چرا کیفیت آموزش در کشور های نفت خیز پایین است؟

۵۵آنلاین :

کیفیت آموزش و میزان یادگیری مهارت های شناختی در کشورهایی که وابستگی بیشتری به رانت های نفتی دارند کمتر است. این نتیجه اصلی پژوهشی است که تحت عنوان « آیا وابستگی به نفت باعث کاهش کیفیت آموزش می شود؟» (Does oil rents dependen ?cy reduce the quality of education ) اخیرا در مجله امپریکال اکونومیکس (Empirical Econamics) منتشر شده است و شامل بررسی آماری بیش از 70 کشور در بازه زمانی 2015- 1995 می شود. این مقاله تحلیلی تفسیر جدیدی را برای فرضیه نحسی منابع طبیعی ارائه می کند. مطالعات قبلی نظیر Gylfason (2001) اشاره به وضعیت نا مناسب کمیت آموزشی در کشورهای نفت خیز داشتند. آنها نحسی نفت را در سرمایه گذاری کمتر دولت های نفتی در سیستم آموزشی کشورشان می دیدند. مطالعه Gylfason بر پایه آمار و ارقام دهه 1980 استوار بود نویسندگان این مقاله ( فرزانگان و توم) با استفاده از آمار جدیدتر مربوط به هزینه های آموزشی از جنبه مخارج آموزشی در کشور های نفتی چندان از سایر کشور ها عقب نیست. تحلیل رگرسیون آن نشان می دهد که رابطه مثبت و معناداری بین رانت های نفتی و هزینه های آموزشی وجود دارد. بنا بر این فرضیه Gylfason در رابطه با پایین بودن کمیت آموزشی در کشورهای نفت خیز با در نظر گرفتن آمار دهه های اخیر چندان قابل دفاع نیست. علاوه بر این، به این نتیجه رسیدیم که اثر نهایی رانت های نفتی بر مخارج آموزشی دولت به کیفیت نهادها در سیستم حکمرانی کشورها بستگی دارد. شاخص کیفیت نهاد ها در مطالعه آنها میانگین شاخص های مربوط به دموکراسی ، قوانین و سیستم جزائی ، فساد سیاسی ، امنیت داخلی و کیفیت بوروکراسی دولتی است که توسط ICRG برای اندازه گیری ریسک سیاسی کشورها تهیه می شود. ما نشان دادیم که رانت های نفتی تنها در کشورهایی که وضعیت مناسبی از نظر کیفیت نهاد های حکمرانی دارند با هزینه های آموزشی رابطه مثبتی نشان می دهند.

در کشورهایی که کیفیت حکمرانی پایین است ، رانت های نفتی رابطه معنا داری با مخارج آموزشی ندارند ( شکل 1). در کشورهایی که کیفیت حکمرانی از شاخص 5/4 کمتر است شاهد رابطه معنادار آماری بین نفت و مخارج آموزشی نیستیم. جدول یک این کشورها را نشان می دهد.

در قدم بعدی ، به بخش اصلی پژوهش خود رسیدیم: آیا وابستگی اقتصاد به رانت های نفتی با کیفیت آموزش ارتباط دارد؟ این ارتباط به چه صورتی است؟ در این پژوهش کیفیت آموزش به دو صورت اندازه گیری می شود: روش اول مبتنی بر عملکرد دانش آموزان مقاطع ابتدایی و راهنمایی ( تا کلاس 8) در رشته فیزیک و ریاضی در مسابقات بین المللی است. از اواسط دهه 1990 ، انجمن بین المللی ارزیابی عملکرد سیستم های آموزشی ، آزمون های استانداردی را در کشورهای مختلف در زمینه علوم پایه برگزار می کند. نتایج این آزمون ها تحت عنوان تیمز (TIMSS) در دسترس عموم قرار گرفته است. بر اساس نتایج این آزمون ، Kaarsen (2004) شاخص جدید کیفیت آموزش را معرفی کرد. کارسن (kaarsen) کیفیت آموزشی را در میزان مهارت های شناختی حاصل از یک سال تحصیلی تعریف می کند. در محاسبات او یمن با رقم 25/0 پایین ترین رتبه و سنگاپور با 36/1 بالاترین رتبه را دارد. کشور رفرنس در محاسبات کارسن ایالات متحده با رقم یک است. مهارت های شناختی حاصل از یک سال تحصیل در یمن معادل 25/0 مهارت های حاصل از یک سال تحصیل در آمریکاست در حالی که یک سال تحصیل در سنگاپور مهارت های بیشتری را در مقایسه با همان یک سال تحصیل در آمریکا عاید دانش آموز می کند. کارسن در مقاله خود به معمایی برخورد می کند و آن پایین بودن کیفیت آموزشی در کشور های نفت خیز بود. از آنجا که رابطه مثبتی بین درآمد سرانه و کیفیت آموزشی وجود دارد، این رابطه منفی در کشورهای ثروتمند نفتی برای کارسن عجیب بود. حتی نویسنده در مقاله خود به این موضوع اشاره می کند اما توضیح و بررسی تحلیلی برای روشن شدن این پارادوکس ارائه نمی کند.

