تداوم اختلاف نظر اعضای ناتو و آمریکا، حتی بدون ترامپ

نشست وزرای امور خارجه ناتو، روزهای سه شنبه و چهارشنبه، در بروکسل برگزار شد و در این جلسه حول مسائلی مختلف، به ویژه تهدیدهای روسیه و اوج گیری چین به عنوان یک قدرت اقتصادی- نظامی گفت‌وگو شد.

این اولین باری است که پس از پیروزی جو بایدن در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، وزیر خارجه این کشور در یک نشست ناتو شرکت می کند و از این بابت برای اعضای ناتو که در زمان دونالد ترامپ متحمل تحقیر شده بودند، اتفاق مهمی به شمار می رود.

«ینس استولتنبرگ» دبیرکل ناتو روز دوشنبه در کنفرانس مطبوعاتی مشترکی با «آنتونی بلینکن» وزیر خارجه آمریکا شرکت کرد. وی این نشست را فرصت تازه ای برای تجدید همکاری های میان اروپا و آمریکا در قالب ناتو معرفی کرد.

دبیرکل ناتو در سخنان خود چالش‌های پیش روی ناتو از جمله ظهور چین، تهدیدهای روسیه و تغییرات اقلیمی را مورد توجه قرار داد و گفت هیچ کشوری و نه هیچ قاره ای نمی تواند در برابر این تهدیدها به تنهایی مقاومت کند.

وی تحکیم روابط بین اروپا و آمریکا، تقویت برتری در فناوری و مقابله تا تهدید تغییرات اقلیمی را از جمله راههای روبرو شدن با چالشهای پیش رو نامید. استولتنبرگ همچنین توسل به روشهای قانون محور بین المللی را که از سوی «رژیم های تمامیت خواه مانند روسیه و چین» به چالش گرفته شده ااند را نیز از جمله این رویکردها معرفی کرد.

آنتونی بلینکن وزیر خارجه آمریکا، با اشاره به اینکه این اولین سفرش به مقر ناتو در بروکسل در کسوت وزیر خارجه است، لحظه تاریخی حاضر را فرصتی مهم برای ناتو برشمرد. وی بر حمایت کامل آمریکا از ناتو که به قول وی سنگ بنای صلح و ثبات برای افزون بر هفتاد سال بوده است تاکید کرد و گفت که آمریکا تصمیم دارد همکاری خود با ناتو را «بازسازی» کند. لازم به ذکر است که در دوران ریاست جمهوری ترامپ، روابط آمریکا با ناتو به تیرگی گراییده بود. وی همچنین متذکر شد که در نشست ناتو درباره ماموریت این کشور در افغانستان و چشم انداز ۲۰۳۰ ناتو گفتگو خواهد شد. وزیر خارجه آمریکا در توافق با دبیرکل ناتو از اهمیت تغییرات اقلیمی و حملات سایبری سخن گفت.

بلینکن در خصوص افغانستان گفت که هر تصمیمی برای خروج نیروها از این کشور با هماهنگی ناتو اتخاذ خواهد شد. پیشتر دولت ترامپ در ادامه مذاکرات صلح با طالبان تصمیم گرفته بود نیروهای آمریکایی را ازاین کشور خارج کند.

دبیرکل ناتو نیز ضمن تاکید بر هماهنگی با آمریکا در زمینه خروج نیروها از افغانستان خواهان سرعت بخشیدن به گفتگوهای صلح با طالبان و یاری گرفتن از سایر بازیگران منطقه ای شد و از طالبان خواست به تعهد خود مبنی بر عدم حمایت از گروه های تروریستی بین المللی وفادار بماند.

آنتونی بلینکن در برابر سوال خبرنگار آلمانی در مورد خط لوله گاز «نورد استریم ۲» که گاز روسیه را به اروپا می رساند ابراز امیدواری کرد که در طول نشست با وزیر خارجه آلمان ملاقات کرده و دیدگاه های آمریکا را به وی اعلام کند.

