در بازار حرم عبدالعظیم خبری از مشتری نیست

«مرد کلید برق را می‌زند تا لامپ جلوی مغازه روشن‌شود. از وقتی کاروکاسبی کساد شده، پول برق‌شان هم درنمی‌آید: «در بدترین شرایط، وقتی برف تا کمر روی زمین نشسته بود، باز هم روزی ٤٠٠، ٥٠٠‌هزار تومان فروش داشتیم. الان چی؟ دیروز کل فروش‌مان ٣٥‌هزار تومان بود.» مغازه آقای فریدونی درست وسط بازار جدید حضرت شاه عبدالعظیم(ع) است و چند متر بیشتر با در ورودی حرم فاصله ندارد. با این حال خبری از مشتری نیست. او ١٠‌ سال است در این خیابان مغازه دارد و چادر ملی، مقنعه، ساق دست و جوراب می‌فروشد: «الان این موقع ‌سال اینجا باید غلغله می‌شد، اما خودت ببین.» مغازه‌های بازار جدید شهرری یکی در میان باز است. از فردای آن روز که خبر شیوع کرونا منتشر شد، کم‌کم بازار از رونق افتاد. هر چند به گفته مغازه‌داران روزهای اول وضع کاسبی بهتر بود، اما حالا به شدت کساد شده است.

پنجشنبه و جمعه‌‌ای که گذشت با وجود همه هشدارها و بالا رفتن آمار فوتی و مبتلایان کرونا در تهران اما مشتریان زیادی در این بازارها در رفت‌وآمد بودند و خرید‌هایی هم در دست‌شان بود، با این که مغازه‌داران می‌گویند که فروش به پای شب عید نمی‌رسد: «شب عید تا یک‌ونیم شب هم می‌ماندیم، الان به زور تا ساعت ٩ بازیم.» بیشتر کاسبان مستاجرند. اجاره‌هایشان از ٣‌میلیون تومان برای مغازه‌های خیلی کوچک شروع می‌شود تا چند ۱۰‌میلیون تومان. آقای فریدونی ماهی ٧‌میلیون تومان اجاره می‌‌دهد. صاحب ملک چک‌ اجاره را اول‌ سال گرفته و حالا او می‌گوید که در حساب بانکی‌اش پولی ندارد. با اینکه رئیس‌جمهوری دیروز اعلام‌کرد که صاحبان چک‌های برگشتی برای گرفتن خدمات بانکی سه ماه فرجه دارند و به گوش کاسبان رسیده که چک‌های بی‌محل به دلیل ضربه‌ای که به کسب‌وکارها خورده، برگشت نمی‌خورد، اما مغازه‌داران می‌گویند مالکان پول‌شان را می‌خواهند و مدام فشار می‌آورند. صاحب مغازه «نصرت»خانم اما در این چند روز سراغی از اجاره نگرفته است: «خدا خیرش دهد. می‌داند وضع بازار چیست.» نصرت با پسرش مغازه سفال‌فروشی دارد. عصر چهار روز مانده به تحویل‌ سال دست روی دست گذاشته و پشت میز نشسته در انتظار مشتری: «روزی به سختی یک‌دست می‌فروشیم، می‌شود نزدیک ٥٠‌هزار تومان. هر‌ سال این موقع روزی بالای ٢٠ دست فروش داشتیم این‌قدر مشتری زیاد بود که وقت نمی‌کردیم برایشان بپیچیم.» او می‌گوید وقتی کسی برای زیارت به حرم نمی‌آید، بازار هم کساد می‌شود: «الان از ۱۰ در حرم دو درش باز است. همه امیدمان به شب عید بود تا چک‌هایمان پاس شود که نشد.»

روی میز شیشه‌ای مغازه‌داران خبری از لوازم بهداشتی و اسپری‌های ضدعفونی‌کننده نیست. آقای‌ هاشمی در بازار خیابان حرم مغازه ساعت‌فروشی دارد و تمام دلخوشی‌اش فروش روز پدر بود و آن روز فروشی نداشت. او می‌گوید در هفته‌های گذشته تنها یک بار شهرداری سر ظهر به این بازار آمده و خیابان‌ را ضدعفونی کرده است. بعد از آن دیگر خبری نشده. بیشتر مغازه‌داران ماسک ندارند و فقط تعدادی دستکش به دستند. استفاده از ماسک میان خریداران بیشتر از مغازه‌داران است، با این حال به گفته آقای ‌هاشمی مردم خیلی رعایت نمی‌کنند. او در گرانی مواد ضدعفونی‌کننده، وایتکس خریده با آب مخلوط کرده و سطوح مغازه‌اش را ضدعفونی می‌کند: «هم ترس ابتلا به کرونا داریم، هم نگران کاروکاسبی و اجاره‌مان. نبینید مغازه‌‌داران می‌خندند، دل‌شان خون است.» بعضی از مغازه‌ها کرکره را پایین کشیده و رفته‌اند، مخصوصا آنهایی که مواد غذایی می‌فروشند. مغازه «سادات» و کبابی «پایتخت» از جمله این مغازه‌ها هستند: «مردم ممکن است لباس بخرند، اما غذا نه.» اعظم خانم که سر بازار سمبوسه می‌فروشد، این را می‌گوید: «هیچکس از ما خرید نمی‌کند. همه دنبال ماسک و دستکش‌اند.» «علی» از این فرصت استفاده کرده. از یک تولیدی در خیابان ولیعصر ماسک نخی می‌خرد و می‌آورد شهرری می‌فروشد، ساده‌ها ١٠‌هزار تومان، طرح‌دارها ١٢ هزارتومان. کاسبی‌اش هم رونق دارد.

