بازار؛ گروه ایران- شاخص سهولت کسب و کار، شاخصی است که حدود 15 سال است توسط بانک جهانی ارائه شده و این سازمان بین المللی، سالیانه و در قالب یک گزارش، وضعیت بیزینس ها و کسب و کارهای کشورهای دنیا را اعلام می کند.
بانک جهانی در گزارش سال 2020، رتبه ایران را 127 اعلام کرد و بر این اساس تعداد 126 کشور، محیط کسب و کار بهتر و مناسب تری نسبت به ایران دارند و در نتیجه این کشورها، جذابیت بیش تری در حوزه اقتصادی دارند.
در گفت و گوی «55 آنلاین» با مهندس احمد کیمیایی اسدی، فعال بخش خصوصی، رتبه ایران در سطح بین المللی در حوزه شاخص کسب و کار به بحث گذاشته شده است. گفت و گوی ما را با نایب رئبیس سابق کمیسیون کسب و کار تهران را می خوانید.
*****
*شاخص کسب و کار از سال 2006 توسط بانک جهانی منتشر می شود. به نظر شما از چه جهت بانک جهانی به این فکر افتاد که این شاخص را منتشر کرده و کشورها را در زمینه محیط کسب و کار رتبه بندی کند؟
-شاخص کسب و کار از تعداد ده آیتم، تشکیل شده و هر آیتم هم، حداکثر ده امتیاز دارد. بانک جهانی، در صدد برآمد این آیتم ها را برای هر کشور نمره گذاری کند و کشورهایی که نمره بالایی کسب می کنند و بالاترین نمره هم 100 است، محیط کسب و کار مناسب تری دارند.
این ارزیابی و نمره دادن، بیش تر از این جهت اهمیت دارد که در جذب سرمایه گذاری کشورها خیلی موثر است. کشورهایی که می خواهند سرمایه گذار خارجی جذب کنند، بیش تر روی همین آیتم هایی که بانک جهانی اعلام می کند و رتبه کسب و کاری که اعلام می کند، خیلی مانور می دهند.
هر کشوری که رتبه بالاتری را در این ارزیابی و این نمره دهی داشته باشد، قابلیت جذب سرمایه گذاری خارجی بیش تری داشته باشد. در منطقه ما هم، کشورهایی هستند که نمره های بالایی کسب کرده و پیشرفت های زیادی، داشته اند. در این زمینه می توانم گرجستان را نام ببرم که کشور کوچکی است ولی در چند سال اخیر، پیشرفت های قابل توجهی داشته و الان جزو کشورهای خیلی خوب از نظر جذب سرمایه گذاری خارجی بوده و رتبه های خیلی خوبی از بانک جهانی اخذ کرده است. این کشور نشان داده که سرمایه خارجی می تواند به راحتی جذب شود.
این شاخص، برای کشور ما هم از این نظر دارای اهمیت است که سرمایه گذاری داخلی ما، محدود است و نیاز به سرمایه گذاری خارجی داریم. البته کشور ما قابلیت های زیادی به صورت بالقوه دارد و ما نیاز داریم که سرمایه گذاری خارجی را جذب کنیم.
با توجه به این که رتبه کسب و کار ایران، رتبه خوبی نیست و برای کشور ما مطلوب نیست اتاق بازرگانی، صنایع و معادن، در صدد برآمد که با نهادهای مختلف همکاری کند. این نهادها می توانند در بهتر کردن رتبه ایران نقش داشته باشند و در روند نمره دهی، مطلوبیت بیش تری را حاصل کنند. اتاق بازرگانی در این حوزه با چنین نهادهایی همکاری می کند از جمله با گمرک، سازمان ثبت اسناد، سازمان مالیاتی، سازمان برق برای برق دهی به واحدهای صنعتی.
به هر حال، هم اتاق بازرگانی، صنایع و معادن، به عنوان نماینده فعالان اقتصادی و هم بخش دولتی به عنوان بخشی که متولی این کار است، کارهایی را انجام می دهند که رتبه ما ارتقا پیدا کند. به طور مشخص، رتبه ما در سال های اخیر، تفاوت خاصی نداشته است و این وضع، نشان می دهد که کشورهای دیگر به خوبی کار می کنند و نمراتی که کشورهای دیگر می گیرند خوب است.
