موج دوم توسعه در میادین مرزی با عراق | مهار مهاجرت سیال هیدروکربوری در کنار ملاحظات سیاسی - امنیتی

فروغ گشتاسبی: سرمایه‌گذاری در صنعت نفت ایران سالیان سال است که هدف تحریم‌های آمریکا قرار گرفته است. هرچند در دوره‌هایی با استفاده از شیوه‌های جدید، اعمال سیاست‌های تشویقی و تعریف مدل جدیدی از قراردادهای نفتی، شرکت‌های بزرگ بین‌المللی به ایران ورود کردند و برای اجرای طرح‌های بزرگ توسعه‌ای اشتیاق نشان دادند، اما در نهایت با افزایش فشارهای بین‌المللی، اکثر شرکت‌های نفتی خارجی که در حال مذاکره با صنعت نفت بودند، از روند گفت‌وگوها کنار کشیدند و برخی حتی با تقبل ضرر، حاضر به لغو قراردادهایشان با ایران شدند. با تمام شرایط سختی که بیش از دو دهه است گریبان صنعت نفت و بخش انرژی کشور را گرفته و محدودیت‌های ناشی از منابع مالی و نبود سرمایه‌گذاری خارجی، اما وزارت نفت بی‌کار ننشسته است و در این سال‌ها به‌ویژه هشت سال اخیر، تلاش کرده با تکیه بر توان داخل و حمایت از شرکت‌های ایرانی، طرح‌های توسعه‌ای را به ثمر بنشاند که نمود آن را به‌وضوح می‌توان در میدان مشترک پارس جنوبی و غرب کارون مشاهده کرد.
  تمرکز   بر   میادین مشترک
توسعه میدان‌های مشترک به‌دلیل تعدد و حجم ذخیره قابل توجه آنها و همچنین مسئله مهاجرت سیال هیدروکربوری در کنار ملاحظات سیاسی و امنیتی، سبب شده همواره اولویت وزارت نفت باشد، به‌طوری‌که در سیاست‌های بالادستی و برنامه‌های وزارت نفت همیشه بر ضرورت و اهمیت آن تأکید شده است. از میان 28 میدان مشترک، مطالعه و توسعه پنج میدان مشترک غرب کارون از نیمه دوم دهه 70 با حضور شرکت‌های خارجی در قالب قراردادهای بیع متقابل آغاز شد که اکنون با توان پیمانکاران و شرکت‌های ایرانی ادامه دارد و فاز نخست آنها به اتمام رسیده یا در حال طی‌کردن مراحل نهایی است.
‌ چرا‌ یاران؟
یاران یکی از میدان‌های مشترک غرب کارون است که سابقه کشف آن به سال 1388 هم‌زمان با تحریم‌های سخت‌گیرانه علیه صنعت نفت ایران برمی‌گردد. توسعه این میدان هرچند از نظر حجم ذخایر با میدان‌های بزرگی چون آزادگان و یادآوران قابل مقایسه نیست، اما به‌دلیل مشترک‌بودن با عراق و همچنین تمایلی که سیال این میدان به‌دلیل شیب مخزن به سمت عراق دارد، اهمیت زیادی دارد. این میدان که به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم می‌شود، با توان شرکت‌های داخلی در حال توسعه است. بخش شمالی میدان یاران با نفت درجای یک میلیارد بشکه، در آذرماه سال1390 با امضای موافقت‌نامه از سوی شرکت ملی نفت ایران به شرکت توسعه صنعت نفت و گاز پرشیا واگذار شد. این میدان در مجاورت میدان آزادگان جنوبی و در نزدیکی میدان‌های جفیر و یادآوران قرار دارد و هدف از توسعه آن، تولید 30 هزار بشکه نفت به‌صورت روزانه تعریف شده است.
