دیپلماسی ایرانی با تحریم های جدید چه خواهد کرد؟

۵۵آنلاین :

بازگشت تحریم­های آمریکا علیه ایران که به وجوب برجم لغو شده بود، با هدف فشار حداکثری به جمهوری اسلامی برای بازگشت به میز مذاکره و وادار کردن ایران برای تغییر سیساست­های منطقه­ای­اش در حالی در 13 آبان ماه آغاز شد که تهران رسماً اعلام کرده بود به موجب غیر قانونی بودن، این تحریم­ها را به رسمیت نمی­شناسد و تمامی راه­های ممکن برای بی­اثر کردن یا دور زدن آن را در دستور کار قرار خواهد داد. آنچه در این مرحله مورد توجه قرار گرفته است رویکرد ایران در قبال تحریم­ها، حجم و میزان همراهی سایر بازیگران با این تحریم­هاست.

در شرایط کنونی فضایی که علیه ترامپ و متحدان منطقه­ای او نظیر عربستان سعودی و امارات متحده عربی ایجاد شده، آن هم به واسطه موضوعاتی که ارتباط مستقیمی با ایران ندارد، ظرفیت تبدیل به کارت برنده ایران در تعاملاتش با دیگر کشورها را دارد؛ ایران با پررنگ کردن رفتار قدرمآبانه و بی­توجهی ترامپ به هنجارهای بین­المللی این کد را به سایرین می­دهد که در صورت موفقیت تحریم­های ترامپ علیه ایران، این ادبیات در آینده در قبال سایرین نیز به کار گرفته خواهد شد. این موضوع حداقل روی کاغذ ظرفیت ائتلاف­سازی را برای ایران داردد اما این که ایران توان ایجاد این گفتمان را در حوزه سیاست خارجی و همراه کردن سایرین با خود دارد یا خیر، تجربه چند ماه اخیر نشان داده که پاسخ منفی است. آنچه در گام نخست ایران می­بایست مدنظر قرار دهد این است که در دستور کاری که برای خود در جهت به حداقل رساندن هزینه­های تحریم آمریکا علیه خود می­نویسد در بخش همراهی سایر بازیگران نظیر اتحادیه اروپا می­بایست به این دو سؤال اصلی پاسخ دهد: 1- ملاحظات اتحادیه اروپا در همراهی ایران در دوره تحریم­ها چیست؟ 2- در چه صورت اروپا از ادامه همراهی با ایران سرباز خواهد زد؟ ایران باید با لحاظ کردن سناریوهایی که در پاسخ به این سؤالات به دست می­آید، نقشه راه خویش را ترسیم کند.

همچنین فهم شرایط منطقه­ای و استلزامات بازیگران منطقه­ای و فرامنطقه­ای در منطقه مولفه­ای است که جمهوری اسلامی به خوبی به آن واقف است. بسیاری از تحلیلگران نیز بر این نکته پای می­فشارند که ایران و آمریکا هر دو به خوبی می­دانند شرایط منطقه به گونه­ای است که ظرفیت پذیریش بحرانی دیگر را ندارد از این­رو هر دو بازیگر سطحی از مدیریت تنش را برعهده گرفته­اند و توافقی نانوشته میان­شان حکمفرماست. این تحلیلگران باور دارند ترامپ به اهداف خود در قبال ایران دست نخواهد یافت چرا که بررسی بودجه نظامی ایران و تولید ناخالص ملی ایران در حداقل یک دهه اخیر نشان می­دهد که کاهش ارزش پول الزامی برای کاهش بودجه دفاعی دولت ایران ایجاد نکرده است. در نتیجه اگر ترامپ افزایش فشار اقتصادی علیه ایران را با هدف تغییر رفتار ایران در منطقه دنبال می­کند، به این هدف دست نخواهد یافت. در نتیجه به نظر می­رسد راه دیگری باید در این رابطه یافت. برخی دیگر در آمریکا پیشنهاد را به دولت آمریکا ارائه داده­اند که تا زمانی که الزامات امنیتی ایران در منطقه و در قبال رقبای منطقه­ای­اش محترم شمرده نشود رفتار ایران تغییر نخواهد کرد؛ از این رو، باید یک منظومه امنیتی پایدار میان ایران، آمریکا و بازیگران اصلی منطقه­ای نوشته شود و بازیگران روی ان به توافق برسند. بدون پذیرش نقش ایران در منطقه و قدرت تخریب یا بازسازی ایران به هیچ روی نمی­توان به این مهم دست یافت. از این­رو، برخی در داخل نیز به دولت پیشنهاد می­کنند روی این ملاحظات مانور بدهد.

