افکار عمومى چگونه شکل میگیرند؟

پریسا امیدى

کارشناس علوم سیاسى

 

افکار عمومی به معادل جمعی نظرها، نگرش‌ها و باورهای فردی بخش قابل توجهی از اعضای جامعه گفته می‌شود؛اگرچه در مورد تعریف افکار عمومی هیچ اجماعی وجود ندارد.

این واژه در جامعه‌شناسی و علوم سیاسی از دو دیدگاه متفاوت مطرح است:

گرایش دانشمندان سیاست و برخی تاریخ‌نویسان بر این است که نقش افکار عمومی را در دولت و سیاست و به طور مشخص تأثیر آن بر سیاست‌های دولتی بررسی کنند. برخی آن را با اراده ملی یکسان گرفته‌اند. با چنین نگاهی، این مفهوم در هر زمان معین و در مورد یک موضوع خاص تنها بر یک چیز دلالت دارد.

جامعه‌شناسان به افکار عمومی به دیده‌ی محصول تعامل اجتماعی و ارتباط می‌نگرند و مفهومی جامع‌تر برای آن متصور هستند. با نگاه جامعه‌شناسانه تا زمانی که اعضای یک جامعه با یکدیگر روابط اجتماعی برقرار نسازند، افکار عمومی موجودیتی نخواهد داشت. حتی اگر نظرهای افراد جامعه به هم نزدیک باشد، اما باز هم باورهای آن‌ها در کنار هم افکار عمومی را شکل نخواهد داد تا زمانی که نظرهایشان از طریق رسانه‌ها –اعم از رسانه‌های نوشتاری، دیداری، شنیداری یا مجازی– یا مکالمه‌ی تلفنی یا رودررو به هم منتقل شود. بنابراین جامعه‌شناسان برای افکار عمومی در یک زمان خاص و در مورد موضوعی خاص، احتمال وجود افکار عمومی مختلفی را مطرح می‌کنند.

در این نوشتار سعى بر تحلیل و بررسى افکار عمومى از دیدگاه سیاسى آن است.

افکار عمومى در بعد سیاسى دربرگیرنده ى احساس هر شهروند نسبت به اقدامات دولت است.مشروعیت هم به نوعى از افکار عمومى حاصل میشود.

در جریان اتفاقات مهم که در هر کشورى به وقوع میپیوندد،این افکار عمومى است که جهت آن موضوع را مشخص میکند و به دنبال آن نوع رفتار مردم در جامعه مشخص میشود.

نمونه ى بارز افکار عمومى و تجلى آن به طور محسوس در جامعه مربوط به ترور سردار سپهبد سلیمانى و تشییع جنازه باشکوه ایشان و همراهانشان و بحث سرنگونى هواپیماى مسافربرى خطوط هوایى اوکراین توسط اشتباه عجیب و غیر باور هوافضاى سپاه که خشم عمومى را در بر داشت و تازه ترین مورد آن مربوط به بیمارى کروناست که هر روزه اخبار ضد و نقیضى از چگونگى انتقال آن،راه هاى پیشگیرى و تعداد کشته ها پخش میشود اما این اخبار تاثیر خود را بر افکار عمومى میگذارند به طوریکه به دنبال توصیه پزشکان براى استفاده از ماسک قیمت این محصول در ایران به دو تا سه برابر افزایش پیدا کرده است.

این نوع واکنش ها اولین بار نیست که اتفاق میفتد و با میزان اهمیت موضوع کم و زیاد میشود.

نقش و تاثیر فضاى مجازى چه موافقان و چه مخالفان تاثیر مهم و زیادى بر جهت دهى افکار عمومى در مورد مسائل مختلف  گذاشته و حتى در مواردى به جنگ رسانه اى بین کاربران هم تبدیل میشود.

افکار عمومى گاها هم از قدرت استفاده کرده و دولت را به اجراى خواسته ها مجبور میکند؛مانند کارشناسى دوباره و پیشنهاد کاهش قیمت بنزین در بودجه ٩٩ در پى اعراضات مربوط به گرانى در پاییز امسال.

اینها تنها نمونه هایى از تاثیر دو سویه ى افکار عمومى و جامعه و تاثیر آن بر دولت در ایران هستند که این نظرات را میتوان به راحتى درباره ى تمامى کشورها بسط داد اما نباید از نظر دور داشت که عواملى مانند نوع نظام حکومتى،میزان مشروعیت حکومت و ... در این موضوع تاثیرگذارند.