مسئولیت های اجتماعی بانک‌ ها

۵۵آنلاین :

سید محمد حسین کاظمی

پژوهشگر

در اقتصاد ایران بانک ها نقش اساسی را در تامین مالی ایفا می کنند و بخش اصلی تامین مالی در کشورمان به عهده نظام بانکی می‌باشد. قسمت دیگری از تامین مالی توسط بازار سرمایه و سایر ابزارهای مالی انجام می شود.علاوه بر اینکه قسمت عمده تامین مالی در اقتصاد ایران با نظام بانکی است، بانک ها نقش اساسی را در توسعه و رشد بازار سرمایه دارند.

با این حال لازم به ذکر است که مهمترین مسئولیت اجتماعی یک بانک کمک به رونق اقتصادی کشور است،در عین حال نباید فراموش کرد که مهمترین و اصلی ترین مسئولیت یک شرکت یا بانک، خلق ثروت برای سهامداران و سرمایه‌گذاران است، بنابراین اولین وظیفه نظام بانکی امانتداری می باشد.

در همین راستا، سیستم بانکی و پولی کشور بر اساس وظایف و ماموریت های اجتماعی خود با توجه به در اختیار داشتن سرمایه های کلان سپرده گذاران می تواند در جهت اهداف بزرگ و اولویت های مهم کشور گام بردارند. فعالیت این نوع بانکداری باید بر مدار مسئولیت های اجتماعی همچون فراهم کردن فرصت‌ اشتغال و تولید برای محرومان، حفظ و صیانت از محيط زيست و رعايت اصول اخلاقی باشد. اين نوع بانک ها تلاش دارند در فعاليت هایی سرمايه‌گذاری نمایند که علاوه بر سودآوری، موجب بهبود شرايط عمومی کل جامعه گردد.

حال باید به این پرسش پاسخ داده شود که چه تفاوتی میان موسسات ارائه دهنده اعتبارات خرد و ارائه دهندگان وام های بهره ای وجود دارد؟

در اينجا بايد به اين نكته اشاره شود که مشكلات مالی اقشار خاص، فی نفسه موضوع اصلی نيست، اما گسترش اين روند می تواند موجبات اشاعه فقر در سطوح اجتماعی را فراهم سازد. گرچه، هم موسسات ارائه ­دهنده اعتبارات خرد و هم ارائه­ دهندگان وام های بهره­ ای، هر دو در خدمت افراد بی پناه و ضعيف هستند اما، اهدافشان یکی نيست. اگر هدف گروه اول، صرفا فراهم ­سازی منابع مالی باشد، عمده هدف گروه دوم صرفا کسب سود بیشتر و بیشتر می باشد. به عبارت ديگر، هدف ارائه ­كنندگان اعتبارات خرد در واقع ميانبر زدن از دور باطل ميان تامين مالی اقشار فقير و رها نمودن آنان از عواقبی همچون اتكای شديد به وام های بهره ای و شرايط كاری استثماری است. افزون بر اين، ارائه­ كنندگان خدمات مالی خرد، وام­ گيرندگان را به شروع كسب و كارهایی برای خود، تشويق و برنامه ­های آموزشی را به منظور كمک به كارآفرينان تازه كار و بی تجربه ارائه می ­نمايند.

در بانکداری اسلامی، موسسات تامین مالی خرد با ساختاری از نوع بانکی فعالیت می کنند. این نوع بانکداری، در راستای تامین مالی خرد اقدام به اعطای وام هایی به پروژه هایی خاص می نمایند. این پروژه ­ها بایستی در پی ايجاد فرصت های شغلی برای اقشار کم درآمد (از جمله افرادی كه به مدت طولانی فاقد شغل بوده­ اند، افراد معلول و ناتوان ذهنی و جسمی و ...) و در جوامع محروم به منظور ايجاد تحرک و اشتغال و تقويت انسجام ملی باشند. اين خط­ مشی موجب تشويق خوداشتغالی و اجرای پروژه­ های مختلف در حوزه­ های اجتماعی می گردد.

فلسفه وجودی موسسات تامين مالی خرد با ساختار بانکی، خدمت به مردم فقير و افزايش دامنه تخصيص منابع مالی به این افراد است. شمار زيادی از اين موسسات در جهان، واقعا به دنبال ايجاد رويكردی تعادلی ميان تامين مالی باثبات و اهداف متعالی جامعه با لحاظ شرايطی ايده­ آل و مناسب برای وام­ گيرندگان و توانمندسازی آنان هستند. لذا اقدامات تامينی موثر در اين زمينه منوط به اتخاذ رويكرد های يكپارچه و منسجمی است كه در نهايت بتواند منجر به ايجاد امرار معاش پايدار گردد. در عين حال، اين موسسات بايد متوجه حضور دلالان و سرمايه گذاران حريص و طماعی باشند كه در خلال روند وام دهی حضور دارند و می توانند با اعمال نفوذ های مخرب حتی خيلی بدتر از وام­ دهندگان رباخوار سنتی، عملا اين روند را دچار اختلال بنمايند.

اهمیت مسئولیت‌های اجتماعی در سال‌های اخیر در نظام بانکی دنیا افزایش پیدا کرده و مطالعات اخیر هم نشان داده که میزان سرمایه گذاری موسسات مالی در مسئولیت های اجتماعی، ارتباط مستقیمی با شرایط اقتصادی کشورها دارد.

در شرایطی که در کشورهای اروپای غربی و آمریکایی بیشترین سهم از سرمایه های مصرف شده توسط بانک ها برای رشد پایدار اقتصادی و حفاظت از محیط زیست صرف می شود در کشورهای در حال توسعه سرمایه ها برای تقویت نرخ رشد اقتصادی و حفاظت از شرکت ها در فرایند رشد اقتصادی استفاده می شود.

در جریان بحران اقتصادی سال ۲۰۰۸ میلادی، بسیاری از بانک ها از انجام مسئولیت های اجتماعی خود سر باز زدند.

بررسی ها نشان داده است که این سیاست نادرست است و حتی باعث می شود تا دوره مشکلات اقتصادی طولانی تر و سخت تر شود.البته باید در نظر داشت که در سال های بحران اقتصادی تمرکز بانک ها تغییر می کند و شاید اولویت ها بسته به شرایط کشور متفاوت باشد ولی این که بانک ها باید به سرمایه گذاری خود ادامه دهند مسئله غیر قابل انکاری است.کویت یکی از کشورهای خاورمیانه و نفت خیز است که در سال های اخیر برای افزایش مشارکت بانک ها در فعالیت های اقتصادی سرمایه گذاری زیادی کرده است. البته در گزارش های رسمی آمده است که از سال ۱۹۸۰ میلادی تاکنون بانک ها به مسئله مسئولیت های اجتماعی و ضرورت همکاری با فعالیت های اقتصادی توجه داشته اند ولی از ابتدای قرن بیست و یکم میلادی این تاکید بیشتر شده است. هم اکنون مسئولیت های اجتماعی بانک ها شامل تعهد آن ها به مسئولیت های اقتصادی، انسانی و اجتماعی و زیست محیطی است.