تغییرات اقلیمی چه نقشی در بحران ونزوئلا ایفا کرده است؟

۵۵آنلاین :

یکی از دلایل بحران ونزوئلا شاید تغییرات اقلیمی و متعاقب آن، مدیریت نادرست و تصمیمات اشتباه دولت باشد که به مهاجرت تعداد زیادی از شهروندان این کشور منجر شد.

زمانی‌که از بحران ونزوئلا و مهاجرت یک‌دهم جمعیت این کشور صحبت به‌‌میان می‌آید، هیچ اشاره‌ای به تغییرات اقلیمی نمی‌شود. با اینکه گرمایش زمین در پیش‌زمینه‌ی داستان ونزوئلا قرار ندارد، شاید بخشی از پس‌زمینه‌ی آن را تشکیل دهد؛ زیرا بخش اعظمی از یک دهه‌ی گذشته با خشک‌سالی‌های شدید و مستمر همراه بوده است. این، پدیده‌ای است که دانشمندان معتقدند به‌‌دلیل گرمایش زمین بیشتر هم خواهد شد. این کشور از دهه‌ی ۱۹۹۰، ۴ یخچال از ۵ یخچال طبیعی خود را از دست داده است.

بنابر اعلام چندین اندیشکده و سازمان بین‌المللی مهاجرت در واشنگتن دی‌سی، به‌عنوان مجموعه‌ای بین‌دولتی که درزمینه‌ی مهاجرت کمک می‌کنند و مشاوره می‌دهند، اطلاعات چندانی درباره‌ی نقش گرمایش زمین در ایجاد این فاجعه‌ی انسانی ندارند. درعوض، تأکید کردند وابستگی ونزوئلا به نفت و اقتصاد زیرنظر دولت باعث شده قیمت ارزان نفت بر این کشور تأثیر بگذارد و مدیریت نادرست و فساد دولت نیز مزیدبرعلت شود. انتخابات سال گذشته با حرف‌و‌حدیث‌های زیادی همراه بود؛ به‌طوری‌که ایالات متحده‌ی آمریکا و کشورهای اروپایی و هم‌پیمانان آمریکای لاتین آن‌ها رئیس جمهور ونزوئلا را به‌رسمیت نشناختند. این کشور که زمانی ثروتمند بود،‌ اکنون در سراشیبی سقوط قرار گرفته است.

از سال ۲۰۱۵، بیش از ۳ میلیون نفر از ونزوئلا فرار کرده‌اند. سازمان ملل برآورد کرده این تعداد تا پایان سال ۲۰۱۹، شاید به ۵.۳ میلیون نفر افزایش یابد. این درحالی است که جمعیت این کشور به بیش از ۳۰ میلیون نفر می‌رسد.

علاوه‌بر بحران سیاسی در ونزوئلا، میزان بارندگی در این کشور ۵۰ تا ۶۵ درصد کمتر از بارش سالیانه‌ی بین سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۶ بوده و باتوجه‌به وابستگی شدید این کشور به انرژی آبی، دولت آب و برق را جیره‌بندی کرده است. زمستان خشک سال ۲۰۱۶ باعث کاهش میزان آب سد گوری در بولیوار، بزرگ‌ترین تأسیسات آبی برقی کشور و متعاقب آن ماه‌ها کمبود برق در کاراکاس و سایر شهرهای کشور شد. رئیس‌جمهور سعی کرد با تعطیلات سه‌روزه‌ی اجباری در آخر هفته با مشکل قطعی برق کنار بیاید.

