ارسال به دیگران پرینت

درس هایی از کارنامه تولید نفت ایران در نیم قرن گذشته

موضوع تولید نفت در ۵۰ سال گذشته به بحث مفصلی نیاز دارد که در یک مقاله نمی گنجد. مطالب زیر مرور سریع بر تاریخچه نفتی و یادآور نکاتی است که دیدی کلی از تحولات صنعت نفت کشورمان را ارائه دهد. با نمودارها و جدول های داخل مقاله سعی شده که اطلاعات تا آنجا که ممکن است به صورت تصویری نشان داده شود و در حقیقت بحث را بیشتر بر محور این نمودارها ادامه خواهیم داد. امید است بازنگری به گذشته و تعمق بر فراز و نشیب های آن راهنمای مفیدی برای اتخاذ سیاست های مناسب برای آینده باشد.

درس هایی از کارنامه تولید نفت ایران در نیم قرن گذشته

۵۵آنلاین :

موضوع تولید نفت در ۵۰ سال گذشته به بحث مفصلی نیاز دارد که در یک مقاله نمی گنجد. مطالب زیر مرور سریع بر تاریخچه نفتی و یادآور نکاتی است که دیدی کلی از تحولات صنعت نفت کشورمان را ارائه دهد. با نمودارها و جدول های داخل مقاله سعی شده که اطلاعات تا آنجا که ممکن است به صورت تصویری نشان داده شود و در حقیقت بحث را بیشتر بر محور این نمودارها ادامه خواهیم داد. امید است بازنگری به گذشته و تعمق بر فراز و نشیب های آن راهنمای مفیدی برای اتخاذ سیاست های مناسب برای آینده باشد.

  • تغییرات بهای نفت

در اینجا بحث را با نگاهی به تغییرات بهای نفت در بازار بین المللی در ۵۰ سال گذشته آغاز می کنیم نمودار ۱ قیمت متوسط سالانه نفت را از سال میلادی ۱۹۶۵ تا ۲۰۱۷ (از ۱۳۴۴ تا ۱۳۹۶) نشان میدهد. چنان که مشاهده می شود بهای نفت در سال های آغازین این نمودار حدود دو دلار یا پایین تر نوسان داشته است. در حقیقت قیمت نفت در دهه های پیش از آنچه در نمودار دیده میشود نیز همین حدود بوده است. شرکتهای بین المللی نفت بها را پایین نگه می داشتند و این امر کمک بزرگی بود برای کشورهای صنعتی و مخصوصا نیاز به انرژی ارزان برای بازسازی آن کشورها بعد از جنگ دوم جهانی، علاوه بر بهای نفت، میزان تولید نفت کشورها نیز در آن سال ها در اختیار شرکتهای بین المللی نفت بود و این شرکتها با در نظر گرفتن منافع خود و اولویت های عملیاتی و تجاری شان و اغلب بدون اطلاع کشورها، تولید نفت را بالا و پایین می بردند. کشورهای تولید کننده نفت سال ها سعی داشتند کنترل بیشتری روی درآمد نفت که مهم ترین منبع درآمد ملیشان بود داشته باشند. اغلب خوانندگان این نوشته درباره این وضعیت غیرمنصفانه و سال ها مبارزات کشورهای نفتی برای دریافت سهمیه عادلانه و ملی کردن نفتشان و تشکیل سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) آگاهی دارند. در مورد این مطالب مدتهاست که تحقیقات جامع صورت گرفته و به صورت کتاب ها و مقالات متعدد در دسترس عموم قرار دارد. در اینجا از بحث بیشتر در مورد آنها خودداری می شود.

