[حسام خراسانی] محله کپرنشین «جنگلوک» چابهار هجدهم اردیبهشت‌ماه دچار آتش‌سوزی شد و چون جنس سازه‌های محل حریق از نوع چوب، کپر، کامپوزیت و یونولیت فشرده بود، زمان زیادی طول نکشید که محله به خاکستر تبدیل شد. اگرچه این حادثه تلفات جانی نداشت، خسارات بسیاری به مردم منطقه وارد کرد. بر اثر این آتش‌سوزی، ۳۰ خانوار تنها سرپناه خود را که همان کپر بود، از دست دادند و در حال حاضر در چادر‌های جمعیت هلال‌احمر اسکان اضطراری
داده شده‌اند. حالا پس از گذشت چند روز، عواطف و احساسات پس از حادثه فروکش کرده، اما هنوز پرسش‌های بسیاری بی‌پاسخ مانده است: چرا جنگلوک خاکستر شد؟ آتش‌سوزی‌های وسیع چگونه رخ می‌دهد؟ چگونه می‌توانیم از آتش‌سوزی در طبیعت جلوگیری کنیم؟ چطور می‌توان از آتش‌سوزی در محیطی وسیع جان سالم به در برد؟
به گفته کارشناسان، هر ساله حدود ١٥هزار هکتار از مراتع و جنگل‌ها در آتش می‌سوزد که حدود ٩٠درصد آن به دلیل خطای انسانی رخ می‌دهد. خطای انسانی مسأله‌ای است که در آتش‌سوزی‌های شهر نیز به‌عنوان مولفه‌ای مهم از آن یاد می‌شود؛ موضوعی که محمدامین هاشم‌زهی، معاون آموزش و پژوهش جمعیت هلال‌احمر سیستان و بلوچستان نیز به آن اشاره دارد. از نگاه این کارشناس بحران، می‌توان نبود آموزش کافی و زیرساخت‌های لازم را دو دلیل مهم بروز آتش‌سوزی‌های گسترده در کشور دانست. او با اشاره به آتش‌سوزی اخیر در منطقه جنگلوک
ادامه می‌دهد: «در چند روز گذشته، محله کپرنشین «جنگلوک» در چابهار دچار حریق شد. چرا؟ چون جنس سازه‌ها در محل حریق از نوع چوب، کپر، حصیر و کامپوزیت است که سرایت آتش در آن به‌سرعت رخ می‌دهد.» بنا به گفته این کارشناس بحران، سیستان و بلوچستان یکی از رکوردداران حاشیه‌نشینی در کشور است که این حاشیه‌نشینی مشکلات زیرساختی بسیاری به دنبال دارد. به اعتقاد هاشم‌زهی، هر کدام از این مشکلات می‌تواند منجر به بروز حادثه شود. او در تکمیل صحبت‌های خود در این زمینه می‌گوید: « به‌طور مثال، بسیاری از این مناطق حاشیه‌ای سیستم و شبکه توزیع آب، برق و گاز مناسبی ندارند؛ همین رعایت نشدن مسائل ایمنی در شبکه‌های آب، برق و گاز عاملی مستعد در بروز حادثه‌ای مثل آتش‌سوزی
به شمار می‌آید.»
به اعتقاد این کارشناس بحران، میزان آتش‌سوزی در شهر‌های مختلف متفاوت است. در برخی شهرها به دلیل ویژگی‌های خاصی که دارند، آتش‌سوزی کمتر و در برخی بیشتر است. او با بیان اینکه علت وقوع آتش در شهر ابعاد مختلفی دارد، ادامه می‌دهد: «موقعیت جغرافیایی، مسائل اجتماعی همچون میزان مصرف مواد مخدر و اعتیاد، سطح سواد و آموزش، میزان ایمن بودن خانه‌ها و زیرساخت‌های شهری از مولفه‌های تاب‌آوری شهرها در حادثه آتش‌سوزی به شمار می‌آید؛ برای مثال آتش‌سوزی‌های عمومی، ارتباط تنگاتنگی با فشار‌های اجتماعی زندگی در محلات فقیر و رو به زوال شهر دارد.»
بی‌دقت نباشیم!
«یکی از علت‌های وقوع آتش‌سوزی، بی‌دقتی و سهل‌انگاری آدم‌هاست.» این جمله‌ای است که معاون آموزش و پژوهش جمعیت هلال‌احمر سیستان و بلوچستان در توضیح نقش خطای انسانی در آتش‌سوزی بیان می‌کند. او در ادامه با ذکر مصداقی به توضیح این جمله می‌پردازد: «در کشور ما یکی از دلایل آتش‌سوزی جنگلی و مرتعی این است که رانندگان هنگام عبور از مسیرهای مرتعی و جنگلی ته سیگار خود را به حاشیه جاده پرتاب می‌کنند که می‌تواند باعث آتش‌سوزی شود. همین مسأله به ظاهر ساده، گاه باعث بروز خساراتی جبران‌ناپذیر به کشور می‌شود.» نقش خطای انسانی در آتش‌سوزی‌های گسترده موضوعی است که آمار نیز آن را تأیید می‌کند. گزارش‌های مختلف نشان می‌دهد بی‌دقتی انسان عامل ٩٠درصد آتش‌سوزی‌های جنگلی به شمار می‌رود. اگرچه به‌طور کلی روشن کردن آتش در جنگل ممنوع و جرم است، برخی افراد نه‌تنها این کار را انجام می‌دهند، بلکه در خاموش کردن آن هم بی‌دقتی و سهل‌انگاری می‌کنند. هاشم‌زهی در پایان گفت‌وگوی خود با «شهروند» به تبعات و خسارات ناشی از این حوادث اشاره می‌کند: «باید بدانیم با توجه به تأثیر بسزایی که جنگل در کاهش آلودگی هوا و جذب گازهای سمی و آلاینده دارد، با نابودی و ویرانی آن، موجودات زنده زمین در معرض نابودی قرار می‌گیرند. این منابع سرمایه‌های غیر قابل انکار اقتصادی و زیست‌محیطی در حیات انسان‌هاست که همه باید خود را نسبت به حفظ آن مکلف بدانند.»