*در سال 2006 به عنوان اولین سالی که این شاخص اعلام شد ایران رتبه 108 را در دنیا به دست آورد. در سال های بعد، رتبه ایران بدتر شده و در سال 2014 رتبه ایران 152 بود. در گزارش سال 2020 بانک جهانی هم، رتبه کشور ما 127 است.
الان چند سال است که رتبه ما در رده های بالای 120 است. چرا ما چنین وضعی در رتبه بندی این شاخص پیدا کرده ایم؟
-چیزی که بین فعالان اقتصادی مرسوم شده، همین رتبه حدود 120 ایران است و البته در سال های اخیر مثلاً در حد 5 پله بهتر می شود یا 5 پله بدتر. فقط همان سال اول ما رتبه نسبتاً خوبی داشتیم ولی بعداً به تناوب این رتبه ها نزول کرد.
البته این طور نیست که امتیاز و نمره ما کم شده باشد. ما از کل 100 نمره، هر سال حدوداً 58 یا 59 نمره می گیریم ولی کشورهای دیگر خیلی کار می کنند و نمره بالاتر از ایران کسب می کنند. کشورهای دیگر، امتیاز و نمره بیش تری را جذب می کنند. در یک سال، نمره ما مثلاً 58 بود و رتبه 118 را داشتیم ولی سال بعد، حتی نمره ما بیش تر شد ولی رتبه ما نزول کرد.
بر این اساس، کشورهای دیگر خیلی تلاش می کنند. به دلیل این که این شاخص و رتبه بندی، یک ارزیابی جهانی است و به کشورها برای جذب سرمایه گذاری خارجی کمک می کند. کشورهای دیگر، دست روی دست نگذاشته اند و خیلی فعالانه کار می کنند.
البته از نظر تحریم ها، یک مقدار وضعیت کسب و کار کشور ما اُفت کرده واست و وضعیت بانکی ما، وضعیت نقل و انتقال ها، وضعیت ریسک سرمایه گذاری در کشور ما، وضعیت سوددهی شرکت های ما کاملاً مناسب نیست. با توجه به این که زیرساخت های ما درگیر نوسانات زیادی است، کلاً نمره ما در شاخص کسب و کار، نمره ای است که شاید فعلاً نشود خیلی خوب روی آن برنامه ریزی کرد و رتبه کشور را بالا آورد.
من فکر می کنم بهتر است از بین 10 آیتم شاخص کسب و کار، ما آیتم هایی را انتخاب کنیم که بتوانیم بهتر در آن حوزه ها کار کنیم و نمره و امتیاز آنها را بیش تر کنیم. برای مثال، سازمان ثبت اسناد برای ثبت یک شرکت، می تواند بهتر عمل کند. ما می توانیم در این زمینه کار کنیم و مسئولان این سازمان بازه زمانی 15 روزه فعلی را به حد 2 یا 3 روز برسانند. این زمان برای کشورهایی که رتبه های اول را دارند کمتر از یک روز است و در یک نصف روز، کار ثبت شرکت انجام می شود.
این 15 روز زمان برای ثبت یک شرکت، خیلی زیاد است. انجام این کار هم به سیستم بانکی یا به مالیات یا تحریم ها ربط ندارد و می شود ساختاری را تشکیل داد که بتوانیم سریعتر کارها را انجام بدهیم و پنجره واحدی وجود داشته باشد که استعلام ها برای ثبت یک شرکت خیلی طول نکشد. فکر می کنم در این حوزه هم می توان کار کرد و روی گمرکات و تجارت فرامرزی می شود کار کرد و زمان واردات و صادرات را می توان کاهش داد.
در کشورهای منطقه، کارهای مربوط به واردات و صادرات را، خیلی زودتر از ایران انجام می دهند و کارهای گمرکی ما بسیار زمان بَر است. رتبه ما در تجارت فرامرزی و گمرکی بسیار پایین است. در حوزه ورشکستگی شرکت ها، نقش دستگاه قضایی، اهمیت دارد و زمان می برد تا صاحبان شرکت ها بتوانند ثابت کنند که ورشکسته شده اند و بدهی آنها پذیرفته شود.