چنان که در این نمودار دیده می شود بهای نفت در اوایل دهه ۱۹۷۰ کمی بالا رفته به حدود دو دلار و نیم رسیده بود ولی به دنبال جنگ ماه اکتبر ۱۹۷۳ اعراب و اسرائیل و تحریم نفتی توسط اعراب، در سال ۱۹۷۴ میلادی به بیش از ۱۱ دلار رسید و در همین حدود نوسان داشت تا با انقلاب اسلامی ایران در ۱۹۷۹ و سپس حمله صدام به ایران در ۱۹۸۰ به بالاتر از ۳۰ دلار رسید و در معاملات تک محموله ای نفت حتی بالاتر از ۴۰ دلار نیز خرید و فروش شد. قیمت نفت در سال های بعد باز هم نوساناتی داشت که از بحث پیرامون جزئیات آنها صرف نظر می شود. ولی از اوایل دهه ۲۰۰۰ روندی صعودی آغاز کرد و در اواسط سال ۲۰۰۸ بهای نفت به نزدیک ۱۵۰ دلار رسید اما تا پایان همان سال به نزدیک ۳۰ دلار سقوط کرد و بالاخره در ۱۰ سال گذشته بهای نفت به بالای ۱۱۰ دلار صعود یا به زیر ۵۰ دلار نزول داشته است. شاید جالب باشد توجه کنیم که دوران ریاست جمهوری آقای احمدی نژاد (۲۰۰۵ تا ۲۰۱۳) نفت بالاترین قیمت را در تاریخ داشته است.

  • تولید نفت ایران

حال در نمودار ۲ تولید نفت کشورمان را مطالعه می کنیم. به طوری که ملاحظه میشود طی حدود هشت سال از ۱۹۶۵ تا ۱۹۷۳ تولید روزانه با روندی سریع از جدید از حدود دو میلیون بشکه به حدود شش میلیون بشکه رسید. در این مدت علاوه بر واحد اکتشاف و تولید شرکت ملی نفت ایران، عملیات نفتی توسط شرکت های متعدد دیگر صورت می گرفت، از جمله شرکت های عامل نفت (کنسرسیوم) که در سال ۱۹۷۳ به شرکت نفت تغییر یافت و چندین شرکت نفتی دیگر که بیشتر در خلیج فارس فعالیت داشتند. پس از سال ۱۹۷۳ حجم تولید روزانه نفت ایران بین 5/5 و ۶ میلیون بشکه نوسان داشت تا آغاز انقلاب و اعتصابات کارکنان صنعت نفت و سپس شروع جنگ تحمیلی. همان طور که می دانیم مناطق نفتی عملا جبهه جنگ یا نزدیک نواحی عملیات جنگی بود. تاسیسات نفتی صدمات وسیعی دیده و بعضی کاملاً منهدم و عده زیادی از کارکنان صنعت شهید شدند ولی توانستند با شجاعت عملیات را ادامه دهند. متوسط تولید در سال های جنگ حدود دو میلیون بشکه در روز بود.

یک نکته مهم درباره صنعت نفت پیش از انقلاب این است که طبق قراردادهایی که با شرکت های خارجی داشتیم و به دنبال نظارت و کنترل شرکت ملی نفت ایران، شرکت های خارجی موظفن بودند با استخدام کارکنان ایرانی و با برنامه های جامع آموزشی عملیاتی تا بالاترین حد ممکن از ایرانیان در فعالیت های خود استفاده کنند و این اهداف به مقدار زیادی عملی شده بود و ایرانیان در داخل تشکیلات سازمانی شرکت های خارجی مشغول به خدمت بوده و عده ای نیز مسوولیت های بالا برعهده داشتند و همان کارکنان ایرانی بودند که پس از انقلاب و خروج کارکنان خارجی در دوران جنگ و بعد از جنگ صنعت را اداره می کردند.

