احیای تار و پودی اصیل

۵۵آنلاین :

علی گیلوری،پژوهشگر

بشر از زمانی که خود را شناخت و ضرورت وجود ملزومات زندگی روزمره را احساس نمود،به فکر داشتن منسوجی بود تا او را در برابر سرما و سختی زمین محافظت نماید.پشم و موی حیواناتی نظیر گوسفند و بز، اولین یافته های بشر برای برآوردن این نیاز بود و متعاقبا پوست این حیوانات اولین زیرانداز یا به عبارت دیگر فرش بود. به دنبال تحول و پیشرفت در زندگی، بشر آموخت که می تواند با در هم نمودن و فشردن الیاف پشم، زیراندازی ضخیم تر و گرم تر به نام نمد تهیه نماید. متعاقبا با فراگیری فنون ریسندگی ، نخ های پشمی را تولید نمود و برای اولین بار ، با ادغام رشته نخ های افقی و عمودی نخ های پشم، گلیم را ابداع کرد و این سرآغازی بود برای ابداع فرش گره دار یا پرز دار که هنر و فنی پیشرفته تر بود.

ایرانیان اولین مردمی بودند که به قالی‌ بافی و فرش روی آوردند و در این مورد هنرشان شهره جهان است. بر اساس بررسی های انجام شده اولین فرش موجود در دنیا قالیچه ایرانی پازیریک است.

این فرش در سال 1949 م. به وسیله گروهی از باستان شناسان روس در حفاری هایی در منطقه آلتای سیبری جنوبی در دره ای به همین نام یعنی پازیریک کشف شد.تاریخچه فرش به هزاره پنجم و ششم پیش از میلاد در آسیای میانه می رسد.

فرش ایرانی پازیریک را نخستین و کهن ‌ترین فرش دستباف جهان دانسته اند، که بافت آن را به دوران هخامنشیان نسبت می دهند.ایران یکی از کشورهای نمونه در زمینه تولید محصولات نساجی است که از گذشته تاکنون سهم بزرگی در تولید فرش دستباف و انواع محصولات دیگر،بافته شده از نخ و پشم داشته است.

با توجه به این که هر ملتی دارای یک کالای نمادین است ، می توان گفت فرش دستباف نیز جزو آن دسته از کالاهای بسیار مهم و صادراتی ایران به شمار می‌رود و در بین ملل مختلف نیز بعنوان معروف ترین تولید کننده فرش به خصوص فرش دستباف شناخته می‌شود. کلمه فرش یک عبارت عربی است که به معنی گسترده می‌باشد و به مواردی چون قالی و پلاس اطلاق می‌شود.

در نتیجه می‌توان گفت منظور از فرش دستباف، زیراندازی می‌باشد که به وسیله دست از تار و پود بافته شده است که این امر طبیعتا موجب ایجاد طرح های بسیار زیبا بر روی آن می شود و طرفداران زیادی در سراسر دنیا دارد.در سال های گذشته با پیشرفت تکنولوژی در بسیاری از زمینه ها از جمله زمینه تولید فرش،شاهد تغییر و تحولات بسیار عظیمی در تولید این محصول بودیم،به طوری که در ابتدای تولید فرش به دست هنرمندان ایرانی، نقش های بسیار ساده و طر ح های آسانی روی این محصولات نساجی پیاده می‌شد اما با گذشت زمان تحول شگرفی در تولید این محصول به وجود آمد و این امر موجب تنوع بی‌نظیر در بازار فرش دستباف شد.

بنابراین فرش دستباف به عنوان مهم ترین و ماندگارترین هنر ملی ایرانیان، پدیده‌ای با سه بعد اصلی اقتصادی، فرهنگی- هنری و اجتماعی است،که باید برای حفظ و توسعه متوازن تولید و اشتغال فرش دستباف در مناطقی که قالی بافی ریشه تاریخی دارد،مورد حمایت دولت قرار بگیرد،چرا که این مسیر هم از منظر اقتصادی،هم از منظر فرهنگی و اجتماعی به نفع کشور است.

متاسفانه دولت هیچگونه کمک مفیدی به تولیدکنندگان و صادرکنندگان فـرش نمی کند و تنها بـه آن ها جایزه صادراتی یا وام ناچیز می دهد که دردی را دوا نمی کند. منظور از کمک کردن، اعطای جایزه صادراتی یا وام نیست بلکه دولت می بایست در مقابل واردات اجناس لوکس و اتومبیل از کشورهای دیگر بخواهد که در مقابل صادرات شان حداقل 5 درصد فرش ایرانی را بخرند و در این خصوص تبلیغات متعددی انجام شود.

یکی از مشکلات بزرگ ما این است که،در نمایشگاه های بین المللی یا جلساتی که تشکیل می‌شود، خبرنگاران به درستی ‌اطلاع رسانی نمی کنند و این درحالیست که در این اطلاع رسانی ها باید واقعیت اعلام شود.براساس آمارها طی سال های گذشته سهم ایران از صادرات فرش بـه شدت کاهش یافته، به طوری که سهم ایران از صادرات فرش دستباف، در دوره 2003 تا 2013 افت کرده و از 41 بـه 31 درصد رسیده است و سهم رقبای ایران مانند هند و ترکیه در حال افزایش بوده و کشور هند توانسته است سهم خود را از 11 درصد در سال 2003 بـه 26 درصد در سال 2013 افزایش دهد کـه این تهدید بزرگی برای صنعت فرش دستباف ایران بـه حساب می‌آید.چالش ها و معضلات صنعت فرش ایران عبارتند از ؛

1- افزایش تعداد رقبا : در حال حاضر رقیبان این صنعت که چند کشور از جمله چین ، ترکیه و افغانستان بوده اند افزایش یافته و کشورهایی مثل هند ، مصر ، پاکستان ، مراکش و نپال و همچنین رومانی ، آلبانی و بلغارستان نیز به تکاپو افتاده و به تولید فرش می پردازند.