به «ایمن‌سازی» اهمیت بدهیم
یکی دیگر از اقدامات پیشگیرانه در جلوگیری از آتش‌سوزی‌های وسیع، بهره‌گیری از ظرفیت همیاران طبیعت و بومیان محلی است. اقدامات پیشگیرانه و مدیریت حوادثی همچون آتش‌سوزی نیازمند همکاری و تعامل میان‌بخشی، فرهنگسازی و اطلاع‌رسانی مردم، جلب مشارکت و بهره‌گیری از توان و ظرفیت جوامع محلی، تشکل‌های مردم‌نهاد و همـه دستگاه‌های دولتی و موسسات غیر دولتی است؛ مسأله‌ای که عبدالحسین رحیمی، معاون آموزش و پژوهش جمعیت هلال‌احمر به آن اشاره دارد. به اعتقاد این کارشناس مدیریت بحران، مسأله آموزش همگانی در جلوگیری از بروز حوادث آتش‌سوزی، موضوعی است که باید مورد توجه جدی قرار گیرد. او معتقد است صداوسیما می‌تواند با افزایش آگاهی مردم از آتش‌سوزی در جنگل‌ها پیشگیری کند. از نگاه این کارشناس بحران، افزایش آگاهی، رغبت و انگیزه مردم را برای مشارکت در طرح‌های محیط زیستی افزایش می‌دهد تا اگر حریق هم رخ داد، در کوتاه‌ترین زمان و با خسارت حداقلی پایان یابد.
نکته دیگری که این کارشناس بحران به آن اشاره دارد، بحث ایمن‌سازی محیط پیش از هر حادثه است. او در این زمینه می‌گوید: «به‌طور مثال در مورد حادثه آتش‌سوزی می‌توان با نصب آژیر شناسایی دود یا سنسورهای حرارتی احتمال مرگ‌ومیر را به نصف کاهش داد.» او می‌افزاید: «هر زمان صحبت از آتش می‌شود، ناخودآگاه عامل انسانی قد علم می‌کند. گاه بی‌دقتی و سهل‌انگاری‌های ساده عامل بروز حادثه‌های بسیار گسترده است. مثلا امکانات گرمایی را باید هر ساله فردی باصلاحیت بررسی کند؛ یا بهتر است از مایعات قابل اشتعال نظیر بنزین، نفت و گازوییل در محیط داخلی خانه استفاده نشود. این‌گونه مایعات باید در ظروف مخصوص و در جای مناسب نگهداری شود. نباید در مجاورت این مایعات سیگار کشید. از پرده‌های مقاوم به حریق برای افزایش ضریب حفاظت پنجره‌ها استفاده کنید. دودکش، بخاری هیزمی و تمام سیستم‌های گرمایی خانه را سالیانه فردی کارشناس تمیز و بررسی کند. همچنین عایق‌‌کاری دودکش را فراموش نکنید و توجه کنید حداقل یک متر از سقف بالاتر باشد.» مسأله دیگری که این کارشناس مدیریت بحران به آن اشاره دارد توجه به هشدارهای هواشناسی است. بنا به گفته رحیمی، پیش‌بینی هواشناسی و افزایش دما جز هشدارهایی که برای زندگی در شهر دارد، به دلیل احتمال بروز خطر آتش‌سوزی در مراتع و جنگل‌ها زنگ خطری است که باید مورد توجه جدی قرار گیرد.
انداختن ته سیگار در جنگل یا آتش درست‌کردن در پیک‌نیک خانوادگی گاه نه‌تنها منجر به از بین رفتن مراتع و جنگل‌های کشور به‌عنوان سرمایه‌های سبز می‌شود، بلکه خسارت‌های جبران‌ناپذیری برای ساکنان مناطق اطراف این جنگل‌ها نیز به دنبال دارد؛ خسارت‌هایی که با فرهنگسازی صحیح و آگاهی‌‌بخشی می‌توان آن را تا حد بسیاری کاهش داد؛ مسأله‌ای که رحیمی نیز به آن شاره می‌کند. او در این بخش با اشاره به اهمیت رعایت نکات ایمنی درباره حریق در عرصه‌های جنگلی و مرتعی می‌گوید: «خودداری از پرت کردن ته سیگار یا چوب کبریت در مکان‌های مستعد آتش‌سوزی از دیگر توصیه‌هایی است که باید در آموزش‌های همگانی مدنظر قرار گیرد.»
دیدگاه تان را بنویسید