پس از آتش بس در سال ۱۹۸۸ کلیه امکانات برای بازسازی صنایع نفت به کار گرفته شد و مخصوصا سعی شد تولید نفت بالا رود ولی چنان که در نمودار ملاحظه می شود نتوانستیم میزان تولید را به متوسط سالانه چهار میلیون بشکه برسانیم. به دنبال مطالعات جامع فنی، برنامه ریزی و مدیریتی و ارزیابی های مختلف و مباحث کمیسیون های مجلس بالاخره تصمیم گرفته شد که صنعت نفت نیاز به سرمایه گذاری، تکنولوژی های جدید، مدیریت پروژه و تخصص های دیگر دارد. از این رو مجلس شورای اسلامی در 1995 مدل قرارداد بیع متقابل را برای جلب این نیازها تصویب کرد و با وجود تصویب لایحه تحریم در کنگره آمریکا، قراردادهای متعدد با شرکت های نفتی مختلف بسته شد. طی مدت این قراردادها علاوه بر فعالیت های اکتشافی و تولید توسط شرکت های عملیاتی داخل شکرت ملی نفت ایران، در فعالیت های شرکت ها طبق قرارداد جدید، مجموعاً حدود 25 تا 30 میلیارد دلار در پروژه های نفت و گاز سرمایه گذاری شد. میدان های نفت و گاز مختلف توسعه یافته و به تولید رسیدند و میادین نفت و گاز جدیدی نیز کشف شد.

از اواخر دهه ۲۰۰۰ با تحریم های مختلف، فعالیت های بیشتر شرکت های خارجی متوقف شده و متاسفانه با تحلیل محدودیت های جدید، صادرات نفت ایران و بالاجبار تولید نفت کشور نیز کاهش یافت که در نمودار مشاهده می شود، ولی با مذاکرات درباره انرژی هسته ای و توافق نامه برجام (۲۰۱۶) و برداشت تعدادی از تحریم ها تولید بالا رفت و مذاکره با شرکتهای خارجی دوباره آغاز شد و نیز وزارت نفت مطالعات جامعی برای بهبود مدل قرارداد بیع متقابل انجام داد که به قرارداد آی پی اس یا ان سی پی مشهور است. این مذکرات منجر به تعداد زیادی تفاهم نامه با شرکتهای نفتی و با دولت های مختلف شد و در چند مورد نیز (مانند پروژه فاز ۱۱ میدان گازی پارس جنوبی با شرکت فرانسوي توتال) قرارداد قطعی هم به امضا رسید و فعالیت هایی نیز انجام شد، ولی متاسفانه با تحریم های جدید آقای ترامپ، شرکت توتال بعد از خرج ظاهرا حدود ۵۰ میلیون دلار، از ادامه کار خودداری کرد. مذاکرات با شرکت های دیگر ادامه دارد. ولی با این محدودیتها و مهم تر از همه اشکالات حدی که آمریکا برای انتقال پول و عملیات بانکی بین المللی ایجاد کرده است، شرکتهای خارجی تمایل کمتری برای سرمایه گذاری در ایران دارند. مهمتر اینکه برای خرید وسایل و قطعات و استفاده و تکنولوژی با گرفتاری های زیادی مواجه هستیم. همچنین فشار امریکا بر خریداران نفت ایران باعث شده که صادرات (و در نتیجه تولید) نفت کشور از سال ۲۰۱۸ باز هم کاهش یابد که در آمار بعدی مشاهده خواهد شد.

نکته جالبی که در نمودار تولید مشاهده می شود مقایسه دو منحنی است، یعنی منحنی تولید نفت خام با منحنی تولید مجموع نفت خام و مایعات گازی، فاصله بین این دو منحنی میزان تولید مایعات حاصل از میادین گازی کشور است و نشان میدهد که تولید این مایعات بعد از پایان جنگ به تدریج افزایش یافته و در سال های اخیر به حدود یک میلیون بشکه در روز رسیده است. پس با اینکه تولید نفت خام بعد از نزدیک به ۲۰ سال هنوز کمتر از چهار میلیون بشکه مانده است ولی تولید گاز روند صعودی چشمگیری داشته یعنی بخش گاز بیشتر موفق بوده است گرچه پروژه های تزریق گاز به میدان های نفتی هنوز تکمیل نشده و در برداشت گاز از میدان پارس جنوبی هنوز از قطر عقب هستیم. نمودار ۳ منحنی های بهای نفت و تولید نفت را با هم نشان می دهد.