همه اینها کارهایی است که می شود آنها را در داخل کشور انجام داد و ربط ایران را بهبود داد. یک عزم جزم می خواهد و فقط هم به عهده دولت یا به عهده بخش خصوصی نیست و همه از جمله مجلس، دولت، قوه قضاییه و اتاق بازرگانی به عنوان پارلمان بخش خصوصی فعال شوند و دست به دست هم بدهند.
ما اگر بخوهیم یک کار جدی انجام بدهیم و رتبه کشور ما در حد قابل قبول و مطلوب باشد، باید همه فعال شوند و این کار را انجام بدهند.
*در گزارش شاخص کسب و کار سال 2020، بهترین رتبه ایران بین مولفه های 10 گانه این شاخص، مربوط به ثبت مالکیت است که رتبه 70 را در دنیا به دست آورده است. چرا ایران در این بخش و مولفه، نسبت به مولفه های دیگر بهتر عمل می کند؟
-در این بخش، سازمانی که متولی است و باید این کار را انجام بدهد، توانسته است بوروکراسی را کم کند. حتماً توانسته اند مراودات و نامه نگاری های خودشان را به صورت برخط انجام بدهند. هر چقدر بتوانند زمان انجام کار را کم کنند حتماً امتیازات و نمرات بهتری می توانند کسب کنند.
قطعاً در این بخش، کارهای خوبی انجام شده که رتبه آن خوب است. در بخش های دیگر هم می توانستیم برای بهبود رتبه کار کنیم و بنا به دلایلی از جمله کم کاری یا کم لطفی یا کمبود وقت، کاری انجام نشده ولی قابلیت داریم که در تعداد زیادی از 10 مولفه شاخص کسب و کار، فعالیت کرده و رتبه بهتری کسب کنیم.
البته در برخی مولفه های این شاخص، ایجاد بهبود سخت است و شاید ما نتوانیم رتبه خوبی را کسب کنیم. حداقل در 5 یا 6 مورد از این 10 آیتم، ما می توانیم رتبه خودمان را به نزدیک 70 یا 80 دنیا کنیم که در مجموع میانگین ما بهبود پیدا کند و می شود هدفگذاری کرد که رتبه کشور ما به زیر 100 برسد و دو رقمی شود.
من فکر می کنم، این کار یک کار شدنی است و یک عزم جدی می خواهد که الان و حداقل فعلاً من در بخش دولتی ندیده ام که بخواهد این کار را انجام بدهد.
*در مولفه و زیرشاخص دریافت مجوز ساخت و ساز، رتبه ایران در دنیا 73 شده و از بین 10 مولفه شاخص کسب و کار، این دومین مولفه نسبتاً مناسب ایران است. در حوره مجوز ساخت و ساز وضعیت چگونه است که رتبه ایران، در این بخش نسبتا بهتر از مولفه های دیگر است؟
-مجوز ساخت و ساز به حوزه ای مربوط می شود که فعالان اقتصادی، زمین را دریافت می کنند تا ساخت و ساز انجام بدهند. شرکت شهرک های صنعتی، این کار را در شهرک ها انجام می دهد یعنی از وقتی که یک شهرک صنعتی، زمینی را در اختیار یک شرکت تولیدی یا یک فعالیت اقتصادی واگذار می کند، از همان جا می تواند کار ساخت و ساز را انجام بدهد.
وقتی چنین مجوزی صادر می شود، دیگر نیاز نیست برای ساخت و ساز، به شهرداری و آتش نشانی مراجعه شود. در این حالت، زمان کمتری نیاز است تا مجوزهای لازم اخذ شود. به همین دلیل، رتبه ما مناسب تر است ولی می شود باز کار کرد. این رتبه هم، رتبه ای نیست که در شأن کشور ما باشد.
