آشپزخانۀ شاهی در دژ بیدر

نویسنده: حمیدرضا سروری

دژ بیدر در شمال ایالت کارناتاکا در کشور هندوستان قرار دارد و دارای اهمیتی راهبردی بوده است. در دورۀ احمدشاه ولی بهمنی(1436-1422م). هنگامی که بهمنیان پایتخت خود را از شهر گلبرگه به شهر بیدر منتقل کردند به طور طبیعی اهمیت بیشتری یافت. ساختار ابتدایی دژ همانند بسیاری از دژهای موجود در دکن مانند دژ گلکنده(گلکندا)، دژ بونگیر و... بر اساس و طرح دژهای فرمانروایان بومی هندو بنا شده بود ولی بهمنیان ساختار دژ را به کلی دگرگون کردند و بناهای تازه‌ای را در آن ساختند. البته در این میان و همانند بسیاری دیگر از دژهای دکن از مصالح و سنگهای بناهای پیشین موجود در دژ بهره بردند. 

بنای موسوم به شاهی مطبخ به کاخ رنگین محل چسبیده است و چنین پیداست که روزگاری، بخشهایی از آن آشپزخانۀ شاهی بوده است. اما در واقع از نظر اندازه بسی بزرگتر از آنی به چشم می‌آید که بخواهد به عنوان آشپزخانه مورد استفاده قرارگرفته باشد. چنین پیداست که جایگاهی برای زندگانی شاهزاده‌ها یا برخی از نجیب‌زادگان و صاحب‌منصبان والا مقام بوده است. پس از این‌که بیدر در سال 1619م. به قلمرو عادل‌شاهیان پیوست، صاحب‌منصبی اهل حبشه(اتیوپی) به نام مالک مرجان که فرماندۀ نظامی عادل‌شاهیان بود به عنوان فرمانروای بیدر برگزیده شد. گواه این موضوع نیز کتیبه‌ای است به پارسی در محل ورودی بنا در قابی کوچک و مستطیل شکل؛ کتیبه دارای حاشیه و پشت زمینه‌ای با نقش گل و گیاه است و به گونۀ بسیار زیبایی نگاشته شده است.

توفیق الله قادر و سبحان    -   عمارات شاهان دیرینه دوران

زمسجد و کوت محلها و ایوان   -  مجدد نموده ملک شان امرجان

سنه1027

این سنگ‌نبشته در سمت راست از نگاه فردی که می‌خواهد وارد بنا شود کنار تاق‌نمای ورودی که دارای تزئینات گچبری است  جای دارد و سنگ‌نبشتۀ دیگری هم به شکل قرینه در سوی دیگر جای دارد. سنگ‌نبشتۀ دوم به فتح دکن و بیدر به وسیلۀ ابراهیم دوم عادل‌شاه اشاره دارد.

شه زمانه چو بد براهیم  -   نبود جز او کریم کامل

دکن سریرش چو شد مسخر -    بود مورخ معز فاضل              - سنه1028

پس از گذر از تاق نمای ورودی وارد حیاط می‌شویم، حیاطی که دارای بخشی ستون‌دار در انتهای خود است. در بخش دیگری از حیاط، هفت اتاق و ساختمانی دو طبقه خودنمایی می‌کند. حوض کمابیش بزرگی همراه با مجرای آب‌رسانی نیز در میان حیاط به چشم می‌خورد. ساختمان اصلی کاخ رو به سمت شمال است و دارای مجموعه‌ای از اتاقها است که تالاری گنبد‌دار دارند. یکی در سمت شرق و دیگری در غرب جای گرفته. غلام یزدانی در کتاب خود به این موضوع اشاره کرده که تا سال 1916م. از بخشهایی از این کاخ به عنوان زندان استفاده می‌شده و همین موضوع تا اندازه زیادی شکل و ساختار اصلی کاخ را آشفته نموده، هرچند پس از این تاریخ دیگر از این کاخ به عنوان زندان استفاده نشده است. به طور کلی به نظر می‌رسد بنای اصلی کاخ به دست بهمنیان ساخته شده و در ادامه طی دوره‌های برید‌شاهی و عادل‌شاهی نیز بخشهایی به آن افزوده شده است. 

منبع

Yazdani,Gholam.1947,Bidar its History and Monuments,London:Oxford University Press,pp:49-51.