2- سرقت طرح های ایرانی : کشورهای رقیب با استفاده از طرح و نقشه های ایران اقدام به تولید فرش های مشابه پرداخته اند که این امر صدمات زیادی به صنعت فرش در کشور ما وارد کرده است.

3- تحریم : وجود مسائل سیاسی و تحت الشعاع قرار گرفتن صادرات فرش به واسطه تحریم ها و نپیوستن ایران به سازمان تجارت جهانی به همراه سایر تنگناها بر صادرات و عرضه فرش در بازارهای جهانی می تواند تاثیر گذار باشد.که البته تحت این شرایط نیز ایران هنوز سیر صعودی خود را حفظ کرده است.

4- نا هماهنگی تولید با نیاز بازار : تحقیقات اندکی که در زمینه بازاریابی فرش دستباف در ایران انجام شده به کاستی هایی از قبیل کمبود اطلاعات به روز درباره خواسته و گرایش مصرف کنندگان،عدم توجه به نوع نیاز و حساسیت مشتریان، خلاء مدیریت و برنامه ریزی در شناسایی سلایق کشورهای مختلف و عدم آشنایی دقیق با تقاضای بازارهای هدف و صنعت در مشارکت یا برپایی نمایشگاه های بین المللی فرش دستباف می باشد.

5- عدم تبلیغات و بازاریابی بهینه : یکی از نکات مهم در این صنعت تبلیغات است فرش دستباف نیازمند تبلیغاتی غیر سنتی است تا بتواند جایگاه رفیع خود را حفظ کند و تحقق این امر مستلزم هماهنگی در کلیه ابعاد تبلیغاتی کشف وتوجه به نیازها و حساسیت های مشتریان، توجه به تعییرات گروه های خریدار و کنترل رفتار رقبا و استفاده از شیوه های نوین مبادله می باشد.

بازاریابی نیز در ایران بصورت علمی دنبال نمی شود و هنوز جنبه سنتی دارد و پس از تولید فرش برای یافتن مشتری اقدام می شود.

6- بحران اقتصادی جهان : نظر به اینکه فرش در مجموعه کالاهای لوکس قراردارد و تقاضا به آن به شدت به درآمد وابسته است. لذا تجارت فرش دستباف با تغییرات روند متغیرهای اقتصادی و غیر اقتصادی رابطه ای تنگاتنگ دارد.

7- استفاده از مواد اولیه نامرغوب : افزایش قیمت مواد اولیه باعث افزایش هزینه تمام شده می گردد که در پی آن برخی از تولید کنندگان به مواد اولیه نامرغوب که ارزانتر می باشد روی آورده که این امر از عوامل اصلی از رونق افتادن و افت کیفیت فرش در این صنعت می باشد.

8- فقدان تنوع در نقشه ها : این امر باعث روی آوردن مردم به سمت فرش های ماشینی شده که از تنوع بسیاری در رنگ و طرح برخوردارند و همچنین در بازارهای جهانی با توجه به سرقت طرح های ایرانی،فرش هایی که دارای طرح های مشابه ایرانی و با قیمت نازلتری همراه بوده انتخاب مناسبی برای جایگزینی فرش ایرانی هستند.

9- فقدان حمایت های مالی و معنوی کافی از بافندگان : پایین بودن دستمزد بافندگان و بیمه نبودن دست اندرکاان تولید فرش از جمله مهمترین این معضلات می باشد که نیازمند ثبات در قوانین موجود و اعطای جوایز و تشویق جهت ترغیب و حمایت از تولید کنندگان این صنعت می باشد.

فرش دستباف ایران ، نماد فرهنگ ، ذوق و هنر ایرانی است و از آنجایی که محصولی چند بعدی بوده و دارای جنبه های مختلفی می باشد.حفظ و صیانت از این صنعت بسیار حائز اهمیت است توجه به بهره وری و کاهش قیمت تمام شده، اعزام هیئت های تجاری به کشورهای هدف به منظور توسعه بازار ، دعوت از هیئت های تجاری خارجی ، تبلیغات کیفیت و مزیت فرش ایرانی و حمایت از فعالان این عرصه،تشکیل شورای راهبردی فرش دستباف ایران، تدوین بسته‌های حمایتی و تشویقی، اصلاح ساختار مرکز ملی فرش ایران،حفظ معافیت فرش دستباف ایران در قانون مالیات بر ارزش افزوده، توقف اجرای ماده 14 آیین نامه تبصره 3 ماده 169 قانون مالیات‌های مستقیم، مستثنی شدن فرش دستباف از ماده 121 آیین نامه اجرایی قانون امور گمرکی، حمایت از اصیل بافی و مقابله با کاهش کیفیت به منظور کاهش قیمت و مطالبه گری مداوم از حاکمیت از جمله راهکارهایی است که ‌می‌تواند جایگاه فرش دستباف ایرانی را در بازارهای جهانی احیا کند.