فراخوان «افشین علا» به شاعران جهان/ دیپلمات‌ها نمی‌توانند؛ شما معنی «جنگ و صلح» را بازگردانید

وبینار «شعر جنگ برای صلح» با حضور جمعی از شاعران داخلی و خارجی در سالن قصر شیرین موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس برگزار شد.

کاکایی: جنگ‌ها مرزهای جغرافیایی و عقیدتی را جابه‌جا می‌کنند

در ابتدا «عبدالجبار کاکایی» دبیر وبینار شعر جنگ برای صلح با بیان‌اینکه جنگ کانون استحاله ارزش‌هاست، گفت: ایدئولوژی‌ها و تفکرات در هنگام بروز رخداد عظیم جنگ به تحلیل فلسفه جنگ می‌پردازد و جنگ همچنان که وجود دارد نمایش داده می‌شود و جنگ‌ها گاهی مرزهای جغرافیایی را جابه‌جا می‌کند و گاهی مرزهای عقیدتی را؛ جنگ‌ها ممکن است گاهی از نظر دوطرف عادلانه باشد درحالی که جنگ‌های سطح جهان همواره از یک طرف عادلانه و از طرفی دیگر ناعادلانه است.

وی به خلق ارزش‌های به‌وجود آمده از دل جنگ اشاره کرد و افزود: ارزش‌هایی که در جنگ خلق می‌شود درست مبتنی بر اتفاقاتی است که ما از آن به‌عنوان سرنوشت نکبت‌بار جنگ یاد می‌کنیم. در جامعه‌شناسی جنگ و ادبیات تحلیل‌گران و منتقدان به بررسی موضوع جنگ و اثرات روحی سربازان بازگشته از جنگ و تاثیر آن بر ادبیات پرداخته است. هدف از برگزاری این وبینار نگاه واقع‌بیانه‌تر به جنگ است.

«نرگس معدنی‌پور» معاون فرهنگی و هنری موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس در ادامه از حضور شاعران داخلی و خارجی بخاطر حضور فعالانه در این وبینار تشکر کرد و گفت: خوشحالیم که افتخار میزبانی از شاعران ایرانی و بین‌المللی را در موضوع مهم و ارزشمندی همچون «شعر جنگ برای صلح» هستیم؛ از کمیته علمی و حضور شاعران بخاطر برپایی این رویداد تشکر می‌کنیم تا به هدف وبینار نزدیک شویم و گامی به سمت اهداف بعدی بلند کرده باشیم.

نادمی: رویکرد شعر جنگ به‌سوی صلح ست

در ادامه «محمد نادمی» پژوهشگر و شاعر به جامعه‌شناسی شعر جنگ پرداخت و عنوان کرد: این یک واقعیت تلخ و شرم‌آور است که جنگ یک وضعیت انسانی و چیزی نیست که بیرون از جامعه انسانی به‌وجود آمده باشد. جنگ یکی از شگفت‌آورترین پدیده‌هاست بخاطراینکه درعین تکان‌دهنده بودن، اما هیچ‌کس از آن متعجب نمی‌کند و انگار تاریخ بشیریت نمی‌تواند خودش را بدون جنگ تصور کند. وقتی جنگی شکل می‌گیرد نتیجه‌ای جز ویرانی و مرگ ندارد البته که در کنار خود مفاهیمی همچون دفاع و مقاومت را نیز به‌همراه می‌آورد.

وی درخصوص تعریف شعر جنگ گفت: تعبیر شعر جنگ برساخته‌ای مبتنی بر هنر کلامی شعر و رفتاری اجتماعی جنگ است؛ این برساخته متاخر و مدرن است یعنی اینکه ما در زیبایی‌شنایی پیشامدرن تعبیری برای شعر جنگ نداریم و شعر جنگ یه تعبیر متاخر است. شعر جنگ در هر صورت در نظریه ادبی مدرن تعریف می‌شود و با این نگاه که بعد از رنسانس انسان‌های اندیشمند وقتی که به اطراف خود نگاه کردند متوجه شدند اگر جنگ سودی داشته باشد متوجه حاکمان است و برای جامعه تحت امر این سود به کمترین شکل می‌رسد.

