که افزایش قیمت دلار در کشور تا مرز 20 هزار تومان نیز رسید و بر تمام محصولات مختلف غذایی و غیر غذایی تاثیر شگرف خود را گذاشت گاهی به طنز و شوخی و بعضاً از سر بی اطلاعی گفته می شد که مگر گاوها دلار میخورند که قیمت شیر خام و فرآورده های لبنی اینطور بالا می رود. حتی وضعیت به گونه ای شده بود که انگار شیر و لبنیات از آب معدنی و نوشابه های گازدار هم کم ارتباط تر با موضوع دلار بوده و این محصولات حق دارند افزایش قیمت داشته باشند ولی لبنیات نباید تحت تاثیر افزایش قیمت دلار و نرخ تورم افزایش قیمت داشته باشد. اما باید دید که واقعیت چیست.

واقعیت این است که لبنیات یکی از وابسته ترین محصولات مواد غذایی با تغییرات قیمت ارز و تورم است. از دامداریها اگر آغاز نمایید 80 درصد نهاده های مصرفی شامل جو و ذرت و سویا وادراتی هستند. از سویی برخی داروهای مصرفی و اسپرم تکثیر دام نیز از طریق واردات تامین می شود. شیردوشها و برخی تجهیزات دامداریها وابسته به واردات است.

در حوزه کارخانه های فرآوری کننده لبنیات نیز وضعیت به همین گونه است انواع پاکتهای چند لایه بسته بندی شیر انواع استارترها و باکتریهای مفید تولید ماست و دوغ و ... در کنار دستگاهها و تجهیزات و قطعات یدکی مورد استفاده از طریق واردات تامین می شود. حتی بخشی از مواد بسته بندی که تولید داخل است نظیر انواع نایلون و پت نیز به دلیل امکان صادرات با تغییرات قیمت ارز ارتباط زیادی دارد. بنابرای در یکی دو سال اخیر و بعد از یک دوره طولانی چند ساله ثبات در قیمت محصولات لبنی با تغییرات شدید قیمت تمام شده این محصولات مواجه شده ایم. در کنار این اقلام در سال 98 با توجه به کاربر بودن صنعت لبنیات نسبت به سایر صنایع، افزایش سطح عمومی دستمزدها به میزان 36 درصد باعث شده است تا افزایش هزینه های تولید و تبدیل شیر خام به محصولات لبنی باشیم. این افزایش ها برخلاق تلقی اغلب مردم نه تنها به نفع مجموعه های تولیدی لبنیاتی نیست بلکه با کاهش سطح تقاضا و سرانه مصرف لبنیات در کشور باعث ایجاد ظرفیت خالی و سربار جذب نشده در شرکتهای لبنی شده است.

از سال 89 که عملا پرداخت یارانه شیر در سطح کشور متوقف شد بر خلاف یارانه سوخت و یارانه نان، هیچگاه این یارانه به حساب خانوارها واریز نشد. با حذف یارانه شیر قیمت شیر خام و محصولات لبنی در کشور دو تا سه برابر افزایش یافت. این موضوع باعث شد تا سرانه مصرف لبنیات در کشور از میزان 100 کیلو گرم در سال برای هر نفر، به کمتر از 75 کیلو در سال برای هر نفر برسد. این موضوع باعث افت تولید در واحدهای تولیدی لبنی شد و خود باعث افزایش سهم هزینه های سربار ثابت در هر واحد محصول تولیدی گردید و این مجددا باعث کاهش بیشتر مصرف لبنیات شد و این چرخه هر بار تکرار و تکرار شد و در کنار تاثیر قیمت ارز باعث افزایش بیش از پیش قیمت لبنیات و کاهش دائم مصرف آن شد.

چه باید کرد ؟

واقعیت مطلب آن است که در ابتدا باید چرخه معیوب افزایش قیمت - کاهش سرانه و کاهش سرانه - افزایش قیمت را اصلاح کرد. برای افزایش سرانه مصرف شیر و فرآورده های لبنی نیز علاوه بر فرهنگ سازی، هدایت بخشی از منابع یارانه ای دولت به این سمت ضرورت دارد. در گام اول مردم باید بپذیرند و باور کنند که مصرف شیر و لبنیات یک موضوع تفننی و جانبی نیست. هم اکنون سرانه مصرف لبنیات در جهان نزدیک به 150 کیلو و در کشورهای توسعه یافته بیش از 300 کیلوگرم در سال است. این درحالی است که در ایران همچنان که اشاره شد کمتر از 75 کیلو گرم رسیده است. بدیهی است برای فرهنگ سازی لازم است انجمنهای مختلف شیر و لبنیات از طریق رسانه های مختلف به این کار اقدام نمایند.

علاوه بر این اعطای یارانه برای توزیع شیر در مدارس، پادگانها، ادارات و یا حتی برای بخشی از افراد تحت پوشش کمیته امداد و بهزیستی میتواند در دستور کار قرار گیرد. این موضوع ضمن آنکه باعث تغییر ذائقه و فرهنگ سازی در مردم می گردد، باعث می شود تا میزان تولید شیر خام و لبنیات در کشور افزایش یافته و سهم از هزینه های سربار ثابت برای هر واحد محصول کاهش یاید و عملا چرخه معیوب فوق الاشاره بهبود یافته و به سمت ارتقای مصرف و کاهش قیمتهای سیر نماید.

*مدرس دانشگاه و کارشناس اقتصادی حوزه لبنیات