روش دیگر برای اندازه گیری کیفیت آموزش مبتنی بر نظر سنجی از مدیران تجاری و اجرایی شرکت ها و عوامل اقتصادی است. هر سال مجمع اقتصاد جهانی این نظر سنجی ها را در رابطه با میزان رقابتی بودن اقتصاد کشورهای مختلف انجام می دهد. بخشی از سوالات مربوط به ارزیابی کیفیت سیستم آموزشی از سوی کارفرمایان است. نویسندگان هر دو شاخص کیفیت آموزشی ندارد. البته واضح است که عوامل دیگری نیز به جز رانت های نفتی بر کیفیت آموزشی اثر گذار است که باید در تحلیل در نظر گرفته شوند. به عنوان مثال ، کیفیت آموزشی به سطح توسعه اقتصادی وابستگی مثبتی دارد. همچنین مخارج آموزشی برای هر دانش آموز تا کلاس هشت می تواند با کیفیت آموزشی رابطه مثبتی داشته باشد. نسبت دانش آموز به معلم نیز از دیگر عواملی است که بر یادگیری آنها اثر می گذارد. کیفیت حکمرانی و وضعیت بیکاری جوانان نیز می توانند بر میزان انگیزه و تلاش دانش آموزان در طول مدت تحصیل اثر بگذارند. علاوه بر این، تحلیل آماری ما به عنوان نویسندگان مقاله، بیشتر از 70 کشور را در سراسر جهان در بر می گیرد. این کشورها از نواحی جغرافیایی گوناگون با فرهنگ های متفاوت است. در تحلیل آماری عواملی نظیر فرهنگ ، آب و هوا و سایر موارد ثابت تاریخی ، جغرافیایی و فرهنگی را از طریق متغیر های منطقه ای کنترل می کنیم.

نتایج حاصل حاکی از اثر منفی و معنادار وابستگی اقتصاد به رانت های نفتی بر کیفیت آموزشی است. در تحلیل تکمیلی ، این مقاله به بررسی اثر نهایی رانت های نفتی بر کیفیت آموزشی مشروط به کیفیت نهادهای حکمرانی می پردازد. نتایج نشان می دهد اثر وابستگی به نفت بر کیفیت آموزش در کشورهایی که از حکمرانی خوبی برخوردار هستند ( نظیر نروژ) از نظر آماری معنا دار نیست. اثر منفی در کشورهایی که نهادهای ضعیفی دارند مشهود است

کانال های احتمالی اثر گذاری رانت های نفتی بر کیفیت آموزش

بعد از نشان دادن اثر منفی و معنادار رانت های نفتی بر کیفیت آموزش، پژوهش حاضر تلاش بر توضیح دادن این رابطه از دو جنبه تقاضا و عرضه آموزش با کیفیت می کند.

تقاضای آموزش با کیفیت

از طرف تقاضا، احتمال دارد که کیفیت آموزشی در کشورهای نفت خیز بدین جهت پایین باشد که والدین چندان رغبتی به تقاضا برای آموزش با کیفیت ندارند و با سیستم آموزش کم کیفیت کنار می آیند. کمبود کیفی سیستم آموزشی از طریق توزیع رانت های نفتی به شکل های مختلف نظیر رایانه و مشاغل دولتی بدون نیاز به مهارت های بالای تحصیلی و تحلیلی از سوی حاکمیت می تواند جبران شود. به این خاطر والدین ممکن است توجه کمتری به کیفیت یادگیری فرزندانشان نشان دهند.

در صورت صحت این فرضیه باید شاهد آن باشیم که والدین نگرانی کمتری نسبت به کیفیت آموزش فرزندانشان در کشورهای نفت خیز نشان دهند. برای بررسی این فرضیه به پیمایش ارزش های جهانی (word value survey) مراجعه کردیم. یکی از سوالات این نظرسنجی این گونه است: تا چه اندازه شما در مورد زیر نگران هستید؟ عدم توانایی در فراهم کردن آموزش با کیفیت برای فرزندم (1: بسیار زیاد ... 4:به هیچ وجه). ما رابطه وابستگی اقتصاد به رانت های نفتی را با پاسخ به این سوال نظر سنجی بررسی کردیم. در این تحلیل سهم والدینی که نگرانی بالایی را ذکر کردند به عنوان متغیری که قرار است توضیح داده شود استفاده شده است. در صورت صحت فرضیه فوق باید شاهد رابطه منفی بین ثروت نفت و پاسخ به سوال فوق باشیم . از آنجا که نگرانی والدین به فراهم کردن کیفیت آموزشی فرزندانشان در این نظر سنجی به کیفیت سیستم آموزشی و توسعه اقتصادی نیز بستگی دارد این دو عامل دیگر را نیز در تحلیل خود کنترل می کنیم. نتایج تخمین حاکی از رابطه مثبت وابستگی اقتصاد به نفت با درجه نگرانی والدین در مورد کیفیت آموزشی فرزندانشان است. به عبارت دیگر ، فرضیه عدم اهمیت به کیفیت آموزش فرزندان از جانب خانواده ها در کشورهای نفتی از نظر تحلیل آماری قابل پذیرش نیست.

