نگاهی به شگردهای سیاست‌مداران در انتشار اخبار جعلی

۵۵آنلاین :

این بخشی از سخنرانی دکتر محمدرضا نوروزپور، روزنامه‌نگار در نشست تخصصی دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها است که روز چهارشنبه (سیزدهم آذرماه) با موضوع رسانه‌ها و بحران اخبار و تصاویر جعلی برگزار شد.

در این نشست که دکتر مریم سلیمی (مدرس دانشگاه و پژوهشگر ارتباطات)، محمدرضا نوروزپور (روزنامه‌نگار و معاون سخنگو و دبیر شورای اطلاع‌رسانی دولت)، حسین کرمانی (پژوهشگر رسانه‌های اجتماعی)، گیتا علی‌آبادی (رئیس دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها) در محل دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها برگزار شد.

کارشناسان درباره چالش‌ها و تهدیدهای اخبار و تصاویر جعلی، راهکارهای جلوگیری از گسترش اخبار و تصاویر جعلی و نحوه مواجهه و مقابله با آن‌ها، ضرورت حفظ اعتبار و اعتماد مخاطبان و رسانه‌ها، رویکرد آیینی به مساله اخبار جعلی در ایران سخنرانی کردند وهمچنین توصیه‌هایی را برای مقابله با اخبار و تصاویر جعلی به ویژه در شرایط بحران ارائه کردند. چ

محمدرضا نوروزپور در ابتدای این نشست گفت: در ادبیات روزنامه‌نگاری ما بعضا این حقیقت که سیاستمداران، جریان‌ها و گروه‌های سیاسی و نهادهای خاص در تولید و توزیع و بازنشر تعمدی اخبار جعلی دخالت دارند مغفول مانده است و این از بزرگترین تهدیدهایی است که متوجه دموکراسی و مشارکت مردم در امر سیاسی می‌شود و بعضا اصلی‌ترین هدف سیاستمداران از این اقدام نیز همین تحدید و تهدید دموکراسی و کاهش مشارکت مردمی در امور سیاسی است.

این روزنامه‌نگار گفت: ساخت اخبار جعلی توسط سیاستمداران ریشه تاریخی دارد چه در دوران قدیم و چه در دوران جدید عمده سیاست ورزان برای اهداف شخصی و یا حتی ملی خبر جعل کرده‌اند. در دوران جدید هم نمونه‌ی جعل خبر را برای توجیه افکار عمومی برای حمله به عراق در سال ۲۰۰۳ داشتیم، که هم دولت بوش و هم بلر رسما خبر دروغ جعل کرده و در سطح رسانه‌های بین المللی نشر دادند. دولت بلر به دروغ گفت صدام دارای سلاح‌های کشتار جمعی است و در عرض ۴۵ دقیقه می‌تواند آنها را علیه منافع کشورهای غربی به‌کار بگیرد.

وی با بیان اینکه در دوران پساحقیقت ساخت و توزیع و بازنشر اخبار جعلی پیچیده تر از قبل شده است، یادآور شد: ما در این دوران با صورت‌های پیچیده‌ای از اخبار جعلی روبه‌رو هستیم. دیگر روش‌های ابتدایی و قدیمی که از طریق وب‌سایتی گمنام خبری جعلی منتشر می‌شد و رسانه‌های معتبر دیگرآن را بازنشر می‌دادند، پیش پا افتاده محسوب می شود. یکی از شگردهای جدیدی که سیاست‌مداران برای ایجاد خبرهای جعلی استفاده می‌کنند ، کادو پیچ کردن خبر دروغ در سخنرانی یا اظهار نظر تحلیلگران رسانه ای است.

نوروزپور با بیان اینکه مجرا و منبع ورود اخبار جعلی به رسانه ها تغییر کرده است، گفت: در این مواقع پای یک منبع خبری در میان نیست بلکه یک شخصیت سیاسی یا یک تحلیلگر خود منبع انتشار خبر جعلی می شود که همه رسانه ها بازتاب دهنده آن می شوند.

دبیر شورای اطلاع رسانی دولت با مثال زدن نحوه جعل کردن اخبار توسط دانلد ترامپ در انتخابات ۲۰۱۶ آمریکا گفت: در تحقیقات اخیری که یک سازمان‌ بی طرف بررسی حقیقت به نام پولیتی فکت انجام داده، مشخص شده است که دانلد ترامپ در یک لیست ۲۰ نفره از دروغگوترین کاندیداهای ریاست جمهوری آمریکا رتبه اول را کسب کرده، چراکه ایشان ۷۰ درصد از اظهاراتش در طول یازده ماه تبلیغات انتخاباتی یا دروغ بوده یا تقریبا دروغ بوده و همه این ها در رسانه ها بازنشر شده اند. این تحقیقات نشان داده است که صرفا ۵ درصد از اظهارات او کاملا درست بوده و ۲۵ درصد دیگر نیز نسبتا یا تا حدودی درست بوده اند.