او گفت بایدن بسیار با صراحت گفته است که «این خط لوله گاز ایده بدی است. هم برای اروپا و هم برای آمریکا». وزیر خارجه آمریکا تاکید کرد که خط لوله گاز مورد اشاره، در تضاد با امنیت انرژی خود اتحادیه اروپا است، مطلبی که اتحادیه اروپا و به ویژه آلمان با آن موافق نیستند.

آلمان ترجیح می دهد به منابع متنوع برای تامین انرژی دسترسی داشته باشد.  وابستگی کامل به آمریکا در تامین انرژی و تامین امنیت برای آلمان در دراز مدت قابل قبول نخواهد بود.

بلینکن بر ادامه تحریم شرکتهای درگیر در این پروژه لوله گاز تاکید کرد و گفت انتظار دارد با وزیر خارجه آلمان گفت وگویی طولانی داشته باشد.

در ادامه ینس استولتنبرگ گفت وزرای خارجه در زمینه تغییرات اقلیمی هماهنگ هستند و آن را به عنوان یک تهدید بررسی می کنند. به گفته وی ناتو از سه جنبه به تغییرات اقلیمی نگاه می کند. اول به عنوان تهدید نظامی، چون آب شدن یخهای قطبی، اقیانوس منجمد شمالی را به یک دریای آزاد تبدیل و آنجا را به منطقه ای برای رقابت نظامی بین روسیه و ناتو تبدیل خواهد کرد. در ادامه سخنان وی مدعی شد متوجه نگرانی ناتو از گسترش توان دفاعی روسیه در این اقیانوس شد.

در زمینه تغییرات اقلیمی استولتنبرگ هماهنگ شدن عملیات ناتو با این تغییرات را یکی از مسائل مهم برشمرد و گفت به عنوان مثال ناتو در سال گذشته شاهد چندین روز دمای بالای ۵۰ درجه سانتیگراد در افغانستان بوده است. وی سپس به نقش ناتو در کاهش ردپای کربنی خود و تعهد به کاهش تصعید گازهای گلخانه ای اشاره کرد.

سخنگوهای رسمی معمولاً افراد خبره ای برای طفره رفتن از سوال ها و تکرار مواضع خود با جمله بندی های متفاوت هستند و دبیرکل ناتو نیز از این امر مستثنی نیست. وی در این کنفرانس مطبوعاتی نکته ای فراتر از آنچه در مقدمه ای که برایش نوشته بودند نگفت. به عنوان مثال در مورد افغانستان بالاخره معلوم نشد که برنامه ناتو چیست.

وی در پاسخ به سوال خبرنگاری از بلغارستان گفت که از درز اطلاعات محرمانه ناتو در این کشور و آنچه حلقه جاسوسی روسیه نامید می شود آگاهی دارد و آن را نمونه ای از رفتار های بی ثبات کننده روسیه برشمرد. دبیر کل ناتو در پاسخ به خبرنگار روزنامه «پراودا» که پرسید آیا او نیز مانند بایدن، ولادیمیر پوتین را قاتل می نامد از ارائه پاسخ صریح طفره رفت و به این بسنده کرد که «پوتین در نهایت مسؤول همه رفتارهای دولت روسیه است و ما شاهد رفتارهای خطرناک از سوی روسیه بوده ایم، از جمله کشتن مخالفان..» دبیر کل ناتو در ادامه از اینکه روسیه بنا بر گفته ها، برای کشتن سربازان ناتو در افغانستان جایزه تعیین کرده است ابراز نگرانی کرد. وی با این حال تصریح کرد که ناتو همچنان به ادامه گفتگو با روسیه نیاز دارد.

استولتنبرگ افزود همه اعضای ناتو متعهد به کاهش تسلیحات اتمی بوده و همگی از تمدید معاهده استارت نو بین آمریکا و روسیه حمایت می کنند. این سخن وی با برنامه دفاعی جدیداً اعلام شده انگلیس مبنی بر افزایش توان دفاعی اتمی اش مغایرت دارد.