اضطرار منطقه­ای در منطقه به گونه­ای است که حذف ایران از ان میسر نیست و بخش بزرگی از اثبات منطقه بر دوش ایران است از این­رو، ایران نباید به میزانی ضعیف شود که ناتوان از امنیت­بخشی در حول مرزهای خود و در درون خود باشد؛ این ملاحظه را بسیاری در کنار طرح معافیت­هایی که آمریکا برای هشت کشور از جمله هند و ایتالیا در نظر گرفته قرار می­دهند. یعنی آنچه در ابتدا فشار حداکثری علیه ایران فهم می­شد و به معنای تحریم­های فلج کننده علیه ایران بود، در حال حاضر تبدیل به محدودیت­هایی برای معامله با ایران شده است. اگر چه برای فهم شرایط تحریمی ایران شرایط منطقه و نیز شرایط داخلی آمریکا نیز مهم است اما نمی­توان فشارهایی را که دیگر بازیگران بر ترامپ برای معاف شدن از تحریم­ها می­آورند نادیده گرفت؛ اقتصاد شفاف و رقابتی اگر چه طرفداران بسیاری دارد اما معاملات انحصاری که در حال حاضر به صورت تلویحی در حال شکل گرفتن است، سود سرشاری را عاید شمار محدودی از بازیگران خواهد کرد. همان­گونه که بر مبنای گزارش­هایی که کمیسیون اروپایی منتشر کرده است در فضای پس از برجام حجم مبادلات ایران و اتحادیه به شدت افزایش یافت؛ پیشتر این سود به سمت اقتصاد ترکیه، چین و هند سرازیر می­شد. از این­رو، یکی از ملاحظات اتحادیه برای ادامه همراهی با ایران سود معامله با ایران برای اقتصاد شکننده اروپاست. همچنین ایران سنگری است که اروپا با نام آن اهداف خود و ملاحظات خود در قبال سیاست یک جانبه­گرایی آمریکا را دنبال می­کند. به دیگر سخن اروپایی­ها از عادی شدن سیطره آمریکا در موضوعات بین­المللی بیمناک هستند و سعی در شکستن این گفتمان کهنه اما احیا شده در عصر ترامپ دارند.

ترامپ به واسطه­ی سیاست­های داخلی و خارجی و خود در حال حاضر در داخل آمریکا نیز با انتقادات جدی مواجه شده و مخالفت با او زمینه ایجاد کمپین برای مقابله با پیروزی جمهوری­خواهان را در آمریکا ایجاد کرده است با توجه به این که آمریکای با ترامپ دنیا را دنیا را جای خطرناک­تری برای زیستن خواهد کرد و از سوی دیگر نیز فضایی که پس از قتل روزنامه­نگار سعودی ایجاد شده به جز عربستان سعودی دامن ترامپ را نیز گرفته است. عربستان سعودی و امارات متحده عربی در حال حاضر به واسطه جنگ یمن به شدت مورد انتقاد قرار گرفته­اند؛ حال جایگاه این دو بازیگر در راهبرد امنیتی ترامپ در قبال منطقه سویه این انتقادات را به سمت ترامپ نیز منتقل کرده است؛ پذیرش عربستان سعودی به عنوان شریک استراتژیک آمریکا به عنوان کشوری که حذف فیزیکی مخالفان خود را با این حجم از خشونت به انجام می­رساند و حداقل چهار میلیون یمنی را در سال­های اخیر به واسطه قحطی با بحران انسانی مواجه ساخته، دیگر کار ساده­ای نخواهد بود.

برابر آنچه گفته شد، موضوع تحریم­های آمریکا علیه ایران همان گونه که جمهوری اسلامی به فکر رهایی از آن انداخته دیگر بازیگران را در منطقه، جهان و داخل آمریکا نیز به دلایل متعدد که گاهی همسو با دلایل تهران نیز نیست، در مخالفت با آن با ایران همسو کرده است. بر همین اساس اولین و مهم­ترین دستور کار جمهوری اسلامی در حوزه سیاست خارجی می­تواند فهم استلزامات و ملاحظات این بازیگران باشد تا با تکیه بر آن اهداف و منافع خود را پی­ بگیرد. اگر چه در حال حاضر بحث تحریم­های نفتی، پولی و بانکی با توافقاتی که از سوی بازیگران مطرح شده، در حال کمرنگ شدن است اما همچنان زمینه ایجاد تنش را در اقتصاد دارا هستند. با این ملاحظات که بسیاری از تحلیلگران آمریکایی هدف از فشار اقتصادی را تحریک فضای داخلی ایران برای خیزش علیه نظام جمهوری اسلامی تعبیر می­کنند، سیاستگذاران جمهوری اسلامی در گام نخست باید اولویت را بازگرداندن ثبات به بازار قرار دهند؛ و در گام بعدی از ورود به معملاتی که در ازای فروش نفتکالاهای غیر سرمایه­ای و بی­گفیت به ایران می­دهد خودداری کنند و از الگوهایی نظیر الگوی خرید تجهیزات زیرساختی از روسیه در نوامبر 2017 و فروش یک میلیون بشکه نفت به آن­ها استفاده کنند. همان گونه که مقامات آمریکایی نیز در سخنان خود اذعان داشته­اند تجربه تحریم­های پیشین ایرانیان را در یافتن راه­های دور زدن تحریم آزموده است؛ اما به نظر می­رسد در شرایط حاضر چالش اصلی اوضاع داخلی کشور که تمرکز رسانه­ای و راهبردی آمریکا و دیگر رقبای منطقه­ای ایران نیز روی این عنصر قرار گرفته است.