درکنار تأثیرات مخرب سیاست‌های دولت و کاهش قیمت جهانی نفت، این کمبودها به اقتصاد ونزوئلا ضربه وارد کرد و میزان تولیدات کشاورزی را کاهش داد و به بدترشدن وضعیت معیشت افراد معمولی منتهی شد. الیور لیتون بارت، از پژوهشگران ارشد مرکز محیط‌زیست و امنیت می‌گوید:

با اینکه به پژوهش‌های بیشتری نیاز است تا مشخص شود چه‌ میزان از این بحران انسانی ناشی از خشک‌سالی بوده است، به‌وضوح می‌توان دید که در پی تصمیمات فاجعه‌بار دولت ونزوئلا درقبال کمبود آب، بسیاری از مردم این کشور در جست‌وجوی زندگی بهتر در کشورهای همسایه مهاجرت کرده‌اند.

ونزوئلا نشان داده همیشه نمی‌توان رابطه‌ی مستقیمی بین تغییرات اقلیمی و ناپایداری پیدا کرد. کشور برزیل نیز در سال‌های اخیر، با خشک‌سالی‌ شدید مواجه بوده و الیور بارت اشاره می‌کند کمبود آب در سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵، احتمالا به نارضایتی مردم از دیلما روسف، رئیس‌جمهور سابق برزیل و متعاقب آن اعلام جرم او در سال ۲۰۱۵ منجر شد. بااین‌حال، برزیلی‌ها مثل مردم ونزوئلا از کشورشان فرار نکردند. اندرو هولند، از مقام‌های ارشد پروژه‌ی امنیت آمریکا می‌گوید:

وقتی سازمان‌های امنیت و دفاع ملی تغییرات آب‌و‌هوایی را تهدیدی جدی قلمداد می‌کردند، منظورشان همین فاجعه‌ی انسانی امروز بوده است. تغییرات آب‌و‌هوایی هرگز از عوامل بُروز جنگ یا سقوط دولت‌ها یا افزایش مهاجرت نیست؛ اما ازجمله عواملی به‌شمار می‌رود که به مشکلات دامن می‌زند.

اندرو هولند بسیاری از شکست‌های اقتصادی ونزوئلا و واکنش نامناسب به خشک‌سالی را بر گردن دولت می‌اندازد که مهاجرت را سبب شده است. او می‌گوید:

مردم به مهاجرت کرده‌اند؛ زیرا با کشوری شکست‌خورده مواجه شده‌اند. باوجوداین، یکی از نشانه‌های سقوط هر کشور را می‌توان در ناتوانی در سازگاری با همین تغییرات محیطی دانست.

در طول دو دهه‌ی گذشته، دولت ونزوئلا ظرفیت کافی به شبکه‌ی برق اضافه نکرده تا از این‌طریق بتواند با مشکلات سدهای برق‌آبی مقابله کند. علاوه‌براین، شرکت دولتی نفت و گاز طبیعی به‌جای استفاده از منابع سوخت‌فسیلی برای تأمین منابع داخلی خود، به مشعل‌سوزی گازهای اضافه روی آورده است.

پناهندگان ونزوئلا به امید یافتن شغل و امکانات به کلمبیا، برزیل،‌ اکوادور، ‌پرو و کشورهای حوزه‌ی دریای کارائیب فرار می‌کنند. تغییرات اقلیمی نقش مهمی دراین‌زمینه ایفا می‌کند. استیو براک، کاپیتان بازنشسته و مشاور ارشد شورای خطرهای استراتژیک می‌گوید:

این مهاجران فشار بیشتری بر سیستم بسیار شکننده‌ای وارد می‌کنند که به‌‌دلیل تغییرات اقلیمی شکننده شده بود.

برخی از مناطق کلمبیا و برزیل که مهاجران ونزوئلایی برای زندگی انتخاب کرده‌اند نیز تجربه‌ی خشک‌سالی داشته‌اند و با ورود این مهاجران به این مناطق، تقاضا برای منابع آب افزایش می‌یابد. دن استوتارت که روی امور انسانی منطقه‌ای در آمریکای‌لاتین و حوزه‌ی دریای کارائیب برای برنامه محیط‌زیست سازمان ملل کار می‌کند، در آوریل گذشته در وب‌سایت ReliefWeb، پستی گذاشت که می‌گفت مردمی که به مناطق مرزی شمالی برزیل مهاجرت کرده‌اند، به کاهش میزان آب منجر شده‌اند.