بنا بر این، کیفیت پایین آموزشی در کشورهای نفت خیز به توضیح دیگری ورای موارد مربوط به نگرش والدین نیاز دارد. فرضیه دیگر به بیماری هلندی در کشورهای وابسته به نفت اشاره می کند. بیماری هلندی باعث گسترش بخش خدمات و کاهش بخش مولد تولیدی در اقتصاد می شود. بخش خدمات به ویژه در کشورهای در حال توسعه به طور عمده متقاضی نیروی کار انسانی با مهارت کمتر است.

توضیح دیگر به گسترش بخش دولتی در اقتصادهای نفتی توجه می کند. به عنوان مثال ، ما در مقاله ای دیگر ( فرزانگان ، 2014) نشان دادیم رانت های نفتی با بخش خصوصی کار آفرین رابطه منفی دارد. سایر پژوهش ها نشان می دهد که اغلب به گسترش مشاغل دولتی - که چندان به بهره وری بالا و مهارت های تحصیلی نیاز ندارند - در کشورهای نفتی به عنوان راهکاری برای تثبیت سیاسی نگاه می شود (Bjor vatn and farzanegan 2013) . به عنوان مثال 60 درصد نیروی کار در کشورهای شورای همکاری خلیج فارس در بخش دولتی مشغول هستند؛ در کویت و قطر این رقم نزدیک به 90 درصد است. اکثر این مواردی که ذکر شد در رابطه با کیفیت تحصیلات عالی است در حالی که در بررسی ما کیفیت آموزش در سطوح پایه بیشتر مورد توجه بوده است. یک احتمال دیگر می تواند در مورد انگیزه دانش آموزان در زمینه صرف وقت و هزینه در مدرسه و منزل برای یادگیری مهارت های کلیدی باشد. دانش آموزان با ملاحظه وضعیت نا مناسب کنونی بازار کار و تجربیات دیگران به پیش بینی وضعیت خود بعد از گذراندن آموزش رسمی دست می زنند. این پیش بینی های نه چندان امیدوار کننده خود می تواند آثار منفی در پشتکار آنها در جهت کسب علم و مهارت های شغلی داشته باشد. همچنین سیستم های بومی سازی بازار کار در کشورهای ثروتمند نفتی به عنوان مثال در حاشیه خلیج فارس خود منجر به کاهش انگیزه دانش آموزان در کسب مهارت های لازم بازار کار شده است.

عرضه آموزش با کیفیت

مساله کیفیت آموزش در کشورهای نفت خیز را نیز می توان از جنبه عرضه مورد بررسی قرار داد. یک جنبه مهم آموزش با کیفیت ، کیفیت کادر آموزشی در مدارس است. پژوهشی که اخیرا توسط Dhuey and smith (2018) انجام شده بر نقش مهم مدیران مدارس ( علاوه بر معلمان) صحه می گذارد. در اکثر اقتصاد های نفتی کادر آموزشی و مدیریتی مدارس از خارج از این کشور ها تامین می شود. شغل معلمی در این گونه کشور ها از موقعیت اجتماعی بالایی بر خوردار نیست. در پژوهشی Ridge et al (2015) وابستگی کشورهای نفتی به ویژه در منطقه خلیج فارس به کادر آموزشی وارداتی را تشریح می کند. شرایط کم ثبات قراردادهای کاری این کادرهای آموزشی بر انگیزه آنها جهت صرف زمان و تعامل کافی با دانش آموزان اثرات منفی دارد.

جمع بندی:

ما برای اولین بار تحلیلی تجربی در مورد کیفیت آموزش و سیستم آموزشی در اقتصاد های وابسته به نفت ارائه کردیم. نتایج حاکی از اثر منفی و معنادار رانت های نفتی بر کیفیت آموزش و یادگیری در مقاطع تحصیلی پایه است. کنترل سایر عوامل دخیل در کیفیت آموزشی، تغییری در اثر منفی نفت ایجاد نمی کند. دلایل این رابطه منفی را می توان در قالب عرضه و تقاضای آموزش با کیفیت مورد بررسی قرار داد. تحقیقات آتی با تمرکز بر مطالعه موردی سیستم های آموزشی در کشورهای نفتی می توانند به روشن شدن بیشتر فرضیه نحسی منابع نفتی کمک کنند.