نویسنده کتاب نرم خبر و سخت خبر در ادامه با بیان اینکه تحقیقات نشان داده است بیش از ۶۰ درصد از آمریکایی هایی که به ترامپ رأی داده اند می دانسته اند که او دروغ می گوید این ویژگی را منحصر به دنیای پسا حقیقت دانست و گفت: در دوران پساحقیقت زندگی می کنیم که ویژگی‌های منحصر به فردی دارد. دوره ای که مخاطبان به شدت علاقمند اطلاعاتی هستند که با ذائقه، احساسات و اعتقادات شخصی آنها همخوانی داشته باشد و لذا عمده اطلاعات با این معیارها را حقیقی انگاشته و می پذیرند. مصرف اطلاعات مردم در این دوران به شدت متاثر از احساسات و ابعاد روانی شخصیت آنها است. این واقعیت حاکم بر دوران پسا حقیقت یکی از دلایل فراگیر شدن اخبار جعلی است و بالتبع مبارزه با اطلاعات غلط یا نادرست را به شدت مشکل می سازد.

وی در ادامه با بیان اینکه ضرب‌المثلی ۳۰۰ سال است در بین سیاستمداران آمریکا مطرح است که می گوید «جعل کنید تا به هدف‌تان برسید.»( Fake it make it و یا Fake it till you make it) گفت: در دوران پساحقیقت ما با مخاطبانی مواجه هستیم که علاقه‌مند به شنیدن دروغ هستند که این تا اندازه زیادی ناشی از رفتارهای غلط سیاستمداران است. در این دوران اخبار، اطلاعات و منابع خبری و حتی افراد سیاسی به دلیل فهمشان از این دوران، اظهارات و موضع گیری و حتی سخنرانی های خود را بر اساس ذائقه مخاطب تنظیم می‌کنند و اگر لازم باشد قطعا از اطلاعات دروغ استفاده می‌کنند. سیاستمداران برای این اینکه به ذائقه مخاطبانشان خوش بیاید و بتوانند مشتریان خود را نگه دارند تعمدا اخبار جعلی به خورد آنها می دهند.

نوروزپور با اشاره به اینکه اخبار جعلی برای مصرف کننده اعتیاد آور می شود گفت: مخاطب خبر جعلی را به مثابه سرگرمی دنبال می کند و همان آثار مخرب ورود سرگرمی و اخبار منفی به جریان درست خبر را بر جامعه می گذارد.

وی گفت: کاستلز می گوید در انتخابات محلی یا انتخابات شهرهای کوچک، اولویت با شهرت است و رأی دهندگان پیش از هرچیزی قبل از رأی دادن نگاه می کنند که نام فرد را شنیده اند یا نه. در اینجا است که هیچ چیز نمی تواند به اندازه ساخت یک خبرجعلی برای یک نفر شهرت به ارمغان بیاورد لذا گاهی سیاستمداران با ساخت خبر جعلی برای خود یا هم حزبی خود شهرت به ارمغان می اورند و این شهرت گاهی باعث پیروزی انها در انتخابات می شود.

دبیر شورای اطلاع‌رسانی دولت در ادامه درباره میزان بازخورد اخبار جعلی و اخبار درست اظهار کرد: تازه ترین نتایج یک تحقیق در دانشگاه ام.آی.تی آمریکا نشان داده است که ، این است که یک ساعت پس از انتشار خبر جعلی، بین ده هزار تا ۱۰۰ هزار مخاطب آن خبر را می شنوند حال آنکه این میزان یک ساعت بعد از انتشار خبر خوب تنها بین هزار تا ده هزار نفر است و در ارتباط با این جریان ضرب‌المثلی وجود دارد که مطرح می‌شود «تا راست بیاید کفشش را پایش کند دروغ دنیا را گرفته یا دروغ دنیا را گشته است.

وی در ادامه درباره این که چرا سیاستمداران دروغ می‌گویند با اشاره به این که آنان اهداف متفاوتی را دنبال می‌کنند، گفت: سیاستمداران بعضا اهداف و امیال متناقضی را در جعل اخبار دنبال می کنند که در کل می توان به برخی از آنها اینگونه اشاره کرد:

_واکسیناسیون جامعه نسبت به شنیدن یک خبر واقعی از مفاسد بزرگ. به این معنی که جامعه ای که مرتبا اخبار جعلی شنیده باشد درخصوص یک خبر واقعی واکنش محدود و مدیریت شده ای نشان خواهد داد.

_کرخت کردن جامعه نسبت به اخبار و سیاست. در این روش جامعه تعمدا با اخبار منفی و اخبار جعلی نسبت به مشارکت در مسایل سیاسی نا امید و بی حس می شود و نقش و مسئولیت های اجتماعی توده ها بر زمین می ماند.

_بی اعتبار کردن یک منبع خبری مستقل. به این صورت که خبری جعلی را به آن منبع خبری می دهند و بعد خبر منتشر شده را با ادله قانع کننده تکذیب می کنند و اعتبار منبع خبر اول را از بین می برند.

_ بی اعتبار کردن رقیب سیاسی از طریق ساخت و توزیع اخبار جعلی علیه او

_انگاره سازی مثبت یا منفی که در هر دو حال برای ساخت انگاره فکت های خبری محدودی وجود دارد و سیاستمداران یا گروه های سیاسی به ساخت اخبار جعلی مثبت یا منفی روی می آورند.