کشورهای حوزه‌ی دریای کارائیب کوچک‌تر و درنتیجه، پذیرای مهاجران کمتری از ونزوئلا هستند. درضمن، بسیاری از این کشورها همچنان با پیامدهای طوفان ویرانگر سال ۲۰۱۷ دست‌و‌پنجه نرم می‌کنند که به مسافرت موقت تعدادی از شهروندان‌ آن‌ها به خارج از کشور منجر شد. هولند می‌گوید:

این کشورها باتوجه‌به آسیب‌پذیری و فجایع طبیعی، به‌شدت تحت‌تأثیر تغییرات اقلیمی بوده‌اند.

مهاجرت فقرای ونزوئلا به این کشورها می‌تواند در مناطقی که برای زندگی انتخاب می‌کنند، به بُروز مشکلات محیطی منتهی شود یا حتی ممکن است به تغییرات آب‌و‌هوایی دامن بزند. رورایما، شمالی‌ترین و کم‌جمعیت‌ترین ایالت برزیل، در ناحیه‌ی آمازون قرار گرفته ‌است. این منطقه را «ریه‌های کره‌ی زمین» می‌دانند؛ زیرا اصلی‌ترین منبع تولید اکسیژن و ترسیب کرین (ذخیره‌ی کربن موجود در هوا در خاک و گیاهان) در کره‌ی زمین به‌شمار می‌رود؛ هرچند اخیرا با مشکل جنگل‌زدایی مواجه شده است. براک می‌گوید:

این نگرانی وجود دارد که مهاجران جویای کار احتمالا برای امرارمعاش به‌سراغ قطع غیرقانونی درختان یا سایر فعالیت‌های مخرب محیطی بروند. رورایما محلی برای معدن‌کاری غیرقانونی است که می‌تواند آلودگی خطرناک جیوه را به‌همراه داشته باشد. هرروز گزارش‌های بیشتری از مهاجران و پناهندگان ونزوئلایی منتشر می‌شود که مجبور شده‌اند برای ادامه‌ی بقا وارد این صنعت خطرناک شوند.

بحران کنونی در ونزوئلا با تغییر دولت و دیدگاه‌های متفاوت درباره‌ی تغییرات اقلیمی و همکاری‌های بین‌المللی ممکن است روزنه‌ی امیدی برای موضوع تغییرات آب‌و‌هوایی به‌حساب بیاید. نمایندگان ونزوئلا در نشست تغییرات اقلیمی سازمان ملل اعلام کرده‌اند منطقه‌ی شمالی جهان مسئول گرمایش زمین است و باید به آن‌ها خسارت بدهد. درهمین‌‌حال، بخش ملی نفت این کشور برخی از آلوده‌ترین نفت خام دنیا را تولید کرده؛ به‌طوری‌که طبق پژوهش سال گذشته‌ی دانشگاه استنفورد، میزان کربن آن ۶ برابر بیشتر از تولیدات عربستان‌سعودی بوده است. براک می‌گوید:

مشکلات ونزوئلا فقط به آب‌‌و‌هوا ختم نمی‌شود و در سال‌های اخیر، خطرهای وابستگی به نفت را شاهد بوده‌ایم که بیش از یک‌چهارم تولید ناخالص داخلی این کشور را تشکیل می‌دهد. تغییر نوع انرژی از سوخت‌های فسیلی به‌سمت انرژی‌های تجدیدپذیر مثل همه‌ی کشورهای وابسته به صادرات نفت، به ونزوئلا ضربه‌ی هولناکی خواهد زد. بااین‌حال، دولت جدید شاید درباره‌ی تنوع اقتصادی و کمک‌های خارجی دید بازتری داشته باشد.