امیر هوشنگ کاووسی (۷ خرداد ۱۳۰۱ در تهران − ۲ فروردین ۱۳۹۲ در تهران) کارگردان، نویسنده و منتقد سینما بود.
کارگردان
ماجرای زندگی (۱۳۳۴، ناتمام)
هفده روز به اعدام (۱۳۳۵)
وقتی که آفتاب غروب میکند (۱۳۳۸، ناتمام)
خانه کنار دریا (۱۳۴۸)
نویسنده فیلمنامه
هفده روز به اعدام (۱۳۳۵)
وقتی که آفتاب غروب میکند (۱۳۳۸)
خانه کنار دریا (۱۳۴۸)
بازیگر
تار عنکبوت (۱۳۴۲)
بیتا (۱۳۵۱)
هوشنگ کاووسی در سال ۱۳۰۱ در یک خانواده نظامی در تهران به دنیا آمد. علاقه او به سینما در هشت − نه سالگی پیدا شد، زمانی که فیلمها صامت بود و رادیو و تلویزیون نیز وجود نداشت. او نمایش نخستین فیلم ناطق سینمای ایران «دختر لر» را در سال ۱۳۱۲ به یاد داشت. کاووسی دبستان و نیمی از دبیرستان را در مدرسه نظام گذراند و سپس در سال ۱۳۲۵ برای تحصیل در رشته حقوق و علوم سیاسی به فرانسه رفت. در فرانسه به دلیل علاقه به سینما رشته حقوق را رها کرد و با راهنمایی یکی از دوستاناش وارد رشته فیلمسازی شد و ادامه تحصیلات خود را در مدرسه عالی آموزش سینماتوگرافی ایدک از سر گرفت. پس از سه سال تحصیل در رشته تهیهکنندگی و فیلمسازی فارغالتحصیل شد. وی سپس وارد دانشکده ادبیات سوربن شد و در مقطع دکترای رشته فیلمولوژی به تحصیل پرداخت. رشتهای که به گفته کاووسی ربطی به تکنیک سینما نداشت بلکه دربارهٔ جامعهشناسی سینما بود.وی زمان تحصیل در فرانسه برنامه زبان فارسی را در رادیو پاریس بنیان نهاد. پس از بازگشت به ایران فعالیت سینمایی را با کارگردانی ناتمام فیلم ماجرای زندگی در سال ۱۳۳۳ آغاز کرد.
ورود به سینما
پس از دو سال تحصیل در دانشکده حقوق پاریس و مدرسهٔ عالی علوم سیاسی در فرانسه، هوشنگ کاووسی که از وجود مدرسه عالی آموزش فنون سینمایی (به فرانسوی: Institut des hautes études cinématographiques) (به اختصار: IDHEC) آگاه بود، مصمم شد تا در این رشته به تحصیل بپردازد. برای تغییر رشته دو اشکال بزرگ بر سر راه او قرار داشت. نخست باید مقامات فرهنگی ایران را راضی میکرد تا با تحصیل او در رشته تازه موافقت کنند و فروش ارز تحصیلی به خانواده او را برای تأمین هزینه تحصیل متوقف نکنند، و مشکل دوم جلب رضایت همین والدین بود. مشکل دوم بزرگتر بود. او برای جلب رضایت پدر در ابتدا نامهای نوشت و توضیح داد که در حاشیه آموزش سینما، به تحصیل حقوق هم ادامه خواهد داد. هرچند که بعدها وقت چندانی برای تحصیل همزمان در حقوق برای او باقی نماند و به جای آن قول داد که پس از پایان تحصیل در سینما، ادبیات فرانسه را بخواند که چنین نیز کرد.
در نهایت کاووسی وارد مدرسه عالی «IDHEC» شد. مدرسهای که در دوران اشغال فرانسه توسط آلمانها، توسط مارسل لربیه در شهر نیس در بخش غیراشغالی فرانسه گشایش یافته بود. هوشنگ کاووسی نخستین دانشجوی ایرانی این مدرسه بود. پس از پایان تحصیلات در رشته فیلمسازی در «IDHEC»، به کارآموزی در استودیوهای پاریس با فیلمسازان نامداری چون کلود اوتان-لارا، ژان-پل لو شانوا، ژان لاویرون و کریستین ژاک رو آورد و در کنار آن در دانشکده ادبیات سوربن به تحصیل پرداخت. در این زمان بود که در ایران موسسهای به نام «میترا فیلم» که بعدها ناماش را به «پارس فیلم» تغییر داد، توسط اسماعیل کوشان تأسیس شد و به ساخت فیلم، و دوبله و نمایش فیلمهای خارجی پرداخت. پیش از آن و در دوران جنگ جهانی دوم که نه تلویزیون وجود داشت و نه رادیو همهگیر بود، فیلمهای خبری از میدان جنگ و سیاست از آلمان و انگلیس به تهران میرسید و مردم برای آگاهی یافتن از رویدادهای جنگ به سینما میرفتند. این اقبال همگانی به سینما بازرگانان و سرمایهداران صنایع دیگر را به سوی سینما کشاند. در تهران و شهرستانها سالنهایی ساخته شد. شوروی و آمریکا هم فیلمهایی آوردند و نمایش فیلمهای خارجی رونق یافت. از این زمان نشریهها و مجلههای ایران شروع به چاپ مطالبی در مورد فیلم و سینما کردند. مطالب سینمایی مطبوعات در ابتدا از نام بازیگران و اطلاعات کلی فیلم فراتر نمیرفت و خبری از «نقد فیلم» و حضور نقدنویسان در روزنامهها نبود.
به گفته کاووسی در آن زمان تحصیل آکادمیک فیلمسازی و سینما در ایران کاری بیهوده شمرده میشد. این نگاه در بازگشت او به ایران هم نزد مسئولان وجود داشت. بازیگران و کارگردانان فیلمهای ایرانی عموماً از تئاتر میآمدند و آپاراتچی هم فیلم را برمیداشت. در این فرایند فیلمسازی، حضور هوشنگ کاووسی که منتقد جریان موجود بود، مزاحم تشخیص داده میشد.
ویکی پدیا