پژوهشگر و شاعرخاطرنشان کرد: شعر جنگ به‌عنوان یکی از هنرهای جنگ وضعیت انسان‌ها را در این شک فرهنگی و اتفاق ناخوشایند و وضعیت ناگزیر انسانی توصیف می‌کند. عملاً ما هرچه از شعر جنگ صحبت می‌کنیم، چیزی به اسم شعر صلح قاعدتاً صورت‌بندی نمی‌شود، چرا؟ چونکه عملاً شعر جنگ رویکرد به‌سوی صلح دارد.

شاعر آلمانی: علاقه‌‎مند فرهنگ و زبان ایرانیان هستم

در ادامه وبینار «توبیاس بوگ‌هارات» شاعر آلمانی در سخنانی کوتاه با تاکید براینکه من خیلی طرفدار زبان و فرهنگ ایرانیان هستم، گفت: تخصص من در زبان اسپانیایی است؛ در جریان جنگی در اسپانیا متوجه شدیم از طریق شعر می‌توانیم در راستای صلح قدم برداریم و سپس شعر خود را قرائت کرد.

آبادان

اما بعد

مژگان می‌رود تا قدمی بزنند

کشتی بادبانهایش را به زمان می‌سپارد

آبراهه قره العین فضاست

نگاه با شعله‌های کنار ساحل سخنها دارد از

تنفس حیات شاه لوله رگ‌های سیاه تنیده در هم

اما بعد

لب‌‎ها می‌روند تا قدمی بزنند و

با نخل‌های غایب زمزمه کنند

اروند در انتهای خودش به دلتای ناپایدار می‌ریزد

لب‌ها با نخل‌های حاظر حرف‌های حاضر به خنده می‌نشینند

اروند در سرچشمه‌‌اش به ابتدای آینده می‌انجامد

اما بعد

‌درست‌ها می‌روند تا قدمی بزنند

تا خوش آمد بگویند، تا بنویسند

تا بال پرواز باز کنند و

برای ریشه‌های درخشان و

میوه‌های رسیده‌شان در نسیم

به اهتزاز در آیند.

کاکایی در ادامه در سخنانی به معرفی «حسین اسرافیلی» شاعر پیشکسوت پرداخت و افزود: اگر در بین شاعران معاصر بخواهیم شاعری را به صفتی ممتاز همچون شاعر جنگ نام‌گذاری کنیم، بی‌شک حسین اسرافیلی خواهد بود.

اسرافیلی: شعر دفاع مقدس برای ایجاد وضعیت آماده‌باش است

اسرافیلی در ادامه در سخنان کوتاهی عنوان کرد: ما در حافظه تاریخی‌مان دو مقطعی تاریخی استبداد سخت رژیم شاهنشاهی و جنگ سخت هست ساله را داریم؛ البته جنگ ما تنها با یک کشور نبوده بلکه با چند ده کشور در مبارزه کردیم که اگرچه برخی کشورها مستقیم حضور نداشتند اما سربازان و امکانات و کمک‌های نظامیشان در اختیار دشمن بعثی ما قرار داشت بخاطر همین شاعران ما نگاهی متفاوت به مقوله جنگ برای صلح دارند.

وی درخصوص ویژگی شعر دفاع مقدس افزود: شعرهای ما برای دفاع مقدس نه برای جنگ، بلکه برای آماده‌باش در مقابل چنین رفتارهایی است که لازم است از خودمان دفاع کنیم.

کاکایی: جنگ بدون فکر ایدئولوژی و مکاتب فلسفی و دین، جنگ است

عبدالجبار کاکایی در ادامه به تاثیر مکاتب بر جنگ‌ها اشاره کرد و افزود: ادبیات جنگ خالی از افکار مکاتب و اندیشه‌ها نیست و اگر از شعر جنگ با قدرت یاد می‌شود مدیون حضور و توجه ایدئولوژی و فکر است چراکه جنگ بدون فکر، ایدئولوژی و مکاتب فلسفی و دین، جنگ است.

شاعر هندی: هنرمندان ایرانی من را تحت تاثیر قرار دادند

در بخش دیگری از این وبینار «راتی ساکسینا» شاعر هندی به معرفی خود پرداخت و گفت: سال 1393 من در ایران بودم و فرهنگ مشترک بسیاری بین مردم ایران و هندوستان است و شاعران و نقاشان ایرانی من را تحت تاثیر قرار دادند.