با اینکه این نوشته درباره تولید نفت کشورمان است ولی چون بحث گاز پیش آمد نموداری از سوابق گاز را هم بررسی کنیم (نمودار ۴). این نمودار نشان می دهد که تولید گاز در سال های پیش از انقلاب کمتر از ۲۰ میلیارد مترمکعب در سال بود ولی پس از جنگ به سرعت تولید گاز افزایش داشته است، به طوری که در سال های اخیر به نزدیک به ۲۵۰ میلیارد مترمکعب رسید و گاز در بسیاری از بخش های اقتصاد کشور جانشین نفت شده است. نکته جالب دیگر این نمودار منحنی صادرات گاز در دوران قبل از انقلاب است که به نزدیک ۱۰ میلیارد مترمکعب در سال رسیده بود. این گاز از جمع آوری گازهای همراه بود که ضمن تولید نفت، آزاد شده و اغلب سوزانده می شد، طبق قرارداد بین دولت ایران در آن زمان و اتحاد جماهیر شوروی سابق، این گاز به شوروی صادر میشد و در عوض معادن بزرگ آهن و زغال سنگ در ایران تجهیز و احداث شد و کارخانه ذوب آهن در اصفهان تاسیس و راه اندازی شد و این فعالیتها چند سال بعد به صنایع پیشرفته فولاد توسعه پیدا کرد. ولی در سال های بعد از انقلاب ازدیاد تولید گاز بیشتر از طریق توسعه میدان های گازی بوده است. این نمودار در ضمن نشان می دهد که در ۲۰ سال گذشته ما هم صادر کننده و هم وارد کننده گاز بوده ایم.

  • چالش های صنعت نفت
  1. انقلاب و جنگ تحمیلی

تولید نفت با اعتصاب کارکنان صنعت مدتی قطع شد و از طرف دیگر انقلاب باعث ش د که شرکت های نفتی بین المللی کارکنان غیرایرانی خود را از ایران خارج کنند. ولی پس از پیروزی انقلاب، با کادر ایرانی تولید از سر گرفته شد و حتی برای مدت کوتاهی سقف تولید به شش میلیون بشکه در روز رسید ولی شورای انقلاب و دولت موقت (سازمان برنامه) تصمیم گرفتند که برای نیازهای مملکت در آن زمان تولید چهار میلیون بشکه در روز کافی است.

عملیات نفتی به تدریج به روال معمول خود باز می گشت ولی به زودی تب انقلاب بر صنعت نفت نیز اثر گذاشت و عملیات پاکسازی شدت پیدا کرد و انتصابات جدید بیشتر از دید سیاسی و تعهد به انقلاب بود تا تخصص، کارایی و تبحر شغلی. طبیعی است که این وضعیت برای صنعت زیان آور بود. با دلسردی کارکنان، تعدادی استعفا دادند ولی هنوز عده زیادی با علاقه ادامه می دادند و عملیات نفتی به پیش می رفت که متاسفانه در پاییز 1980/1359 نیروهای صدام حسین به ایران حمله کردند. مابقی کارکنان غیرایرانی کشور را ترک کردند و ایرانیان خودشان عملیات نفتی را اداره می کردند. همان طور که در بالا ذکر شد تاسیسات نفت ایران از اولین اهداف حمله ارتش عراق بود.

پالایشگاه آبادان، چاه های نفت و گاز، تاسیسات تولیدی سر چاه ها، کارخانه های تفکیک گاز و نفت، تلمبه خانه ها و خطوط لوله انتقال نفت و گاز و صدها تاسیسات دیگر عملا در خطوط مقدم جبهه و هدف موشک، توپخانه، خمپاره و حتی سلاح سبک بودند و صدمات عظیمی بر صنعت وارد شد. تعداد زیادی از کارکنان صنایع نفت شهید شدند و بقیه با شجاعت و از خودگذشتگی به کار ادامه دادند. تاسیساتی که هدف قرار می گرفت با سرعت تعمیر میشد یا قطعات س الم آنها در تعمیر و بازسازی تاسیسات دیگر به کار برده می شد. به این ترتیب کارکنان صنعت توانستند به طور متوسط تولید را حدود دو میلیون بشکه در روز طی هشت سال جنگ تحمیلی نگه دارند. تجربیات این سال ها بالاخره نشان داد که «نفتی ها هم متخصص بودند و هم متعهد».

