بازي غول‌هاي پتروشيمي

۵۵آنلاین :

شرق: ماجراي صنايع پايين‌دستي پتروشيمي و بورس كالا در سال گذشته و دلالي سوداگران به دليل نقص در سياست‌گذاري‌ها، سبب شد تا بسياري از صنايع پايين‌دستي به ورطه ورشكستگي نزديك شوند يا آنكه مجبور شوند مواد اوليه خود را با قيمت‌هاي گزافي در بازارهاي سياه جانبي خريداري كنند. در گزارشي كه مركز پژوهش‌هاي مجلس در اين زمينه منتشر كرده، با نگاهي به تفاوت حجم عرضه و تقاضا در سه سال پياپي، حجم بالاي اين سوداگري را به نمايش گذاشته است. بر‌اساس‌این در قياس وضعيت عرضه و تقاضای محصولات پليمری و شيميايي در بورس كالا در مدت 38 روز از 15 فروردين‌ تا 22 ارديبهشت‌ سال‌های 1396- 1398 كاملا پيداست كه تقاضاي كاذب در سال 97، سه برابر افزايش داشته است؛ درحالي‌كه رقم عرضه و تقاضا در سال‌هاي ديگر همواره پيرو يك ريتم خاصي طي ‌شده است. همچنين در بخش ديگري تأكيد شده كه اين صنايع بالادستي پتروشيمي هستند كه با دست‌كاري در عرضه، نوسانات قيمتي و كمبود مواد اوليه را ايجاد مي‌كنند. بنا بر بررسي كارشناسان در اين عرصه، اين پدرخوانده‌ها، بازار را در دست گرفته و هر‌از‌چند‌گاهي با بازي عرضه، خريداران مواد اوليه محصولات پايين‌دستي پتروشيمي را متأثر مي‌كنند. ‌‌ انحصار در فروش مواد اوليه بنا بر بررسي‌هاي مركز پژوهش‌هاي مجلس شوراي اسلامي، در سال 1397 از 53.3 ميليون تُن محصول پتروشيمي توليد‌شده در صنايع بالادستي پتروشيمي نزديك به 38 ميليون تُن آن قابل فروش بوده كه حدود 8.5 ميليون تُن آن به طور خالص در داخل به فروش رفت. واقعيت اين است كه روند توليد محصولات صنايع بالادستي پتروشيمي كشور در سال‌های اخير هم‌راستا با نياز صنايع پايين‌دستي پتروشيمي نبوده است؛ به‌طوری‌كه درباره برخي از محصولات انحصار در فروش وجود دارد و زماني كه واردات اين محصولات با چالش مواجه شود، سبب بروز التهاب در بورس كالا، افزايش سقف رقابت و به تبع آن افزايش قيمت مواد اوليه توليدكننده داخلي مي‌شود. درباره برخي از محصولات نيز كه كمبود توليد در كشور وجود ندارد، گاهي به دليل نوسان در عرضه و كنترل قيمت از سوی توليدكنندگان، سقف رقابت در بورس كالا افزايش مي‌يابد. ‌‌ رشد سوداگري به ‌واسطه تفاوت نرخ ارز نيمايي و نرخ ارز غيررسمي تفاوت نرخ ارز نيمايي و نرخ ارز غيررسمي نيز از ديگر دلايل ورود تقاضای سوداگری در بورس كالا و البته ضعف سامانه بهين‌ياب در غربال‌گری اين تقاضاهاست. انتظارات تورمي، مجوز خريد محصولات خارج از بورس برای كالاهای استراتژيك، از ديگر دلايل ايجاد التهاب‌های مقطعي در بورس كالاست. هدفمند‌نبودن سياست‌های حمايتي به تناسب ارزش افزوده، مشكلات مربوط به واردات مواد افزودني صنايع پايين‌دستي، مسائل مرتبط با تعيين ارزش پايه‌های صادراتي، تعدد دستورالعمل‌های صادر‌شده، نوسانات نرخ ارز و بي‌ثباتي قيمت مواد اوليه و افزايش هزينه‌های مبادله از ديگر مشكلات صنايع پايين‌دستي پتروشيمي است كه در اين گزارش به آنها اشاره شده است. همان‌طور كه از آمار جدول يك مشخص است، مقدار فروش داخلي محصولات پتروشيمي در داخل كشور از سال 1390 تا پايان سال 1397 به‌طور متوسط سالانه 6.3 درصد رشد داشته و از 11.86 ميليون تُن در سال 1390 به 17.7 ميليون تُن در سال 1397 افزايش يافته است. همچنين ميزان صادرات نيز با متوسط رشد سالانه 2.7 درصد، از 18.2 ميليون تُن در سال 1390 به 20.3 ميليون تُن در سال 1397 افزايش يافته است. در نمودار مورد اشاره، همان‌طور كه از نمودار عرضه و تقاضای محصولات پليمری مشخص است، در 38 روز (از 15 فروردين‌ تا 22 ارديبهشت) سال 1398، عرضه محصولات پتروشيمي در بورس كالا نسبت به مدت مشابه در سال 1396 حدود 22 درصد و نسبت به مدت مشابه در سال 1397 حدود 15 درصد كاهش داشته است كه نشان