قهرمانان تقلبی

۵۵آنلاین :

سید محمد حسین کاظمی

پژوهشگر

سینما برای زدن حرف های مهم اما زیرپوستی در هر حوزه ای، یکی از رسانه های محبوب و چاره ساز محسوب می شود، رسانه ای که با ترکیب کردن تصویر و صدا و با چاشنی درام می تواند بسیاری از محدودیت های دیگر رقبایش را پشت سر بگذارد. در سینما فیلم های ابرقهرمانی می توانند گزینه اول برای رسیدن به این هدف باشند. فیلم هایی که سرشار از زد و خورد، انفجارهای مهیب، دشمنان تا دندان مسلح و فراتر از انتظار، مردمی که کار خاصی از دست شان بر نمی آید و باید از دست ابر شرورها نجات پیدا کنند و ابرقهرمان هایی که می توانند در نهایت از پس همه مشکلات بربیایند.

همه ساله در دنیای سینما تعداد زیادی فیلم های علمی- تخیلی روی پرده می آیند، فیلم هایی که شمار زیادی از آن ها در قیاس با ژانرهای دیگر می توانند مبین پرطرفدار بودن این ژانر باشد و همین پرطرفدار بودن هم باعث شده تا این فیلم ها بیشترشان با فروش های باورنکردنی و مافوق تصور روبه‌رو ‌شوند، به‌خصوص گونه ابرقهرمانی این نوع سینما که تماشاگران را در لذت تماشای نیروهای مافوق طبیعی قهرمانانی چون سوپرمن، بتمن، اسپایدرمن و… شریک می کنند. در واقع ‌هالیوود با به تصویر کشیدن قهرمانانی که از قدرت ها و قابلیت های مافوق بشری برخوردار هستند، به خوبی حس زیاده خواهی و خاص بودن تماشاگران را بیرون کشیده و باعث می شود تا با اکران هر فیلمی در این ژانر، میلیون ها یا حتی میلیاردها دلار به جیب بزنند و همین امر منجر به ادامه پرداخت استودیوها به این گونه فیلم ها را تضمین و توجیه می کند. در حقیقت استودیوها که بیشتر وجه صنعتی سینما برایشان اهمیت دارد در مواجهه با استقبال مردم از فیلم های علمی- تخیلی ترجیح می‌دهند که سرمایه شان را بیشتر در این زمینه به کار اندازند، حتی اگر در قیاس با انواع دیگر سینما این سرمایه رقم به مراتب بالاتری باشد، همین هم به تولید و بازتولید فیلم‌های این ژانر در دنیای سینما می انجامد.

نکته قابل تامل این است که هیچ گاه دنیای سینما بسان این یک دهه اخیر تا این حد خود را در ساخت و نمایش آثار علمی- تخیلی غرق نکرده بود. از میان انبوه فیلم های تولید شده این ژانر، بسان هر ژانر دیگری، فقط و فقط معدود آثاری هستند که علاوه بر رعایت قواعد و استانداردها توانسته باشند سینما و ژانر را حتی اگر شده اندکی ارتقا دهند.

انگار همه چیز در این گونه از فیلم ها درشت نمایی می شود تا حرف ها و پیام ها در زیر آوار آن ها قرار بگیرند. شاید برای همین هم هست که در سال های گذشته، این فیلم ها توانسته اند سینما را به تسخیر خود در بیاورند، سال هایی که انگار دیگر هیچ چیز قرار نیست سر جای خودش باشد.

نباید فراموش کرد که فیلم های ابرقهرمانی لزوما آثاری نیستند که پشتوانه ای کامیک بوکی داشته باشند، هر چند بیشتر آن ها اصلیت شان به دنیای کامیک بوک ها بر می گردد اما برخی از آن ها از دیگر رسانه ها مثل رادیو، بازی های ویدیویی، انیمیشن و ... اقتباس شده اند و تعداد دیگری حتی فیلمنامه ای خاص دارند.

دنیای سینمایی مارول، دنیایی داستانی و محور مجموعه فیلم های ابرقهرمانی است که «مارتین اسکورسیزی» فیلم‌ساز معروف آمریکایی- ایتالیایی و برنده جایزه اسکار، روی آن به عنوان سینمایی حقیقی خط بطلان کشیده است. او سینمای مارول را به پارک های تفریحی تشبیه و از دنیای سینمایی مارول به دلیل منعکس نکردن تجارب احساسی و روان شناختی در فیلم های خود انتقاد کرده است که سخنان صریح و تند این فیلم ساز، به مذاق برخی خوش نیامده و انتقادهایی در بر داشته است.

