بازگشت ترامپ با شعار «اول آمریکا» و ایستادگی شی جین‌پینگ برای تثبیت قدرت جهانی چین، تقابل تازه‌ای را رقم زده که می‌تواند نظم جهانی را برای سال‌ها تغییر دهد.

در حالی‌که دونالد ترامپ با شعار «اول آمریکا» دوباره در صحنه جهانی ظاهر شده، شی جین‌پینگ آماده است تا در نبردی مستقیم با او، جایگاه چین را به‌عنوان قدرت مسلط قرن بیست‌ویکم تثبیت کند. رویارویی دو رهبر که نماد دو نظم متضاد جهانی‌اند — یکی مبتنی بر ملی‌گرایی آشوب‌زده و دیگری بر اقتدارگرایی حساب‌شده — اکنون به نقطه‌ای رسیده که نتیجه آن می‌تواند مسیر اقتصاد، امنیت و سیاست جهان را برای دهه‌های آینده تعیین کند.

گاردین نوشت: هفته گذشته در شرم‌الشیخ، دونالد ترامپ که به‌شدت خودستایش می‌کرد و خود را ناجی خیالی غزه می‌نامید، جلوی دوربین‌ها ظاهر شد و هم‌قطاران «مردان سرسخت» خود را تحسین کرد — دیکتاتورهای رام‌شده‌ای مانند عبدالفتاح السیسی، رئیس‌جمهور مصر، که به ساختن توافق آتش‌بس سست اسرائیل–حماس کمک کردند. اما در اواخر این ماه، این «فرعون–رئیس‌جمهور» آمریکایی قرار است با مردی بسیار کمتر رام‌شدنی روبرو شود: رهبر چین، شی جین‌پینگ. شاید شرط‌بندان حتی حاضر به تعیین شانس برنده نباشند. در رقابت آمریکا و چین برای اولویت قرن بیست‌ویکم، شی با سرعت پیش می‌رود و از اشتباهات متعدد ترامپ سود می‌برد.

 تعجب‌آور است که هنوز در بریتانیا و آمریکا درباره ماهیت و اهداف رژیم توسعه‌طلب چین بحث وجود دارد. امپراتوری اقتصادی تهاجمی و جهانی آن، سرکوب حقوق اولیه در هنگ‌کنگ، سین‌کیانگ و تبت، نمایش قدرت منطقه‌ای و جاسوسی سایبری همه‌جانبه، تنها یک نتیجه را می‌پذیرد.  حتی زمانی که نمایندگان بریتانیا بر سر اینکه آیا پکن دشمن است یا فرصت سرمایه‌گذاری، بحث می‌کردند، شی پاسخ قاطعی داد.

قدرت مواد معدنی کمیاب؛ سلاح اقتصادی جدید پکن علیه غرب

کنترل صادرات گسترده چین بر مواد معدنی کمیاب و آهنرباها که تقریباً انحصار آن را در دست دارد، اقدامی عمدی و آسیب‌رسان از سوی یک قدرت خصمانه است. این مواد برای ساخت بیشتر دستگاه‌های الکترونیکی — از جمله تلفن و خودرو — ضروری‌اند. پیامدهای امنیتی آن هشداردهنده است. محصولات کمیاب در موشک‌های کروز، جت‌های جنگنده، زیردریایی‌های اتمی، پهپادها و دیگر سامانه‌های تسلیحاتی مدرن استفاده می‌شوند. قوانین جدید چین استفاده نظامی از آن‌ها را ممنوع می‌کند. دولت‌ها به دنبال منابع جایگزین هستند. اگر این تحریم از ماه آینده اجرا شود، ممکن است تأمین تسلیحات غربی برای اوکراین و دفاع در برابر روسیه، متحد پکن، را به خطر بیندازد.  چین قصد دارد استفاده از این مواد را توسط تولیدکنندگان و زنجیره‌های تأمین خارج از کشور نیز کنترل کند. آمریکا از سال ۱۹۵۹ چنین صلاحیت فراملی داشته است. اکنون پکن بازی واشنگتن را در زمین خودش انجام می‌دهد و تجارت را به سلاحی سیاسی تبدیل کرده است.  ترامپ هنگام اعلام این اقدامات عصبی شد و تهدید به تعرفه ۱۰۰ درصدی و لغو دیدار با شی کرد، اما پس از ایجاد وحشت در بازار عقب‌نشینی کرد. با این حال، مجازات‌های تجاری متقابل ادامه دارد و ترس از رکود اقتصادی جهانی را افزایش می‌دهد.

چین و معمای جانشینی شی جین‌پینگ؛ چه کسی پس از او رهبری خواهد کرد؟

ترامپ بدون برنامه، شی با استراتژی دقیق

 همانند همیشه، ترامپ هیچ برنامه‌ای ندارد و نمی‌داند چه می‌کند. اما شی چنین نیست. او نشان می‌دهد اگر ترامپ خواهان جنگ تجاری تمام‌عیار باشد، او نیز مقابل وی خواهد ایستاد. دستورالعمل مواد کمیاب ممکن است تاکتیک مذاکره یا محصول جانبی سیاست‌های حزب کمونیست چین باشد، اما این احتمالاً خوش‌بینی است. تحلیل‌گران تغییر بنیادی را می‌بینند؛ پس از مدتی انتظار، شی به حمله روی آورده است.