ازآنجاکه شرکت نفت و گاز پرشیا، نخستین تجربه خود را در قالب پیمانکار اصلی توسعه یک میدان مشترک بر عهده داشت، تولید زودهنگام از میدان هم در برنامه گنجانده شد تا پیش از بهره‌برداری از فاز نخست میدان، برداشت نفت از آن آغاز شود. از همان ابتدا برنامه‌ریزی‌ها برای توسعه میدان انجام شد و همکاری خوبی میان شرکت متن به عنوان کارفرما و شرکت نفت و گاز پرشیا به‌عنوان پیمانکار وجود داشت، اگرچه پروژه در ابتدا مقداری تأخیر داشت و در ادامه راه هم به‌دلیل تحریم‌ها، مشکلات فراوانی در نقل و انتقال پول و کالا به وجود آمد، با‌این‌حال یاران شمالی نسبت به پروژه‌های غرب کارون در دولت یازدهم پیشرفت خوبی داشت و حتی در مواردی هم از برنامه جلوتر بود، به‌طوری‌که آن را رکوردار توسعه در غرب کارون از نظر سرعت و زمان حفاری اعلام کردند. بهمن سال 1391 بود که برداشت نفت به‌صورت محدود از میدان یاران شمالی آغاز شد و در آبان 1395، فاز نخست این پروژه با هدف برداشت 30 هزار بشکه نفت با حفاری 20 حلقه چاه به‌طور رسمی وارد مرحله عملی شد. البته بخش جنوبی میدان یاران در دستور کار شرکت مهندسی و توسعه نفت بود که در سال 1396 یعنی حدود یک سال بعد از میدان یاران شمالی، برداشت نفت از آن آغاز شد.
  واگذاری توسعه  به  یک  شرکت  ایرانی
مهرماه 1395، شرکت ملی نفت ایران و شرکت توسعه صنعت نفت و گاز پرشیا با هم توافق‌نامه امضا کردند، وقت آن رسیده بود که این شرکت ایرانی، توسعه و بهره‌برداری از میدان یاران با نفت درجای معادل یک‌میلیاردو 550 میلیون بشکه نفت را فارغ از شمالی و جنوبی بودن مطالعه کند و طرح خود را ارائه دهد، آن‌هم در قالب مدل جدید قراردادهای نفتی. شرکت ملی نفت ایران با هدف بهره‌مندی حداکثری از توان و ظرفیت شرکت‌های اکتشاف و تولید ایرانی، طرح مطالعاتی شرکت پرشیا را پذیرفت و توسعه و بهره‌برداری از میدان نفتی و مشترک یاران در قالب مدل جدید قراردادهای نفتی را  به این شرکت داخلی سپرد. حالا این شرکت قرار است در 10 سال آینده، 39.5 میلیون بشکه نفت تولید کند. به موجب قرارداد امضاشده، هزینه‌های سرمایه‌ای مستقیم این پروژه، معادل ۲۲۷ میلیون دلار، هزینه سرمایه‌گذاری غیرمستقیم 67 میلیون دلار و هزینه‌های بهره‌برداری از تأسیسات در طول مدت قرارداد (شامل تولید خط پایه و اضافی) معادل ۲۳۶ میلیون دلار برآورد شده است که تمام این منابع مالی را شرکت پرشیا باید تأمین کند. شرح کار قرارداد هم مشتمل بر حفاری شش حلقه چاه جدید (سه حلقه در یاران شمالی و سه حلقه در یاران جنوبی)، حفاری یک حلقه چاه توصیفی، حفاری یک حلقه چاه تزریق آب موجود، تعمیر پنج حلقه چاه، تجهیز ۲۷ حلقه چاه تولیدی لایه سروک به پمپ درون‌چاهی (ESP)، احداث و به‌روزرسانی تأسیسات سطح‌الارضی، انجام مطالعات آزمایشگاهی و طراحی روش ازدیاد برداشت (EOR) است.
  اشتغال‌زایی   در   یاران
در طرح توسعه میدان نفتی یاران شمالی، بیش از 70 درصد از کالاهای تأمین‌شده در اجرای این پروژه از سازندگان داخلی تأمین شد و تنها کالاهایی از خارج خریداری می‌شد که توان تولید آنها در داخل وجود نداشت. همچنین حدود هزارو 800 نفر در طرح توسعه یاران شمالی فعالیت کردند که 87 درصد از این افراد بومی منطقه بودند؛ موضوعی که وزارت نفت در سال‌های اخیر تلاش کرده بیش از گذشته بر آن تمرکز کند و به موازات توسعه میدان، سبب اشتغال‎زایی مردم منطقه شود. افزون بر این، پنج برابر تعداد اشتغال‌های مستقیم، اشتغال غیرمستقیم در رابطه با این طرح ایجاد شد. همچنین به این عدد می‌توان اشتغال تولیدکنندگان و فروشندگان کالاهای داخلی پروژه را اضافه کرد. حالا که اجرای این طرح توسعه‌ای آن‌هم در قالب یک طرح یکپارچه با اتکا به توان و ظرفیت‌های داخلی دنبال شده است، به‌طور قطع در 10 سال آینده هم شاهد رونق فضای کار، ارتقای توان ساخت داخل، افزایش باور و اعتماد به سازندگان و تأمین‌کنندگان کالا و همچنین اشتغال‌زایی مؤثر برای سرمایه انسانی بومی خواهیم بود.