  1. چالش های فنی

فهرست وار مهم ترین این مسائل عبارتند از بالا بودن سن بیشتر میادین نفتی کشور، ترک دار بودن سنگ مخزن میادین، افت فشار و نیاز به تزریق گاز یا آب، غیرمتجانس بودن سنگ مخزن مخصوصا در میادین جدید نزدیک مرز عراق، تراکم زیاد و تخلخل کم سنگ مخزن در لایه های زیرین میادین قدیم و در بیشتر میادین جدید.

برای شناخت مساله سن میدان های نفتی، باید به یاد آوریم که آغاجاری و گچساران نزدیک ۷۰ سال است نفت تولید می کنند اهواز، بی بی حکیمه، کرنج، مارون، پارسی، رگ سفید، دورود-خارک و سلمان حدود ۵۰ سال پیش شروع به تولید کردند و میادین کوپال منصوری و ابوذر حدود ۴۰ سال از عمرشان می گذرد و ما هنوز برای تولید و صادرات نفتی به این میدان ها و میادین مشابه متکی هستیم ولی با وجود این باید توجه کرد که هنوز هم این میادین پیر مقدار معتنابهی نفت قابل برداشت در خود دارند. یک محاسبه سرانگشتی تقریبی نشان می دهد که ذخیره قابل برداشت آنها حدود ۳۰ میلیارد بشکه است که قابل مقایسه با ذخیره نفت کشور قزاقستان است که روزانه حدود یک و نیم میلیون بشکه نفت تولید می کند. اما نکته مهم تر این است که ادامه بهره برداری و تولید بهینه از این میدان های پیر به سادگی روش های بهره برداری در دوران جوانی این میدان ها نیست. همان طور که افراد سالخورده مرتب نیاز به مراقبت های ویژه پزشکی، دارو، معاینات و آزمایش های مخصوص، جراح متخصص، فیزیوتراپی و دارند که اغلب متکی به دستگاه های پیچیده و تکنولوژی مدرن است تولید نفت از این میدان ها نیز نیازمند متخصصان و کاربرد تکنولوژی های نوین است که محتاج سرمایه گذاری سنگینی است. فشار مخزن پس از سال ها بهره برداری افت شدیدی داشته و میزان تولید روزانه خیلی کم شده است. مثلا متوسط تولید روزانه یک چاه که در دهه ۷۰ میلادی تقریبا ۱۶ هزار بشکه بود اکنون به ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ رسیده است. دیگر نمی توان صرفا با حفر چاه جدید تولید را بالا برد یا حتی اینکه در همه میادین به طور یکنواخت گاز تزریق کرد کما اینکه مخازن آسماری میادین اهواز و مارون علاوه بر سنگ آهک، دارای لایه های ماسه سنگ است که تخلخل و قابلیت نفوذش خیلی بالاست و ممکن است گاز تزریق شده بدون اینکه چندان اثر مفیدی داشته باشد از طریق چاه های دیگر از مخزن خارج شود. برای بهبود تولید، متخصصان رشته های مختلف مهندسی مخازن مهندسی نفت، زمین شناسی و علوم زمین، کاربرد کامپیوتر و مدل سازی، نصب دستگاه های دقیق (هوشمند) داخل چاه ها و استفاده از روش های نوین اندازه گیری و ضبط پارامترهای متعدد و فرآیندهای داخل مخزن و تعبیر و تفسیر آنها، استفاده از لرزه نگاری و متدهای گوناگون ژئوفیزیکی برای نقشه برداری دقیق سنگ مخزن و حتی چگونگی حرکت سیالات نفت، گاز و آب (اصطلاحاً نقشه برداری چهاربعدی) و ده ها روش دیگر، حضور کارشناسان این رشته ها و همکاری متخصصان و انتخاب و استفاده از شرکتهای متنوع خدمات نفتی و خرید قطعات و دستگاه ها و ابزار دقیق و مدیریت پروژه و نصب و راه اندازی نیاز است. کاربرد آنها محتاج تیم های کارآزمودهای است و استخدام و آموزش افراد و تشکیل و عملیاتی شدن واحدهای تخصصی و هماهنگی آنها با واحدهای اجرایی یکشبه صورت نمی گیرد، متدهای تولید EOR، IOR و مانند آنها روش های استاندارد و یکنواختی نیستند که برای هر مخزنی به سادگی به کار برد بلکه برای هر مخزن باید ابتدا آمار جامعی از تاریخچه مخزن و تغییرات و تحولات میزان تولید و فشار و نسبت سیالات و ... تهیه شود و مطالعاتی که به عنوان نمونه در بالا توضیح داده شد به طور جامع انجام شود و سپس چگونگی استفاده از آن متدها بررسی شود و شاید به صورت آزمایش در بخشی از مخزن پیاده شود تازه آن زمان است که می توان آن متد را برای یک مخزن به مقیاس جامع عملی کرد. به غير از نیازهای مخزن، نکته مهم دیگر وضعیت دستگاه های تولید، تفکی گاز، خطوط لوله، پمپ ها و تاسیسات دیگر روی زمینی است که لازم است مرتب کنترل و بازسازی شوند و کمبودهای ارز، بودجه و متخصص و اولویت های عملیاتی کوتاه مدت در سال های گذشته به احتمال زیاد این بازسازی ها را به تعویق انداخته ولی انجام آنها بسیار ضروری است و اینها مسوولیت و چالش بزرگ دیگری برای مدیران صنعت نفت ایران است.

