ریشه اختلاف نظرها در حباب بورس کجاست؟

سعید رجبی ، کارشناس اقتصادی در اقتصاد شهروند نوشت: رشد خارج از رویه شاخص در تمام بورسهای دنیا محل مناقشه اقتصاددانان و تحلیل گران مالی است. این رشد غیر نرمال دلیلی می شود که سازمانهای نظارتی وارد عمل شوند و با رصد ، بررسی و تحلیل چرایی رشد غیر واقعی بورس از بروز فاجعه و نا اطمینانی سهامداران در آینده جلوگیری کنند. وظایف این سازمانها این است که بدون اثر پذیری از بازیگران بورس صرفا در راستای کارکرد منطقی و شفاف بورس عمل کنند.

بورس تهران چند ماهی است که روزهای پر شتابی در پیش گرفته است. تشخیص چرایی این رشد سرسام آور بورس در زمانی که تمام بورسهای دنیا متاثر از شیوع ویروس کرونا با کاهش شاخص همراه هستند ، محل مناقشه کارشناسان در ایران قرار گرفته است. دو موضع اصلی در بین کارشناسان وجود دارد.

مبنای تحلیل موافقان وجود حباب در بورس

علی‌اکبر عرب‌مازار، سیامک قاسمی، پدرام سلطانی، محمدحسین ادیب ، احسان سلطانی و ایرج توتونچیان از جمله کارشناسان و اقتصاددانان شناخته‌شده‌ای هستند که شدیدا بر حبابی بودن بورس تهران تاکید می‌کنند.

این طیف از اساتید و کارشناسان اقتصادی در مورد یک شرکت خاص یا یک گروه از شرکتهای بورسی تحلیل نمی کنند. مبنای تحلیل آنها کل بورس تهران است. آنها معتقدند اتفاق خاصی در اقتصاد ایران رخ نداده است که برمبنای آن کسب و کارها رونق گرفته باشد و شرکتهای بورسی به سودی رسیده یا در آینده به آن سود برسند. پس وقتی اقتصاد کشور همچنان درگیر رکود است و شاخصهای کلان اقتصادی از شرایط بحرانی کسب و کارها خبر می دهند ، رشد شاخص بازار بنیادین نیست و این رشد در اثر رونق اقتصادی ایجاد نشده است.

بر اساس تحلیل این اساتید اقتصادی رشد شاخص در بورس بیشتر به دلیل سفته بازی و هجوم نقدینگی به این بازار است نه رشد صنعت و اقتصاد کشور. این سیل نقدینگی در گذشته به بازار مسکن ، طلا ، ارز و خودرو هم ورود کرده و موجب افزایش افسار گسیخته قیمت ها شده بود. از این بازار فقط سفته بازان سود بدست آوردند همانها که با ایجاد جو روانی در سایتهای فروش خودرو و بالا بردن نمایشی قیمتها بر هیجان و حباب بازار دمیدند. وقتی بازار طلا ، ارز و بورس با هجوم نقدینگی مواجه می شود اول دولت موفق به جبران کسری بودجه می شود . در حباب بازار خودرو هم این سود نصیب دو شرکت انحصارگر ایران خودرو و سایپا می شود.

از نظر این گروه از اقتصاددانان بعد از این که ورود نقدینگی کاهش پیدا می کند، حباب رشد قیمتی می ترکد ، قیمتها کاهش و در حقیقت اصلاح می شود. آنگاه مردم عادی که سرمایه های اندک خود را به این بازار وارد کرده بودند متضرر می شوند.

سیامک قاسمی یکی از طرفداران جدی وجود حباب در بازار سرمایه و منتقد جدی دخالت دولت در بازار بورس معتقد است، دولت بدنبال جبران کسری بودجه از محل فروش شرکتهای دولتی است و بعد از آنکه ورود نقدینگی به این بازار کاهش پیدا کرد ، رشد شاخص هم کاهشی می شود و این افراد جدیدالورود به بورس با همان سرعتی که آمده اند از بورس خارج خواهند شد.

مخالفان وجود حباب چه می گویند؟!