وی در ادامه عنوان کرد؛ درهای ناتو به روی اعضای جدید مانند مونته نگرو و مقدونیه شمالی که امسال به عضویت ناتو درآمدند باز است. دبیر کل ناتو بیان داشت طی دیداری که با نخست وزیر گرجستان داشته از تلاش‌های این کشور برای عضویت در ناتو حمایت کرده است. وی همچنین نشت اسرار محرمانه ناتو از یکی از مراکز مستقر در مونته نگرو را عامل نگرامی توصیف کرد، اما از اظهار نظر به طور خاص پرهیز کرده و فقط گفت اعضای ناتو باید مواظب باشند و در استخدام پرسنلی که به مطالب طبقه بندی شده دسترسی دارند گزینش سخت تری انجام دهند.

وی یکی دیگر از مباحث مطروحه را تشریک مساعی اعضا در تامین بودجه ناتو خواند و با دلخوری از اتحادیه اروپا گفت در حالیکه ۹۰ درصد جمعیت این اتحادیه در داخل ناتو زندگی می کنند، اما فقط ۲۰ درصد از بودجه ناتو را کشورهای عضو اتحادیه اروپا می پردازند. گفتنی است اتحادیه اروپا به عنوان یک بلوک عضو ناتو نیست. 

استولتنبرگ در خصوص وضعیت لیبی هم گفت؛ آنچه ما از تجریه بالکان و افغانستان آموختیم این است که پیشگیری بهتر از دخالت است و بنابراین سعی می کنیم به کشورها کمک کنیم خودشان امنیت را برقرار کنند. وی عنوان کرد؛ ماموریت ناتو در عراق و افغانستان هم آموزش و تامین بودجه برای این است که امنیت را خودشان تامین کنند. دبیر کل ناتو اضافه کرد با اردن و تونس همکاری داشته و به تازگی از طرف رئیس جمهوری موریتانی تقاضای همکاری دریافت کرده است. در زمینه لیبی استولتنبرگ گفت که ناتو از ابتکار صلح سازمان ملل در این کشور دفاع می کند.

در روزهای اخیر سخنانی در رسانه ها در مورد ناتوی عربی و شکل گیری آن در برابر ایران شنیده می شود. خبرنگار العربیه پرسید آیا شما ایجاد یک ناتوی خاورمیانه ای را تشویق می کنید؟ استولتنبرگ در پاسخ اظهار داشت که از هر ابتکاری برای ایجاد ثبات در آن منطقه استقبال می کند اما این وظیفه ناتو نیست که در مورد برنامه های کشورها منطقه برای امنیت خود دخالت کند.

روسیه محور روز دوم نشست ناتو

به گفته دبیر کل ناتو، روز دوم  این نشست به گفت‌وگو درباره روسیه گذشت. وی اظهار داشت که اعضا دیدگاه های مشترکی در مورد روسیه و نحوه مقابله با آن داشته اند. وی به رفتارهای خصمانه روسیه در داخل و خارج از مرزهایش اشاره کرده و گفت که خواهان آزادسازی فوری «الکسی ناوالنی» و سایر معترضان دستگیر شده است. استولتنبرگ همچنین آنچه رفتارهای بی ثبات کننده روسیه در همسایگانش از جمله گرجستان، اوکراین و مولداوی نامید محکوم کرد.

وی عنوان کرد ناتو در پاسخ تهدیدات روسیه، بزرگترین بسیج نیروهای خود در طی یک نسل را شکل داده است. دبیر کل ناتو گسترش نظامی روسیه از منطقه بالتیک تا دریای سیاه، از خاورمیانه تا شمال آفریقا و از مدیترانه تا اقیانوس منجمد شمالی را از دلایل رویکرد جدید ناتو معرفی کرد.

استولتنبرگ همچنین از عملیات پروپاگاندا، انتشار اطلاعات نادرست، حملات سایبری و تاثیر گذاری روسیه بر انتخابات کشورهای غربی، تهدید فزاینده موشکی و آنچه استفاده از سلاح شیمیایی می نامید  انتقاد کرد. انگلیس و ناتو، روسیه را متهم می کنند که در مسموم شدن یک خبرچین روس در شهر سالزبری انگلیس از یک ماده شیمیایی استفاده کرده است. روسیه این اتهامات را رد کرده است.