 چه چیزی باعث این تغییر شده؟ درک پکن از این‌که سیاست‌های بی‌پروا و «اول آمریکا»ی ترامپ، دوستان قدیم و جدید را از خود دور کرده و خلأی ایجاد کرده که چین می‌تواند آن را پر کند. نفوذ جهانی و اهرم آمریکا در حال سقوط است — امری که در اختلال در اتحادها در اروپا و آسیا، ضعف در مقابله با رژیم‌های استبدادی روسیه و اسرائیل، حذف تقریبی کمک‌های خارجی و قدرت نرم آمریکا و تحقیر سازمان ملل و نظم بین‌المللی مبتنی بر قواعد دیده می‌شود.

 چین با دروازه‌ای باز روبرو است. شی سخت‌کوش، ترامپ کم‌هوش را شکست می‌دهد: این یک رقابت شرم‌آور است. اما کندذهنان واشنگتن هنوز نمی‌فهمند. «رئیس‌جمهور آمریکا کارت‌های بیشتری نسبت به جمهوری خلق چین دارد»، جی‌دی ونس هفته گذشته گفت. بازی کردن با معاون رئیس‌جمهور در پوکر جذاب خواهد بود. آیا ونس می‌داند که به گفته مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی (CSIS)، «چین با دسترسی نامحدود به مواد معدنی کمیاب، ظرفیت تولید مهمات خود را به‌سرعت افزایش می‌دهد و سیستم‌های تسلیحاتی پیشرفته را پنج تا شش برابر سریع‌تر از آمریکا به دست می‌آورد»؟ آیا می‌داند آمریکا در جنگ تعرفه‌ای که آغاز کرده، می‌بازد؟

«از زمان آغاز جنگ تجاری توسط ترامپ، صادرکنندگان چینی بازارهای جدید قابل‌توجهی یافته‌اند. صادرات چین به آمریکا در ماه گذشته ۲۷ درصد کاهش یافت، اما کل صادرات ۸.۳ درصد افزایش داشت.» — جیمز پالمر، فارین پالسی.

در مقابل، کشاورزان آمریکایی بازار مهم سویا به چین را به تولیدکنندگان برزیلی از دست داده‌اند — شاید برای همیشه. با نزدیک شدن فصل تعطیلات، مصرف‌کنندگان آمریکایی با افزایش قیمت‌ها مواجه‌اند. بیشتر اسباب‌بازی‌ها و تا ۹۰ درصد کالاهای کریسمس در آمریکا ساخت چین است.

 با عقب‌نشینی آمریکا، شی پیش می‌رود و مصمم است چین را قطب دنیای چندقطبی نوین کند. اجلاس‌های اخیر چین با حضور رهبران  روسیه، هند، کره شمالی و ایران، بازسازی نظم جهانی به تصویر چین و زیر نظر پکن را نشان داد. 

بریکس، جنوب جهانی و معماری نظم جدید زیر نظر پکن

 پکن از طریق گروه بریکس، تقویت سازمان ملل و ایجاد چارچوب‌های نهادی جدید، نفوذ خود را گسترش می‌دهد تا جنوب جهانی را جذب کند.
وقتی ترامپ تعرفه‌ها را بر بخش زیادی از جهان افزایش داد، چین واردات آفریقا را بدون تعرفه کرد.
وقتی ترامپ کمک‌های خارجی را کاهش داد، پکن ابتکار «توسعه جهانی» خود را دنبال کرد.
وقتی ترامپ تهدید به حمله به همسایگانی مثل ونزوئلا کرد، شی «ابتکار امنیت جهانی» خود را ترویج داد.
در همه جا، آمریکا در حال از دست دادن جایگاه ژئوپلیتیکی و اخلاقی است — یا در خطر جدی آن قرار دارد.

 برخی تحلیل‌گران معتقدند شی واقعاً نمی‌خواهد جهان را حکومت کند و جهان نیز شی و نوع استبدادی او را نمی‌خواهد. آن‌ها می‌گویند اولویت‌ها و «منافع اصلی» چین تغییر نکرده است: ثبات داخلی، حاکمیت ملی، کنترل بی‌چون و چرای حزب کمونیست، توسعه اقتصادی و اجتماعی.  اما اقدامات روزافزون جسورانه و مطمئن شی پس از بیش از ده سال در قدرت، این نظریه‌های آرام‌بخش را رد می‌کند. روند فعلی نشان می‌دهد مبارزه چین و آمریکا برای اولویت، به‌شدت تشدید خواهد شد. به لطف ترامپ — که بیشتر بازیچه است تا مرد سرسخت — این مبارزه احتمالاً به زیان آمریکا تمام خواهد شد.

بریتانیای تنها؛ تماشاگر ناتوان در جدال ابرقدرت‌ها

 برای بریتانیا، این چشم‌انداز حداقل نگران‌کننده است. بریتانیایی که از سوی پکن تحقیر می‌شود، از سوی واشنگتن مورد حمایت تحقیرآمیز قرار می‌گیرد، از اروپا جدا شده و به نقش تماشاگر تنها و ناتوان در ارائه سیاست منسجم چین تنزل یافته است؛ تنها می‌تواند امیدوار باشد که به خسارت جانبی تبدیل نشود.