خلاصه اینکه ادامه تولید از میدان های قدیمی به تعداد زیاد متخصص، سرمایه گذاری س نگین، مدیریت و زمان نیاز دارد. در در عوض بازده ارزشمندی خواهد داشت. نمونه های زیادی از بازده میادین قدیمی در مناطق مختلف نفتی جهان دیده می شود از قبیل دریای شمال (بین انگلستان و نروژ)، ایالات متحده آمریکا، کانادا و سایر مناطق نفتی قدیمی، به عنوان مثال در نمودار ۵ پیش بینی عمر تعدادی از میادین نروژ در سه تاریخ مختلف نشان داده شده: اواسط دهه ۱۹۹۰ برای شش میدان نفتی پیش بینی می شد که عمرشان در دهه ۲۰۰۰ پایان یابد در حالی که در ارزیابی سال ۲۰۰۲ برای بیشتر میادین پیش بینی عمرشان حداقل ۱۰ سال افزایش یافته است و در ارزیابی سال ۲۰۱۳ پیش بینی شده که بعضی از این میادین تا ۳۰ یا ۴۰ سال دیگر نفت تولید کنند. همچنین در نمودار ۶ مشاهده میشود که کل مقدار نفت قابل برداشت (مساحت زیر منحنی ها) که از مطالعات و ارزیابی ها در سال های اول تولید برای میدان ها محاسبه شده بود در محاسبات سال های بعد، آن مقادیر چند برابر شده است. این مثال ها پتانسیل و امکانات بالقوه میادین قدیمی را نشان میدهد. همان طور که ذکر شد مثال های مشابه در دنیا زیاد است و در میدان های قدیمی کشور ما هم این امکانات بالقوه وجود دارد ولی اگر بخواهیم مانند نروژ این امکانات را بالفعل کنیم نیاز به فراهم کردن سرمایه گذاری لازم، کاربرد تکنولوژی مدرن و مدیریت مناسب داریم.

  1. چالش های کمبود سرمایه

در جدول ۱ تخمین هایی از میزان سرمایه مورد نیاز توسط مقامات کشورمان و متخصصان مختلف جمع آوری شده و نشان می دهد که این نیاز بین 150 تا 200 میلیارد دلار است. تحریم های مختلف همانطور که گفته شد تامین سرمایه از خارج کشور را مشکل تر کرده است. فعلاً وزارت نفت بودجه 5/5 میلیارد دلار برای پروژه های نفتی کوچک جهت بهبود تولید که سه ساله پایان یابد و تا حداکثر 300 میلیون دلار برای هر پروژه تخصیص داده است که اقدام مثبتی بوده و امید است به بالا رفتن تولید کمک کند. طرح برای شرکت های خصوصی است ولی می توانند شریک خارجی برای تامین سرمایه داشته باشند. ولی باید توجه داشت که صنایع نفت ایران به سرمایه گذاری خیلی بیش از اینها نیاز دارد.

