سی و ششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران میزبان سلسله نشست‌های «صنعت نشر در عصر هوش مصنوعی» بود. در یکی از این جلسات، زهیر غرضی، استاد دانشگاه تهران، هشدار داد که زبان فارسی در معرض حذف از مدل‌های زبانی جهانی هوش مصنوعی قرار دارد و بر لزوم اقدام فوری برای حفظ جایگاه آن تأکید کرد.
زهیر غرضی، استاد دانشگاه تهران در مورد تهدیدی که در مورد مدل‌های زبانی زبان فارسی وجود دارد بیان کرد: «هوش مصنوعی در حال حاضر زبان‌های دیگر را بهتر می‌شناسند و زبان فارسی از جهات گوناگون در این حوزه مورد تهدید قرار گرفته است. اختیار زبان در هوش مصنوعی دست حاکمیت‌هایی است که از آن زبان‌ها حمایت می‌کنند»
وی با اشاره به این نکته که بدون شک تغییر مدل زبان در آینده نزدیک خواهیم داشت، توضیح داد: «زبان فارسی در زمان کنونی به صورت سلیس صحبت میشود، اما جوانان ما در آینده احتمالا نتوانند آثار سعدی و حافظ و فردوسی را به‌راحتی بخوانند به خاطر آنکه مدل‌های زبانی دیگری غالب میشود. تا ۶۰ سال آینده احتمال اینکه کسی فارسی صحبت نکند بسیار بالاست چون نسل جدید از مدل‌های دیگری استفاده خواهند کرد.»
غرضی در مورد وضعیت مدل‌های زبانی در هوش مصنوعی اذعان کرد: «امروزه روی مدل‌های زبانی در زبان‌های زنده دنیا مثل فرانسه و انگلیسی و چینی سرمایه‌گذاری میشود اما سرمایه‌گذاری روی زبان فارسی نکرده‌ایم. از نهادها و سازمان‌های مرتبط مانند بنیاد سعدی، بنیاد زبان فارسی و کتابخانه ملی دعوت می‌کنم که در مدل‌های زبانی در هوش مصنوعی، سرمایه گذاری کنند.»
او افزود: «وقتی مدل را نشناسیم عقب می‌مانیم و اختیار آن از دستمان خارج میشود. با این شرایط هیچ اتفاق خوبی نمی‌افتد و ظرف سال‌های آینده مدل‌های زبانی ما را نمی‌شناسند و صد سال دیگر کتابخانه ما را نیز از میان برمی‌دارند.»
تبدیل فضای سبز در شهرک غرب به رستوران خصوصی؛ شهرداری باید پاسخگو باشد
استاد دانشگاه تهران با اعلام این خبر خوب برای عقب نماندن از دنیای فناوری، بیان کرد: «خبر خوب این است که دنیا به‌تازگی به این حوزه وارد شده و وقت آن رسیده ما هم به این حوزه وارد شویم. اولین مرحله برای وارد شدن، شناخت درست هوش مصنوعی است. وقتی مفهومی را نشناسیم نمی‌توانیم با آن تعامل کنیم.»
غرضی در مورد عقب ماندن ناشران برای بهره‌گیری از هوش مصنوعی بیان کرد: «در حال حاضر چند درصد مدیران از اپلیکیشن‌های هوش مصنوعی مثل مسیریاب استفاده می‌کنند؟ چند درصد از تصمیم‌گیران کسب و کارها با تکنولوژی‌های جدید AI آشنا هستند و ادبیات استفاده از پیام‌رسان‌ها را می‌شناسند؟ چون آشنا نیستند، نمی‌دانند چه مزایایی دارند و تهدیدهای آن برایشان پررنگ میشود. از همه مهم‌تر این است که بتوانیم نشر خودمان با هوش مصنوعی همساخت کنیم.»
وی افزود: «به مرحله‌ی رسیده‌ایم که وقتی از اپلیکیشن‌هایی مانند چت جی پی تی و دیپ سیک سوالی پرسیده میشود، با درک مفهوم پاسخ سوال را می‌دهد. مدل بعدی این است که هوش مصنوعی پاسخ را شخصی‌سازی می‌کند، یعنی بر اساس انتخاب و سوابق و شخصیت شما پاسخ می‌دهد. مرحله بعدی این است که یکسری درخواست‌ها را انجام می‌دهد مثلاً می‌گوید شما را کجا ببرد.»
غرضی خاطر نشان کرد: «شاید بگوییم پس با این شرایط مدل زبانی ما تحت فشار نیست، اما مرحله بعدی تصمیم‌سازی است که پیشرفته‌ترین مرحله محسوب میشود، وقتی به اینجا می‌رسد آیا درکی که از زبان فارسی باید باشد، وجود دارد؟ خیر، بلکه تهدید است.»
این استاد دانشگاه با اشاره به مسأله نام‌گذاری برای خلیج فارس که در این سال‌ها به چالش تبدیل شده، توضیح داد: «چه کسی مشخص می‌کند نام این خلیج چیست؟ گوگل اعلام می‌کند استاد و مقاله دارد که بر اساس آن نام دیگری برایش انتخاب کرده است. ما وقتی مدل زبان فارسی را نداشته باشیم و روی آن سرمایه‌گذاری نکنیم، تمام کتاب‌های معتبر در ان ال ام خوانده نشده باشد، هوش مصنوعی تحلیل‌های مدل زبانی رقیب را به ما اولویت می‌دهد. داستان امروز با گذشته فرق می‌کند و با اقدامی مثل کامنت اعتراضی قابل حل نیست.»
او اضافه کرد: «ناشران کتاب‌های فارسی را برای زنده ماندن زبان در ان ال ام باید ثبت کنند. متاسفانه ناشران فکر می‌کنند محتوا متعلق به آن‌هاست و هرکسی مایل است می‌تواند به سراغ کتاب‌های آن‌ها برود.»
غرضی بیان کرد: «در دنیای امروز از استاندارد صحبت می‌کنیم و وقتی حقوق کپی رایت در کشور رعایت میشود، با استاندارد در تعارض قرار دارد. نظام دنیا بر اساس حقوق متقابل شکل گرفته. باید زبان ارزش افزوده ایجاد کند، برای جهان مفید باشد و در بازارهای جهانی قابلیت داشته باشد و بازار درست کنند اما ما این ارتباط را قطع کرده‌ایم.»
و در پایان با اشاره به ضعف عدم رعایت کپی رایت، گفت: «از لحاظ فرهنگی برخی از فرهیختگان جامعه کتاب منتشر شده که حقوق مادی نویسنده رعایت نشده را پرداخت نمی‌کند، خریداری نمی‌کنند. در فرهنگ ایرانی اینکه کتاب خارجی را به نام خود پخش کنی، برکت ندارد و حق الناس است.»
سالن فناوری‌های نشر یکی از برنامه‌های نوآورانه سی‌وششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران است که با همکاری پارک ملی علوم و فناوری‌های نرم و صنایع فرهنگیِ جهاددانشگاهی و خانه کتاب و ادبیات ایران با حضور شرکت‌های خلاق و دانش بنیان در حوزه کتاب و نشر پذیرای علاقه‌مندان است. گفتنی است برنامه‌های ثابتی در زمینه برگزاری نشست‌های تخصصی در موضوعات فناورانه مرتبط با کتاب و نشر برگزار میشود که ۴ نشست آن توسط پارک ملی علوم و فناوری‌های نرم و صنایع فرهنگی انجام میشود.
دیدگاه تان را بنویسید