او می گوید ؛ من کاری که آن ها (سازنده های فیلم های کمیک بوکی) انجام می دهند را ستایش می کنم اما شخصا به آن علاقه ای ندارم. این فیلم ها باعث می شود گروهی از تماشاگران فکر کنند که سینما فقط همان فیلم های ابرقهرمانی است. این نه سینما بلکه چیز دیگری است. ما برای معرفی سینما به فیلم های داستان محور نیاز داریم.

این اظهارنظر اسکورسیزی مورد حمایت یک کارگردان آمریکایی برجسته دیگر یعنی فرانسیس فورد کاپولا قرار گرفته است. کاپولا پا را فراتر گذاشته و از صفت [نفرت‌انگیز] برای نامیدن این فیلم های ابرقهرمانی استفاده کرده است. کارگردان سه‌گانه مشهور پدرخوانده می گوید:«مارتین اسکورسیزی حق داشت که بگوید فیلم های مارول سینما به حساب نمی آیند، چون ما هنگام فیلم دیدن انتظار داریم چیزی بیاموزیم، چیزی دست گیرمان شود، نوعی روشنگری، دانش، الهام و… نمی دانم واقعا کسی ممکن است با دیدن دوباره و دوباره یک فیلم چیزی عایدش شود؟».

کاپولا در این اظهارنظر تلاش می کند نشان دهد فیلم های مارول بی ارزش و تکراری است، فیلم هایی که دیدنشان چیزی به مخاطب اضافه نمی کند و فاقد ارزش هنری اند. او با لحنی پرخاشگرانه تر از اسکورسیزی این را هم افزود: مارتین خیلی مهربان بود که گفت این آثار سینما نیستند و نگفت که نفرت انگیزند. ولی من این را هم می گویم.

در حقیقت، اصالت نظام فرهنگى یک جامعه، در ابرقهرمانان تولید شده در آن جامعه متبلور می شود. نظام اخلاقی و اعتقادى و چارچوب معنایى هر جامعه، سرمشق و الگویی را براى اعضایش پدید می آورد که این الگوها هستند که با سازمان دادن به رفتار اعضاى آن جامعه و متمایز کردن گزینه هاى تغییرشان، نشانه ى تحولات عمیق فرهنگى هستند.

هویت ابرقهرمان، به نوعى هویت آرمانی جامعه است و با تحلیل و وارسى ابرقهرمانان یک جامعه مى توان با دقتى زیاد، شالوده ى رفتارى مردمان آن جامعه را حدس زد. غرب و اروپا، همزمان با وارد شدن به عصر صنعتى، الگوى خاص خود را از ابرقهرمانان پدید آوردند. ابرقهرمانان جنگاورى که در دوران قرون وسطا به نبردهاى صلیبى و جهادهاى مذهبى و مبارزه با اژدها و دیو مى پرداختند و با همتاهاى شرقی خود شباهت بسیار داشتند، اما با حضور نیروهاى اجتماعى جدید و فرا رسیدن بامداد مدرنیته به شکل جدیدی در جامعه ظاهر شدند.

نگاهى کوتاه به الگوبندى شخصیت ابرقهرمانان، نشان مى دهد که این موجودات بازتابنده ى ارزش هاى مردان سفیدپوست طبقه ى متوسط آمریکایى هستند. ابرقهرمانان هرگز در مورد مسائل فلسفى و پیچیده پرسش نمى کنند، هرگز در بدیهیات شک نمى کنند، دوستدار خانواده و نهادهاى مدنى هستند، همواره به پلیس و نظم و قانون احترام مى گذارند، و ملی گرایانی متعصب هستند. جالب آن است که ضدقهرمانان معمولا رنگین پوست و مربوط به طبقات خیلى بالا یا پایین جامعه و مهم تر از همه داراى آرمان هاى سیاسى یا دینی غیرهنجار هستند.

بار دیگر به این جملات اسکورسیزی دقت کنید، وقتی کمی بعد از مصاحبه اولش تلاش کرد آنچه بیان کرده بود را دقیق تر توضیح دهد: «همانطور که پیش تر گفته بودم این سینما نیست، چیز دیگری است. چه خوشتان بیاید چه نیاید این آثار چیز دیگری جز سینما هستند و نباید تسخیرشان شویم. پس با مساله مهمی مواجهیم، نیاز داریم صاحبان سالن ها از این شرایط عبور کنند و اجازه دهند فیلم هایی نمایش داده شوند که متعلق به جریان سینمای داستانی اند».

نگرانی اسکورسیزی همین یک جمله است: نباید تسخیر فیلم های مارول شویم.