در زمینه تحریم های چین، دبیرکل ناتو گفت که این سازمان تحریم ها را مورد حمایت قرار می دهد اما خودش در این زمینه تصمیمی نگرفته است. این در حالی است که آمریکا روز دوشنبه تحریم های جدیدی علیه چین به دلایل حقوق بشری وضع کرد. در همین حال شورای اتحادیه اروپا نیز برای اولین بار پس از حوادث سال ۱۹۸۹ میدان« تیان آن من» تحریم‌هایی علیه چین اجرا کرد.

ینس استولتنبرگ در ادامه گفت «ما چین را دشمن محسوب نمی کنیم.» این اظهار نظر با توجه به سخنان وزیرخارجه آمریکا در نشست سه‌شنبه که رابطه متحدین آمریکا با چین را «پیچیده» خواند، نشان دهنده دشواری های ناتو و اروپا برای مقابله رو دررو با چین است. دبیرکل ناتو اوج گرفتن چین را یک «چالش امنیتی» برای ناتو توصیف کرد و گفت این کشور به زودی به بزرگترین اقتصاد دنیا تبدیل شده و هم اکنون دومین بودجه نظامی دنیا را در اختیار دارد. وی افزود: «با این حال مهم ترین مطلب این است که چین ارزشهای ما را قبول ندارد.»

یکی از جالبترین سوالها از طرف خبرنگار نیویورک تایمز مطرح شد که بااشاره به سند دفاعی جدید انگلیس پرسید اکنون که با توجه به این سند، انگلیس نیروهای نظامی خود را کاهش داده و فقط ارتشی با ۷۲ هزار پرسنل (احتمالا منظور فقط نیروی زمینی باشد) دارد که کمترین در ۲۰۰ سال گذشته و به وضوح کمتر از سربازان شرکت کننده در نبرد «واترلو» است، ناتو چه توقعی دارد و این موضوع در برابر تهدیدهای روسیه چه مفهومی می تواند برای ناتو داشته باشد؟ دبیرکل ناتو با دفاع از انگلیس آن را یکی از کشورهای اصلی عضو ناتو برشمرد که بیش از ۲ درصد از تولید ناخالص ملی خود را صرف بودجه دفاعی می کند.

استولتنبرگ در پاسخ به خبرنگار اسوشییتدپرس (AP) هم که پرسید آیا ناتو در برابر تهدید کووید۱۹ و برای دریافت واکسن از آمریکا ماده ۵ اساسنامه ناتو را مورد استفاده قرار داده است یا نه عنوان کرد که ناتو چنین درخواستی مطرح نکرده است. ماده ۵ در واقع قلب پیمان آتلانتیک شمالی و به این معنی است که حمله به هر عضو ناتو به معنی حمله به همه اعضا بوده و آنها به طور مشترک از خود دفاع خواهند کرد.

ادعای فاصله گرفتن از منطق فقط آمریکا

وزیر امور خارجه آمریکا در روز دوم این نشست بیش از هر چیز درباره چین سخن گفته و از اعضای ناتو خواسته است برای مقابله با چین با این کشور همراه شوند. بلینکن در این نشست گفت آمریکا از منطق «فقط آمریکا» زمان ترامپ فاصله گرفته و متحدین خود را مجبور به انتخاب بین «یا ما یا آنها» نمی کند.

وی با این حال چین را تهدیدی مشترک معرفی کرد و توقع داشت که اعضای ناتو نیز همین دیدگاه را داشته باشند. وزیر امور خارجه آمریکا در ادامه عنوان کرد که نسبت به روابط پیچیده بین متحدین آمریکا با چین آگاه است و اینکه این روابط لزوماً در هماهنگی با آمریکا نیست. وی از رفتارهای چین مانند گسترش حضور نظامی در دریای چین جنوبی و آنچه رفتار «ددمنشانه» اقتصادی چین نامید در همین زمینه انتقاد کرد. روز دوشنبه آمریکا تحریم‌هایی به دلایل حقوق بشری علیه چین وضع نمود.