در مقابل، منتقدان فرضیه حباب می‌گویند این رشد شاخص بورس ناشی از افزایش قیمت دلار ، تورم عمومی و انتظار تورمی در آینده است. تورم انتظاری یعنی آنکه چون خریداران انتظار دارند تورم درآینده و افزایش قیمتها را دارند ، حاضرند در حال حاضر قیمت بیشتری پرداخت کنند. این گروه تکنیکالیست‌ها و کارشناسان بازار سرمایه را شامل می شوند نه اقتصاددانان

این تحلیل گران بازار بورس معتقدند شاید علم اقتصاد از نظر تئوریک بگوید که حباب وجود دارد، اما نمی‌توان جلوی هجوم میلیاردها تومان نقدینگی را گرفت. براساس تحلیل این گروه ، دلایل بنیادی افزایش قیمت سهام در آینده ظهور خواهد کرد چراکه بازار بورس بر اساس پیش‌بینی آینده سهام حرکت می‌کند.

مهدی رباطی مدیر عامل یکی از شرکتهای کارگزاری و یکی از تحلیل گران دو آتیشه این طیف است که طرفداران حباب در بورس را به کمترین شناخت از بورس متهم کرده و حمایت دولت را موجب رونق روزافزون بازار سرمایه می داند.

حکایت فیل مولانا و بازار بورس!

از ابتدای رشد بازار بورس تمامی اقتصاددانان رشد سحرآمیز بورس را ناشی از هجوم نقدینگی به این بازار دانسته بودند و به دفعات نسبت به ترکیدن حباب آن هشدار دادند. در مقابل تکنیکالیست‌های بازار سرمایه ابتدا مخالف استدلال مدافعان حباب در بورس بودند اما بعد از چند ماه به این موضوع اعتراف کردند.

داستان فیل در تاریکی مولانا را حتما شنیده اید. تحلیل بازار بورس در حال حاضر بسیار شباهت به این داستان دارد. گروهی که اعتقاد به وجود حباب در بازار بورس دارند ، اکثرا از اقتصاددانان و اساتید دانشگاهی هستند. به قول یکی از فعالین بازار سرمایه ، چه بسا این منتقدین حتی کد بورسی هم نداشته باشند. اما آنها به بورس نگاهی همه جانبه و کلی دارند. این اقتصادانان از بورس انتظار دارند که رفاه کل جامعه را افزایش دهد نه اینکه به عده ای اقلیت سود برساند. این گروه در تحلیل سودآوری بورس بدنبال یک بازی برد برد برای همه بازیگران بورس هستند. آنها وقتی رشد شاخص کل بورس را تایید می کنند که شرکتهای بورسی از این راه برای تامین سرمایه طرح های جدید استفاده کنند. مردم پس اندازهای خود را برای تامین سرمایه این شرکتهای بورسی وارد بازار سرمایه کنند و رشد شاخص بورس نشانه ای بر افزایش تولید و ایجاد اشتغال باشد. در اینصورت دولت به وعده های انتخاباتی خود عمل کرده و در بین رای دهندگان محبوبیت کسب می کند. این یک بازی برد برد برای همه بازیگران بورس است.

در این میان شاید چند شرکت در طرحهای سرمایه گذاری خود شکست بخورند یا در فروش محصول با مشکل روبرو شوند و سهامداران آن متضرر شوند اما این ریسک منطقی برای حضور در بازار سرمایه است.

اما آنچه هم اکنون در حال وقوع است این نیست! واقعیت آن است که تعداد سهام شرکتها در بورس ثابت است (بجز چند مورد عرضه اولیه و فروش شرکتهای ورشکسته دولتی که طی چند روز اخیر عرضه شده است ) و به علت افزایش متقاضی برای خرید این برگه های سهام قیمتها در حال افزایش است.

برای گروه سفته بازان و تحلیل گران بازار سرمایه کل اقتصاد و شاخصهای چون اشتغال ، رفاه و تولید ناخالص داخلی مهم نیست. آنها فقط می خواهند از آب کره بگیرند! تکنیکالیست‌ها با رصد سیگنالهای بورسی می خواهند به موقع خرید کنند و به موقع بفروشند. هرعلتی که موجب افزایش قیمت سهام شود از نظر انها منطقی و قسمتی از بازی بورس است. عملکرد مدیران یک شرکت ، تغییر مدیرعامل بورس ، انتخابات ریاست جمهوری ، EPS یا حتی شایعه از نظر آنها تفاوتی ندارد. مهم اثر آنها بر بازار عرضه و تقاضای سهام است. در بهترین حالت صورتهای مالی شرکتها را بررسی می کنند. آنها نگران بازنده ها نیستند ، نگران اشتغال ، رکود ، رفاه ، ضریب جینی و خط فقر نیستند و اصلا موضوع مورد علاقه آنها نیست. این دسته فقط یک هدف را دنبال می کنند: سود بیشتر و بیشتر!