از كاهش التهابات به ‌وسيله برخي سياست‌هاي اتخاذشده دارد. بنا بر اظهارات توليدكنندگان صنايع پايين‌دستي، كارشناسان بورس كالا و دفتر توسعه صنايع پايين‌دستي تعدادی از محصولات پتروشيمي ازجمله انواع گريدهای پلي‌پروپيلن، دو اتيل هگزانول، پلي‌اتيلن ترفتاالت، اسيد‌استيك، محصولاتي هستند كه عمدتا به دليل اينكه نياز صنايع داخلي بيشتر از توليد داخلي اين محصولات است، بنا بر دلايل مختلفي، سقف رقابت اين محصولات بالاست و جزء محصولات پُرتنش محسوب مي‌شوند. ‌‌ نبض التهاب در بازار در دست بالادستي‌ها از آنجايي كه كف عرضه تعيين‌شده به تفكيك گريدهای مختلف محصول اعلام نمي‌شود، سبب شده با وجود رعايت كف عرضه از سوی توليدكننده، به دليل كمبود گريد پُرتقاضای توليدی از سوی آن توليدكننده در بورس كالا، سقف رقابت افزايش يابد. به عبارتي، ايجاد نوسان در عرضه و كنترل قيمت از سوی توليدكنندگان صنايع بالادستي ازجمله مشكلات توليدكنندگان صنايع پايين‌دستي پتروشيمي است. بنا بر بررسي كارشناسان در اين عرصه، اين پدرخوانده‌ها بازار را در دست گرفته و هرازچندگاهي با بازي عرضه، خريداران مواد اوليه محصولات پايين‌دستي پتروشيمي را متأثر مي‌كنند. از سويي، قيمت پايه محصولات پتروشيمي بر اساس 95 درصد قيمت‌های فوب يا محموله‌های صادراتي هركدام كه پايين‌تر است ضربدر نرخ ارز نيمايي محاسبه مي‌شود. به همين دليل هرگاه تفاوت نرخ ارز نيمايي و نرخ ارز بازار غيررسمي افزايش يابد، تقاضای سوداگری در بورس كالا افزايش يافته و به تبع آن سقف رقابت افزايش مي‌يابد. در چنين فضايي، علاوه بر افزايش قيمت، مقدار مواد اوليه‌ای كه به دست توليدكننده واقعي مي‌رسد، كاهش مي‌يابد. همچنين يكي از مشكلات برنامه‌ريزان تأمين بازار داخل، نداشتن امکان برآورد تقاضای اعلام‌شده در سايت بهين‌ياب است. از طرفي، بررسي اغلب معاملات در بورس كالا در هفته‌های آخر منتهي به سال 1397 نشان از افزايش تقاضا نسبت به هفته‌های قبل از آن دارد. به نظر مي‌رسد نااطميناني توليدكنندگان از شرايط اقتصادی و انتظارات تورمي محرک افزايش تقاضا در اين بازه زماني بوده است. ‌‌ كمبود مواد اوليه با به‌هم‌ريختگي در گمرك مشكلات ناشي از تبادلات پولي و بانكي، افزايش هزينه‌های مبادله و مشكلات مرتبط با تأمين ارز، ثبت سفارش و ترخيص كالا سبب شده واردات محصولات پتروشيمي مورد نياز صنايع پايين‌دستي كاهش يابد. از سويي، برخي از توليدكنندگاني كه قبلا مواد اوليه مورد نياز خود را وارد مي‌كردند، درحال‌حاضر بنا بر دلايل یادشده به تأمين مواد اوليه از بازار داخل روی آورده‌اند؛ اين موضوع نيز كمبود مواد اوليه را در داخل تشديد كرده است. ‌‌ مجوز خريد محصولات خارج از بورس براي كالاهاي استراتژيک مطابق بند «و» ماده «2» دستورالعمل تنظيم بازار محصولات پتروشيمي، تأمين خوراک شركت‌های دفاعي (وابسته به وزارت دفاع)، امنيتي، نيروگاه‌ها، پالايشگاه‌ها و شركت‌های بهره‌برداری مخازن نفت و گاز، به‌عنوان كالای استراتژيك شناخته شده است و خريد آنها خارج از بورس صورت مي‌گيرد. با توجه به محدوديت توليد در برخي از محصولات پتروشيمي، چنانچه دستگاه‌های مرتبط با كالای استراتژيك از ابتدا نيازشان را بر اساس برنامه زمان‌بندی‌شده اعلام كنند، امكان برنامه‌ريزی برای تأمين بازار داخل و جلوگيری از اختلال در بازار برای برنامه‌ريزان ذی‌ربط فراهم مي‌شود. ‌‌ چالش‌هاي كلي صنايع پايين‌دستي هدفمندنبودن سیاست‌هاي حمايتي كشور به تناسب ارزش‌افزوده، مشكلات اجرائي مالیات بر ارزش‌افزوده، مشكلات گمركي در ارتباط با تعیین ارزش پايه‌هاي صادراتي، نوسانات نرخ ارز و تعدد دستورالعمل‌هاي بانک مركزي، از چالش‌هاي جدي صنايع پايين‌دستي پتروشيمي محسوب مي‌شوند كه مسئولان بايد به‌ فكر راهكاري براي مرتفع‌كردن آنها باشند.