واحدهای صنفی در معرض ابتلا به کرونا هستند. این هشداری است که پیش از این رئیس اتاق اصناف تهران داده است. به گفته قاسم نوده‌فراهانی هر چقدر هم ضدعفونی کنند ورود یک فرد آلوده به مغازه همه اقدامات را از بین می‌برد. او خواستار تعطیلی اصناف شده بود اما ستاد ملی مبارزه با کرونا با این تعطیلی مخالفت کرد. با این حال برخی مغازه‌داران بازار خیابان حرم گفته‌اند دیروز از مغازه‌داران خواسته‌اند در مغازه‌ها را ببندند و بروند تا بعد از عید: «از دیروز برایمان پیامک آمده که ساعت ١٠صبح باز کنیم و ٧شب ببندیم. ما هم منتظریم ببینیم بقیه در مغازه‌ها را می‌بندند یا نه.» ساعت یک ربع به هفت شب است و خبری از تعطیلی نیست:  «باز بودن مغازه‌ها بی‌فایده است. اگر می‌بستند مردم هم کمتر رفت‌وآمد می‌کردند و کمتر در معرض ابتلا قرار می‌گرفتند. هم ما، هم خودشان.» یکی دیگر ازمغازه‌داران هم می‌گوید در روزهای اول مهاجران پاکستانی زیادی به حرم و بازار می‌آمدند الان دو سه هفته‌ای است که حتی یک نفر از آنها را ندیده.

فعالیت بازارهای مهم مثل بازار بزرگ تهران و شهرری درحالی همچنان ادامه‌دار است که مغازه‌های بازار شهرهای دیگر مثل زنجان، اردبیل، تبریز، سنندج و خوزستان از چندین روز پیش کرکره‌ها را پایین کشیده‌اند. در تهران هم بازارهای مبل و موبایل و خودرو و جمعه بازار پارکینگ پروانه تعطیل شده و به گفته مدیرعامل شرکت ساماندهی صنایع و مشاغل شهرداری تهران از دوازدهم اسفند ٤٢ بازار روز در پایتخت بساط‌شان را جمع کرده‌اند. در شرایطی که مسئولان دولتی برای تعطیلی‌ها مقاومت می‌کنند ٥٠٠ هنرمند از رئیس جمهوری خواسته‌اند همه جا را تعطیل کنند تا جلوی انتشار بیشتر ویروس گرفته شود اما گزارش‌های میدانی حکایت از ادامه فعالیت برخی از اصناف و بازارهای اصلی که محل تجمع افراد زیادی هم هست دارد:  «اگر مردم می‌دانستند داخل بیمارستان‌ها چه خبر است به هیچ وجه به بازار نمی‌آمدند.» «رحمتی» پرستار‌ آی‌سی‌یو بیمارستان شهدای هفت تیر است و پس از پنج روز قرنطینه با دستکش و ماسک به بازار آمده برای خرید: «متاسفانه هیچ‌کس در بازار رعایت نمی‌کند. با این همه افرادی که در بازار رفت‌وآمد می‌کنند احتمال شیوع  بالاتر می‌رود.»

بازار خیابان حرم از بازار جدید شلوغ‌تر است. مردم کیسه به دست از این مغازه به آن مغازه در رفت‌وآمدند:  «بازار شلوغ است. انتظارش را نداشتم.» این را زنی میانسال می‌گوید که خانه‌اش پشت حرم است:  «چند روز از خانه بیرون نیامدم امروز اولین بار است که به بازار می‌آیم چون خرید داشتم. اما دیدم مردم زیادند.» او برای خرید ادویه وارد بازار سنتی حرم می‌شود. زن دیگری از بازار سنتی بیرون می‌آید به سمت خیابان اصلی:  «من هر روز به این بازار می‌آیم. خانه‌مان نزدیک است. نسبت به شب عید سال‌های قبل خلوت است اما به نظرم با این همه هشداری که می‌دهند باز هم جمعیت زیاد است.» او می‌گوید هر‌سال شب عید دستفروشان پیاده‌راه‌های بازار را قرق می‌کردند اما الان خبری از آنها نیست.

مغازه‌داران می‌گویند نماز جماعت و جمعه از روز اعلام خبر شیوع ویروس در حرم تعطیل شد. حتی مراسم «اعمال ام داوود» که پانزده رجب در حرم برگزار می‌شد و دو سه‌هزار نفر را جمع می‌کرد و با بیرون آمدن‌شان بازار رونق دیگری می‌گرفت هم امسال که مصادف شد با بیست اسفند، برگزار نشد. خادمان حرم هم می‌گویند به تازگی به آنها خبر داده‌اند مراسم‌سال تحویل در حرم لغو شده است. یکی از همین خادمان می‌گوید قبلا روزی چند‌هزار نفر در روزهای عادی وارد حرم می‌شدند الان به زحمت به ١٠٠ نفر می‌رسد: «خادمان خیلی رعایت می‌کنند، مرتب محوطه را ضدعفونی می‌کنند.»

حیاط اصلی حرم حضرت عبدالعظیم(ع) خلوت است. تنها زن و مردی روی قبری نشسته و فاتحه می‌خوانند. داخل صحن هم در قسمت زنان نزدیک به هشت نفر مشغول نمازند و در بخش مردان بیشتر از ١٥ نفر. دور ضریح را با موانع فلزی بسته‌اند تا کسی دستش به ضریح نخورد. هرکس وارد می‌شود از دور سلامی می‌دهد، دعایی می‌خواند و می‌رود. یکی از خادمان می‌گوید ساعت ورود به حرم نیم ساعت قبل از اذان صبح است تا ١١ شب اما در این روزهای کرونایی ساعت تعطیلی هشت شب است و به تازگی گفته‌اند تا ساعت هفت بیشتر باز نباشد.»