بچه‌ها بعد از جنگ

صداها برای‌شان اسباب بازی می‌شوند

صدای بمب‌ها که مثل ترقه میترکند

یا گلوله‌هایی که روی درها می‌چسبند

و مثل تیله‌های شیشه‌ای می‌رقصند

گل‌ها بر هر زخمی شکوفه می‌دهند

و چشم‌ها در فوران خون گشاد می‌شوند

بعد از جنگ

بچه‌ها مثل پوست مرده

از تن مرگ کنده می‌شوند

نشسته درون گودالی ژرف

کنار دیوار مرگ

انسانیت به خواب می‌رود

در میان جمعیت سنگ شده

خشونت مثل علف هرز

بر هر سو می‌روید

با عبور از میان جنگ

بچه‌ها

به ناگه

کودکی را فراموش می‌کنند

شعر جنگ رضا اسماعیلی برای صلح

رضا اسماعیلی در ادامه درباره انتخاب شعر خود گفت: بخاطر اینکه مخاطبین وبینار شعر جنگ برای صلح علاوه بر شاعران ایران و جهان، مردم نیز هستند لذا فکر کردم در قالب سپید که می‌توانیم دیدگاه‌های خودمان را نسبت به جنگ و صلح با مردم و شاعران جهان به اشتراک بگذاریم لذا سپید سروده‌ای کوتاه تقدیم می‌کنم.

جنگ، تفنگ، فشنگ

این مثلث مُقفی

اگر از هندسه ی کلمات حذف می شد

بر سینه ی آسمان

داغ هیچ پرنده ای نمی ماند.

در بخش دیگر این وبینار «عزیز مهدی» شاعر هندی شعر سپیدی را سرود. سپس «اشرف ابوزید» شاعر مصری نویسنده رمان، روزنامه‌نگار و شاعر در ادامه شعری را سرود.

شعر جنگ محدثی خراسانی برای صلح

در ادامه «مصطفی محدثی خراسانی» با بیان‌اینکه تعبیر جنگ و صلح در تعبیر مولا علی (ع) که فرمودند «رزمندگان شیران روز و زاهدان شب» یک‌جا جمع است، گفت: من در غزل خودم به روی دیگر این اشاره مولا علی (ع) اشاره کرده‌ام.

شکفتنی

آمدم تا شکفتنی باشم

با سپیدارها تنی باشم

هر کجا بی‌سرود و آواز است

سینه‌ای وقف نی زنی باشم

دست بردارم و لطیف شوم

تا کجا باید آهنی باشم؟!

گرچه قامت کشیده‌ام چون کوه

گاه‎گاهی شکستنی باشم

مثل احساس در غزل جاری

چشمه در چشمه روشنی باشم

واژه از پاره‌های دل گیرم

تا که شعری شنیدنی باشم

***

خورشید اگر به مهر تابنده شده ست

وزعطر بهار شهر آکنده شده ست

تغییرنیامده است درلیل و نهار

ذرات تودرجهان پراکنده شده ست

*

من باتو به شعرناب تبدیل شدم

جاری شدم و به آب تبدیل شدم

مهرتو به آسمان کشیدم ازخاک

تا آنکه به آفتاب تبدیل شدم

*

هرچندکه سوگواربرمیگردد

آشفته و بیقراربرمیگردد

ازدشت شکوفه های رقصان درباد

این قافله از بهار برمیگردد

*

شام است به صبح محشراندازیمش

خاکستراگر به آذر اندازیمش

آن طرح نویی که در سرحافظ بود

ما آمده ایم تا دراندازیمش

*

در ادامه «جوانا بوگهارت» شاعر آرژانتینی به شعرخوانی پرداخت. کاکایی در ادامه به معرفی افشین علا پرداخت و گفت: علا در سال‌های اخیر در زمینه شعر نوجوان و بزرگسال نشان داده‌اند توانا هستند.

علا: شدیداً وفادار به مضامین حماسی هستم

در ادامه «افشین اعلا» با بیان اینکه من در سال‌های اخیر بیشتر با شعرهای حماسی آمیخته بودم، گفت: همچنان شدیداً وفادار به مضامین حماسی هستم چراکه این مضامین ریشه در ادبیات، فرهنگ کهن ایرانیان و آیین ما دارند؛ به‌همین دلیل آخرین کتابی که در پایان سال 1399 از بنده چاپ شد، منظومه‌ای بلندی با نام «سربازنامه» است که توصیف دلاوری‌‎ها سردار شهید قاسم سلیمانی است.