  1. چالش های سیاسی از خارج و داخل

بطور خلاصه می توان گفت که از آغاز انقلاب، صنعت نفت با چالش رو به رو بوده است، در بحث تولید نفت به تحریم های گوناگون اشاره شد که از ابتدا بر ایران تحمیل شده و در سال های بعد اغلب تشدید یافته است و با وجود توافق نامه برجام، در یکسال گذشته آمریکا تحریم های جدیدی برای ما وضع کرده است. سال ها تحریم به دنبال هشت سال جنگ و عواقب آن، محدودیت های بزرگی بوده که از خارج کشور برای ما به وجود آمده و فشار بر صنعت بوده است و تحریم ها هنوز ادامه دارند. ولی باید بپذیریم که مقدار زیادی از چالش های صنعت نفت مربوط به خودمان است که فهرست وار در زیر می آید.

سیاست زدگی صنعت نفت، پاکسازی های زیاده از حد پس از انقلاب، انتصابات بر پایه اولویت های سیاسی، تغییرات و انتصابات وسیع در کادر عملیاتی بعد از تشکیل هر دولت جدید، اشکالات تصمیم گیری و رابطه بین وزارتخانه و شرکت ها، سازمان بسیار بزرگ، تشکیلات پیچیده و شرکتهای متعدد، استخدام بیش از نیاز و تعداد بسیار زیاد کارکنان، کمبود برنامه های جامع آموزشی و توسعه شغلی برای کارکنان جدید و قدیمی و بالاخره سوءاستفاده های مالی که در جراید منعکس شده است.

  • نکات امیدوار کننده

تاکنون واقعیات صنعت نفت را بررسی کردیم که نشان می دهد صنعت ما واقعاً از دنیا عقب مانده است و به عنوان نمونه در تولید نفت و گاز و بهره برداری صیانتی از مخازن می توانستیم به مراتب جلوتر از وضعیت فعلی باشیم. میزان تولید نفتمان هم هنوز کمتر از چهار میلیون بشکه در روز است با اینکه بعد از آتش بس چندبار اعلام کرده ایم که می خواهیم به تولید پنج میلیون و بالاتر برسیم. ولی با وجود تمام اشکالاتی که در بالا ذکر شد، باید پذیرفت که کارکنان ایرانی صنعت نفت موفقیت های چشمگیری در دهه های گذشته کسب کرده اند و منصفانه نخواهد بود اگر در این نوشته آنها را نادیده بگیریم

با وجود پاکسازی های بی رویه، صدمات جنگ هشت ساله، خروج شرکتهای خارجی، وضعیت اضطراری جنگ و تحریم ها و سیاست زدگی مدیریت و کمبود جدی امکانات، کارکنان بیشترین سعی خود را به کار برده و با اتکا به خود توانسته اند صنعت را در این مدت بگردانند. همان طور که ذکر شد، در ایام جنگ بعد از هر حمله موشکی، توپخانه با حملات دیگر، کارکنان بلافاصله به عملیات تعمیر و بازسازی می پرداختند و تکرار آنها در محیط اضطراری، موجب یادگیری در حین انجام عملیات میشد. بالاجبار کارکنان قطعات دست دوم خریده و خود دستگاه ها را تعمیر کرده و به کار می گرفتند و نیز روشهای جدید و ابتکاری پیدا کرده فعالیتهای خود را بهبود میدادند ولی طبیعی است که به علت تحریم ها و چالش هایی که به آن اشاره شد پیشرفت صنعت نفتمان در این سال ها کمتر از آن بوده که آرزو

در دوره هایی که محدودیتها کمتر و وضعیت ارز بهتر بوده امکانات بیشتری برای خرید وسایل و پیشبرد پروژه ها داشته ایم. نمونه های آن ساختن پالایشگاه ها و توسعه صنایع پتروشیمی و فرستادن کارکنان برای دوره های آموزشی و تخصصی به خارج بوده است توضیح بیشتر آنها خارج از بحث کنونی است که محدود به تولید نفت و بخش بالادستی صنعت (اکتشاف و تولید) است.