*پنجره واحدی که در اتاق بازرگانی ایران راه اندازی شده چه وضعیتی دارد و چقدر به تسهیل کسب و کار کمک کرده است؟
-اتاق بازرگانی در سال های گذشته، طرحی را به دولت پیشنهاد کرد که اگر نیاز است برای ثبت شرکت ها از چندین جا استعلام شود، در یک جا و تحت عنوان پنجره واحد، این کار انجام شود. به این صورت که نمایندگان وزارتخانه ها و قوای کشور مثل نماینده قوه قضاییه یا نماینده نیروی انتظامی برای سوء پیشینه، در یک ساختمان مشخص حضور داشته باشند و آنها به صورت آنلاین با همدیگر ارتباط داشته باشند.
در زمان ثبت شرکت ها، زمان زیادی صرف می شد و این امکان وجود داشت که این کار زودتر انجام شود. در برخی از کشورهای منطقه، ثبت شرکت در مدت کمتر از یک روز انجام می شود و فعالیت خودش را از روز بعد می تواند شروع کند. در حال حاضر، نزدیک 15 تا 20 روز زمان می برد تا یک شرکت، ثبت شود و اصلاً قابل قیاس با کشورهای موفق تر نیست و رتبه ما در این زمینه خیلی بد بود.
پیشنهاد ایجاد پنجره واحد، پیشنهاد اتاق بازرگانی بود و با توجه به این که من در اتاق بازرگانی تهران هستیم، این کار به خوبی پیش می رود و خیلی کارها را راحت کرده است.
*آیا ایجاد این پنجره واحد می تواند در بهبود رتبه ایران تاثیر بگذارد؟
-بله و حتماً می تواند تاثیر بگذارد و رتبه ما بهتر شود. بانک جهانی برای گزارش رتبه بندی کشورها، از افراد مختلفی سوال می پرسد. کسانی که در این زمینه جواب می دهند باید از این امکانات و خدمات جدید استفاده کرده باشند.
بانک جهانی به صورت تصادفی، از چند واحد صنعتی یا چند فعال اقتصادی در این زمینه می پرسد ولی ممکن است این افراد، با این روش جدید کار خودشان را انجام نداده باشند یعنی از پنجره واحد استفاده نکرده باشند و زمان انجام کارهای آنها طول کشیده باشد ولی اگر مشخص شود که زمان انجام کار، کاهش پیدا کرده است حتماً در رتبه ما تاثیر می گذارد.
*مولفه شروع کسب و کار در بین مولفه های 10 گانه شاخص کسب و کار، بدترین رتبه را به خودش اختصاص داده و رتبه ایران در شروع کسب و کار 178 در دنیا بوده است. به نظر شما، چرا در ایران تا این حد شروع کسب و کار تا این حد سخت و دشوار است؟
-به خاطر مجوزهای متعددی است که باید اخذ شود. هر کسب و کاری را بخواهند راه بیندازند وقت زیادی می برد. برای شروع یک کسب و کار کوچک هم باید از چندین جا مجوز بگیریم. حتی اگر یک سالن کوچک را احداث کنیم یا بخواهیم یک تولیدی را راه اندازی کنیم، نیاز به مجوزهای زیادی دارد.
اگر انجام این فعالیت ها، گرفتار پیچ و خم های اداری شود، زمان زیادی از متقاضی می گیرد. البته خیلی از این مجوزها، زائد است و موازی است. خیلی از این مجوزها اصلاً لازم نیست. گرفتن این مجوزها، کار را سخت می کند. برای مثال در حوزه غذایی، نیاز به گرفتن مجوزهای متعدد از وزارت بهداشت و سازمان استاندارد و جاهای دیگر است. گرفتن این مجوزها، زمان زیادی می طلبد.
ما همواره برای شروع کسب و کار، مشکل داشته ایم و متاسفانه خیلی از این مجوزها نیز زائد و بی فایده هستند. البته مجلس، طرح های زیادی داده برای این که این مجوزهای زائد حذف شود ولی متاسفانه کسانی که در وزارتخانه ها و سازمان ها، این مجوزها را می دهند، تمایلی به حذف آنها ندارند.