وی خطاب به شاعران ایران و سراسر جهان افزود: صاحبان رسانه، اسلحه و ثروت جای مفاهیم را عوض کرده‌اند و ملت‌های قربانی که از خودشان دفاع می‌کنند همواره جنگ‌طلب و خشونت‌طلب معرفی می‌شوند اما متجاوزانی که از راه‌های دور که به هر منطقه‌ای که منافع‌شان در خطر باشد لشکرکشی می‌کنند و ده‌ها هزار نفر از آحاد ملت‌ها را به‌خاک و خون می‌کشند به‌خودشان لقب مدافعان صلح می‌دهند و مدافعان حقیقی را جنگ‌طلب معرفی می‌کنند.

این شاعر تاکید کرد: دیپلمات‌ها شاید نتوانند این مفاهیم را به‌جای اصلی خودشان برگردانند اما یکی از حیطه‌هایی که می‌تواند چنین کاری انجام دهند شاعران هستند. شاعران هرکجای کره خاکی زندگی می‌کنند برای بازگشت مفاهیم صلح و جنگ به جایگاه حقیقی تلاش کنند.

آخرین خبر!

پروانه‌های کوچک خوش نقش و خوش نگار

با طرح های تازه و خلاق

دیروز یک نشست ضروری گذاشتند

در صحن باغچه

در سالن بهار

از هر طرف به شوق ملاقات

تنها، بدون هیأت همراه

بی مرکب و محافظ و تشریفات

از راه، آمدند

شاد و امیدوار

پروانه ها به هم که رسیدند

در جایگاه خود

کوتاه یا بلند، نشستند

در بین شاخه های گل سرخ

بی لحظه ای درنگ

هر جا که جا شدند، نشستند

بی در نظر گرفتن شأن و مقام و رنگ

یا تیره و تبار

دستور کارشان

نشر شمیم گل

در شامه ی ضعیف بشر بود

حفظ و اشاعه ی لبخند

بر چهره ی تکیده و غمگین روزگار

با هم مذاکره کردند

هر جا که اختلاف نظر بود

کوتاه، آمدند

هر جا که اتفاق نظر بود

با بال های نرم

کف می زدند

آرام و باوقار

بعد از مذاکرات مفصل

تصمیم های خوب گرفتند

شیرین تر از عسل

در انتها بیانیه هم دادند

آن را به دست باد سپردند

تا آن که قاصدک ببرد با خود

هر گوشه و کنار

اجلاس شان به خیر و خوشی برگزار شد

بی آن که ذره ای

از جیب غنچه های زبان بسته

خرجی شود برای پذیرایی

خرجی شود برای سمینار...

شکارسری: گفتمان اندیشه‌ورزانه‌ و تعقلی‌ شعر جنگ

در ادامه «محسن راهجردی» دو قطعه شعر قرائت کرد. سپس «علی اصغر الحیدری» و «مهدی باقرخان» شاعران هندی به قرائت شعر پرداختند و در پایان «حمیدرضا شکارسری» پژوهشگر و شاعر با بیان‌اینکه اگر زبان را پدیده و رسانه‌ای اجتماعی بدانیم، طبعاً شعر و ادبیات نیز پدیده و رسانه اجتماعی خواهد بود؛ از آنجایی که زبان و رسانه‌های اجتماعی با جامعه در حال تعامل هستند و بریکدیگر تاثیر می‌گذارند، طبعاً شعر و ادبیات مداوم با جامعه در حال تاثیرگذاری است لذا شعر یک پدیده سیال است، چرا؟ چون همچنان که بر گفتمان‌های اجتماعی تاثیر می‌گذارد؛ از این گفتمان‌ها نیز تاثیر می‌پذیرد به همین خاطر شعر در روزگار جنگ و شرایط جنگ از گفتمان خاصی پیروی می‌کند و با پایان جنگ از گفتمان‌های دیگری پیروی می‌کند.

وی افزود: با اتمام جنگ، شعر از گفتمان اندیشه‌ورزانه‌تر و تعقلی‌تری با فاصله بیشتری از وجهه حماسی و محرک و تشدید کننده خود بهره‌مند می‌شود؛ از این منظر است که بعد از جنگ غالباً شعر به الگوهای ذهنی ضد جنگ متمایل می‌شود.

در خشابت شکلات بریز و به آن مدرسه شلیک کن

در خشابت گل بریز و به آن خانه سالمندان شلیک کن

با خشابی پر از آرام‌بخش

به آن بیمارستان

و با خشابی پر از کلمه به آن کتابخانه

خشابت را از چه پر کرده‌ای

حالا که مرا نشانه رفته‌ای؟