بلینکن در این نشست بدون ارائه جزئیات به برنامه خروج نیروهای این کشور از افغانستان اشاره کرد و گفت این خروج با هماهنگی ناتو خواهد بود.

به نظر می رسد علاوه بر موضوعاتی مانند خط لوله گاز، آمریکا و اروپا در مورد اولویت تهدیدهای چین و روسیه نیز اختلاف دارند. از خلال گفت‌وگو ها به نظر می رسد آمریکا چین را و اروپایی ها روسیه را تهدید اصلی می بینند.

ترکیه و رابطه پیچیده با ناتو

ترکیه چه در زمان ترامپ و چه اکنون دارای رابطه پیچیده ای با ناتو بوده است. رجب طیب اردوغان رئیس جمهوری ترکیه چندی پیش سخنان رئیس جمهوری آمریکا در «قاتل» نامیدن پوتین، رئیس جمهوری روسیه را محکوم و آن را «کاملاً غیرقابل قبول» خوانده بود. بایدن نیز در مقابل با انتشار بیانیه ای رسمی، خروج ترکیه از کنوانسیون خشونت علیه زنان در صحنه نبرد را محکوم کرده و آن را «عمیقاً مایوس کننده» خواند.

ترکیه و آمریکا بر سر خرید سامانه موشکی اس-۴۰۰ روسی، حمایت آمریکا از نیروهای کردِ سوری و دادگاهی شدن بانک دولتی «خلق بانک» در رابطه با تحریم‌های ایران اختلافاتی دارند.

در همین زمینه سفیر آمریکا در آنکارا هفته پیش به صراحت گفت تحریم ها علیه ترکیه فقط در صورتی که این کشور سامانه موشکی اس-۴۰۰ را کنار بگذارد، برداشته خواهد شد. وی تصریح کرد که جایی برای مماشات در این قضیه برای دولت آمریکا وجود ندارد.

جمع‌بندی

با آنکه نشست‌های ناتو پشت درهای بسته انجام می پذیرد، اما آنچه از اظهارات دبیرکل این سازمان و مصاحبه های مطبوعاتی می توان دریافت این است که اختلاف‌های اعضای اروپایی با آمریکا فقط وابسته به شخص ترامپ نبوده و عمیق تر از این هاست.

از جمله اینکه دو طرف با اینکه روسیه و چین را به عنوان تهدید ارزیابی می کنند، اما اولویت بندی مشترکی در این زمینه ندارند. برای آمریکا اکنون چین رقیب اصلی بوده و منطقه حساس به جای اقیانوس اطلس، اقیانوس آرام است.

آمریکا می خواهد از توان ناتو و همکاری اعضای آن برای کنترل چین استفاده کند. این در حالی است که آمریکا در اتحادیه اروپا رأیی نداشته اما در ناتو نفوذ زیادی دارد. به این ترتیب ناتو بهترین چهارچوب برای همسو کردن متحدان اروپایی آمریکاست. 

از سوی دیگر، اروپایی ها خطر روسیه را فوری تر و نزدیک تر دانسته و تمایل دارند با چین رابطه اقتصادی خود را ادامه دهند. آنها احتمالاً با گوشه چشمی به آینده نه چندان دور که چین قدرت اول اقتصادی دنیا خواهد بود، اصراری به بیگانه کردن چین از خود ندارند.

در مورد انتظارات آمریکا از ناتو و روابط بین دو طرف اقیانوس اطلس و حتی روابط بین ترکیه و سایر اعضای ناتو و از جمله آمریکا تغییر معناداری به نسبت زمان ترامپ دیده نمی شود. اگرچه بلینکن با زبان محترمانه تری حرف می زند، اما باز هم خواهان حمایت بی چون چرای اعضای ناتو در مسائلی مانند تحریم چین، برچیدن سامانه اس-۴۰۰ در ترکیه و خط لوله «نورد استریم ۲» است.