مسئول یک وازرتخانه می بیند که اگر این مجوز دادن ها، حذف شود باید یک ساختمان را تعطیل کند یا مثلاً به 200 کارمند خودش بگوید از فردا نیایید. چون آن کارمندان مستقر در آن ساختمان، مجوزهایی را می داده اند و حالا به این نتیجه رسیده ایم که نیازی به دادن این مجوزها، نیست.
خیلی از ادارات و سازمان ها و وزارتخانه ها این طور استنباط می کنند که این مجوز دادن، یک اهرم قدرت است و از طریق استفاده از این اهرم، کارهایی انجام بدهند و فعالان اقتصادی را ببرند و بیاورند. این افراد، به نظر خودشان نمی خواهند این قدرت را از دست بدهند.
با این که هم مجلس، هم قوه قضاییه و هم دولت عزم خودشان را جزم کرده اند که یان مجوزها حذف شود ولی در سطح مدیران میانی، می بینیم که این کار انجام نمی شود. مدیران میانی، علاقه ای به حذف مجوزهای زائد نشان نمی دهند. به خاطر این که فکر می کنند که ان میز و صندلی که دارند، دستخوش تغییراتی شود.
*یکی دیگر از مولفه های 10 گانه شاخص کسب و کار که در ایران رتبه نامناسبی دارد مربوط به پرداخت مالیات است. ایران رتبه 144 را در پرداخت مالیات در دنیا دارد. آیا این امکان وجود ندارد که وضعیت اخذ مالیات بهتر شود؟
-قرار بود در کشور ما فقط یک مالیات واحد به نام مالیات بر ارزش افزوده اخذ شود یعنی قرار بود همه مالیات حذف شود و فقط همین مالیات بر ارزش افزوده وجود داشته باشد. این نوع مالیات هم در کشورهای مترقی و پیشرفته اروپایی برقرار است و جواب هم گرفته است.
بر این اساس بحث این بود که مالیات بر ارزش افزوده، جایگزین تمام مالیات هایی شود که تا الان اخذ می شده. اما به خاطر این که نتوانستند زنجیره را به صورت کامل از مواد اولیه تا محصول و بعد توزیع و بعد مصرف کننتده نهایی دنبال کنند، مالیات بر ارزش افزوده جایگزین همه مالیات ها نشد.
با مالیات بر ارزش افزوده، باید فقط از مصرف کننده نهایی، مالیات گرفته شود. در نتیجه اخذ مالیات بر ارزش افزوده به صورت ناقص اجرا شد. برای مثال مالیات بر ارزش افزوده را از بعضی از تولید کنندگان می گیرند و از بعضی ها نمی گیرند. همچنین تخقفیاتی وجود دارد.
در مجموع، این مالیات به صورت ناقص اجرا می شود و البته در کنار اخذ مالیات بر ارزش افزوده، مالیات های دیگر هم برقرار است یعنی مالیات بر درآمد وجود دارد و مالیات های مستقیم و غیر مستقیم دیگری هم وجود دارد. این نوع مالیات ها برچیده نشده و یک کلاف سر در گم وجود دارد.
در حالی که در هم سال های اخیر از فرارهای مالیاتی چند هزار میلیارد تومانی می شود. این وضع نشان می دهد که هنوز، ارتباط لازم بین سازمان مالیاتی و بقیه ارگان ها کامل نشده و سازمان ها و ادارات رغبت نشان نمی دهند که این اطلاعات را به سازمان امور مالیاتی بدهند. در مجموع، در سازمان های دولتی ما، اطلاعات دادن به بیرون، انگار حالت ناموسی پیدا کرده و اطلاعات و داده ها را نمی دهند. همه سازمان ها، اطلاعات زیادی را جمع کرده اند و ارتباط بین سازمان ها برقرار نیست. به همین دلیل، هم مالیات گیرنده که دولت باشد ناراضی است و هم افراد مالیات دهنده ناراحت و ناراضی هستند. هیچکس از این وضعیت راضی نیست و متاسفانه وضعیت مالیات ما، در چنین حالتی است و رتبه ما هم نشان می دهد که وضع خوبی در دنیا نداریم.
دیدگاه تان را بنویسید