_جعل اخبار به منظور ارعاب سیاستمداران و یا شخص روزنامه نگاران و وبلاگ نویسان و فعالان فضای مجازی به منظور ساکت کردن آنها و همراه ساختن آنها با جریان اصلی خبری ـ رسانه ای حاکم. کاستلز این روش را در تلاش ها برای کنترل ارتباطات اینترنت پایه در کشورهایی که در آن ها دولت ها الگوهای غالب در اجتماع هستند حیاتی می داند.

_تولید اخبار جعلی، جهت دار، منفی و افشاگرانه با هدف اجرای سیاست رسواگری که منجر به بی اعتمادی کلی مردم به سیاست و نهایتا پناه بردن آنها به احزاب ثالث، یا به رهبران جدید خارج از جریان اصلی حاکم و سیاست های غیرمتعارف آنها منجر می شود.

نوروزپور یادآور شد: رسانه‌های جانب‌دار، روزنامه ها یا رسانه های ارگان که وابسته به یک حزب یا یک گروه خاص هستند، تحلیلگران رسانه ای غیر مستقل، بیشترین نقش را در تولید اخبار جعلی دارند. در آمریکا شبکه فاکس نیوز به دلیل سیاست های جانبدارانه اش از راست گرایان بیشترین حجم ومیزان تولید خبر جعلی را دارد که در خود آمریکا به آن فالس نیوز می گویند.

به گفته دبیر شورای اطلاع رسانی دولت جوامعی با سیستم های سیاسی با ثبات، رفاه اجتماعی بالا، اقتصاد قوی، دموکراسی پایدار و سابقه بالا در روزنامه نگاری با کیفیت کمتر با چالش های اخبار جعلی مواجه هستند. این روزنامه نگار در پایان تاکید کرد: اصلی ترین هدف سیاستمداران از جعل اخبار، بعد از تخریب چهره سیاسی و از میدان به در بردن رقیب، ضربه زدن به مکانیزم های انتخاباتی و پایین آوردن مشارکت سیاسی در میان نخبگان و مردم است، با این همه این روش مانند تیغی دو دم است که به هر دو طرف آسیب وارد می کند.

نوروزپور گفت: توسل به اخبار جعلی برای حذف رقیب سیاسی و پایین آوردن مشارکت سیاسی مردم و یا برای رسیدن به هر هدف سیاسی دیگری، نهایتا به کل نهاد و امر سیاسی و کشور داری و خبر و رسانه ضربه می زند و کل جامعه از این فرایند سرخورده و متضرر خواهد شد.

در بخش دیگر این نشست مریم سلیمی با ارائه پاورپوینت به موضوع اخبار جعلی و نحوه انتشار آنها پرداخت.

وی در بخشی از صحبت‌هایش اشاره کرد: ساخت‌ عکس‌های جعلی توسط هوش مصنوعی و بهره‌گیری از آنها با هدف مختلف تجاری‌سازی و تصاویری که وجود نداشته است، نمونه‌هایی از اخبار جعلی هستند. تصاویری که وجود دارند ولی دچار تغییر می‌شوند. نمونه آنها می‌توان به مونتاژ، برش،‌ کادربندی، دست کاری، حذف عناصر اعم از نوشتاری و بصری و اضافه کردن افکت، بزرگ‌نمایی یا کوچک نمایی کردن اشاره کرد. در بخش مونتاژ تصویر، برش و کادربندی تصویر، اضافه کردن نوشتار به تصویر، دست کاری تصویر برای القای نظر و عقیده خاص و همچنین استفاده از تصاویر مرتبط موجود در ارتباط با ادعا یا رویدادی جدید، از ویژگی‌های اخبار و تصاویر جعلی هستند.

وی در ادامه به چالش‌های انتشار تصاویر و اخبار جعلی اشاره کرد و گفت: چالش‌های که در حوزه بصری سازی اطلاعات و داده‌ها وجود دارد به نوعی است که در آن ذهنیت افراد نسبت به تصویرسازی قابل درک می‌شود. نمودارهایی که خودشان گویا هستند. تصویری را می‌سازند که به صورت قابل درک نیازی به توضیح ندارد اما جعلی است.

سلیمی در ادامه سواد خبری، سواد اطلاعاتی، سواد بصری، سواد رسانه‌ای و مسئولیت اجتماعی را از جمله ویژگی‌هایی عنوان کرد که یک مخاطب برای تشخیص دادن خبر جعلی باید این ویژگی‌ها را دارا باشد. در بخش پایانی این نشست حسین کرمانی در سخنانی با نگاه فلسفی و طرح پرسش‌هایی مبنی بر این که معنای اخبار جعلی چیست و این معنا همواره در حال تعویق است و هیچ گاه کامل نمی‌شود به بیان نکاتی پرداخت.

او به رویکرد آیینی به مساله اخبار جعلی در ایران و چیرگی عقلانیت ابزاری با تقلیل کنش به کار پرداخت.