در اینجا نگاهی به بعضسی آمارهای کلان صنعت، پیشرفتهای چشمگیری را نشان می دهد. به عنوان مثال همان طور که قبلا گفته ش د با اینکه بعد از ۲۰ س ال نتوانسته ایم در تولید نفت به بالاتر از چهار میلیون بشکه در روز برسیم ولی تولید گاز از حدود ۱۰ میلیارد مترمکعب در سال به نزدیک به ۲۵۰ میلیارد مترمکعب رسیده است.

مهم تر از آن موفقیت واحد اکتشاف بوده است که در جدول ۲ خلاصه شده و نشان میدهد که به گفته نشریات بین المللی (مانند نشریه سالانه بی پی) در اوایل دهه ۱۹۸۰ میلادی میزان ذخایر باقیمانده نفت کشور حدود ۵۵ میلیارد بشکه گزارش میشد ولی در پایان سال ۲۰۱۷ بالاتر از ۱۵۷ گزارش شده ایم، میزان ذخایر گاز طبیعی نیز در همان مدت از 8/13 به 2/23 تریلیون مترمکعب افزایش یافته اسمه، باید توجه داشت که این ارقام ذخایر باقیمانده نفت و گاز است و در این مدت ۴۰ سال مقادير معتنابهی نفت و گاز تولید، مصرف و صادر کرده ایم به عبارت دیگر میزان منابع کشف شده نفت و گاز در حقیقت، مجموع ازدياد ذخایر باقیمانده (اختلاف ارقام در ۱۹۸۰ و ۲۰۱۷) و میزان تولیدشده در این مدت است.

نکته پایانی در این نوشته (نگاه مثبت به بخش بالادستی صنعت) پیشرفتهایی است که در بخش سازندگی قطعات و خدمات صنعت نفت داشته ایم و نمونه های بارز آن را می توان در نمایشگاه های نفتيه، گاز و پتروشیمی تهران مشاهده کرد. در این نمایشگاهها علاوه بر تعداد زیادی شرکت ها از خارج کشور، حدود هزار و ۵۰۰ شرکت ایرانی در غرفه هایشان قطعات و وسایل ساخت خود را ارائه می دهند یا اینکه آمادگی و تجربه عملیاتی خود را برای انجام خدمات فنی و مطالعات تخصصی به نمایش می گذارند. جالب تر اینکه می توان دید که شرکتهای نفتی، سازندگان وسایل و قطعات و شرکت های خدمات نفتی در روزهای نمایشگاه فعالانه به مذاکره و معامله جدي با یکدیگر مشغول هستند. گرچه تا رسیدن به خودکفایی در صنعت نفت راه زیادی در پیش داریم ولی این پیشرفتها امیدوارکننده است. مورد جالبی که با تجربه شخصی می توانم ذکر کنم واحد مهندسی نفت پژوهشگاه صنعت نفت است که حقیقتا پیشرفت حیرت انگیز داشته است - هم در نوع و تعداد دستگاه ها و هم در داشتن کادر بزرگ از پژوهشگران با سوابق علمی و تجربیات عملی بالا که علاوه بر پروژه های تحقیقی، خدمات ارزنده به واحدهای عملیاتی مناطق نفت خیز جنوب و سایر شرکتهای تولید نفت و گاز کشور ارائه می کنند.

* این نوشته خلاصه ای است از صحبت های نویسنده در دو همایش صنعت نفت ایران ۱۱۰ سال پس از آغاز، تهران مرکز اسناد ملی ۲۳ اردیبهشت ۱۳۹۷ و بررسی ابعاد مختلف انقلاب ایران در ۴۰ سالگی، دانشگاه رویال هالووی لندن، ۲۰ بهمن 1397.

منبع : تجارت فردا
با دوستان خود به اشتراک بگذارید:
کپی شد

پیشنهاد ویژه

    دیدگاه تان را بنویسید

     

    دیدگاه

    توسعه