تعامل‌ بازار سرمایه و نظام بانکی

۵۵آنلاین :

سید محمد حسین کاظمی

پژوهشگر

بازارهای مالی شامل نظام بانکی و بازار سرمایه، نقش عمده ای را در کنترل فعالیت های اقتصادی و به گردش درآوردن چرخ های پیشرفت اقتصادی ایفا می کنند. به گونه ای که توسعه بازارهای مالی، نقش بسزایی در تامین مالی و فرآیند رشد اقتصادی دارد و عملکرد صحیح آنها، می تواند اثرات قابل ملاحظه ای را بر سرمایه گذاری مورد نیاز بخش های مختلف اقتصادی از خود برجای گذارد. از این رو، هدف اصلی از گسترش راه های ارتباطی بین نظام بانکی و بازار سرمایه در چارچوب اقتصاد اسلامی، رشد ابزارهای نوین تامین مالی، ارتباط بیشتر بازارهای مالی با یکدیگر و به دنبال آن، افزایش رشد اقتصادی کشور می باشد.

بر این‌ اساس کارکرد بانک ها در بازار سرمایه‌ و اقتصاد کشور پر رنگ می باشد. برای مثال می‌توان به مواردی از جمله؛ خرید و فروش اوراق بهادار توسط بانک ها در بازار سرمایه، تبدیل سر رسید تعهدات کوتاه مدت به وام های بلند مدت، سیاست گذاری بانک مرکزی در بازار سرمایه و...اشاره داشت.

در اقتصاد ایران بانک ها نقش اساسی را در تامین مالی ایفا می کنند و بخش اصلی تامین مالی در کشورمان به عهده نظام بانکی می باشد. قسمت دیگری از تامین مالی توسط بازار سرمایه و سایر ابزارهای مالی انجام می شود،از طرفی بانک ها نقش اساسی را در توسعه و رشد بازار سرمایه دارند.

در اقتصاد ایران بانک ها به صورت مستقیم از طریق اعطای اعتبار به شرکت های تحت مالکیت خود و یا سایر شرکت های فعال در بازار سرمایه، منابع لازم را برای سرمایه گذاری در بازار سرمایه تامین می نمایند، به طوری که افزایش و یا کاهش در روند اعطای اعتبارات می تواند منجر به افزایش و یا کاهش در ارزش بازاری، بازار سرمایه شود. همچنین بانک ها از طریق صندوق های سرمایه گذاری خود، منابع لازم را برای سرمایه گذاری در بازار سرمایه فراهم می کنند و بالتبع آن رشد بازار سرمایه نیز اتفاق خواهد افتاد. همچنین اعطای تسهیلات در قالب عقود اسلامی به واحدهای فعال در بازار سرمایه یکی دیگر از راه هایی است که بانک ها در توسعه بازار سرمایه ایفای نقش می کنند. بنابراین می توان مشاهده کرد که در موارد یاد شده شبکه بانکی و بازار سرمایه مکمل یکدیگرند و توسعه هر یک از آن ها می تواند توسعه دیگری را به دنبال داشته باشد.

بنابراین باتوجه به موارد عنوان شده می توان با قطعیت گفت، یکی از عوامل رشد پایدار بازار سرمایه صنعت بانکداری است.

اما سیستم بانکی در سال جاری قادر به پرداخت تسهیلات عمده نیست، که این امر حاکی از کمبود نقدینگی است و به همین دلیل می توان از ابزارهای مالی برای تامین مالی هدفمند در بازار سرمایه استفاده کرد و از طرفی بازار سرمایه به خاطر عمق کم در حال حاضر ظرفیت تامین مالی کل اقتصاد ایران را ندارد.

وساطت مالی، کاهش هزینه های عملیاتی، تولید اطلاعات، تقسیم پذیری و انعطاف، متنوع سازی و توزیع خطر می تواند تخصیص و سهولت نقش ابزارهای مالی را در مسیری صحیح قرار دهد، به طوری که تولید اطلاعات مالی برای سرمایه گذاران، ایجاد سبد متفاوت و متنوع دارایی های مالی با هدف کاهش ریسک، خلق اوراق بهادار با سررسیدهای مختلف باعث می شود تا منابع به سمت توسعه اقتصاد حرکت کند.

ارتقای این دوبازار به طور هماهنگ و مکمل می تواند تا حد زیادی بر نیاز شرکت ها به تامین وجوه بر اساس وضعیت مالی شان تاثیر‌گذار باشد، به طوری که معمولا‌ هر شرکت با توجه به ساختار سرمایه خود و همچنین با درنظر گرفتن عواملی مانند هزینه، مدت دوره تامین مالی، نوع وثایق قابل دسترسی و... نسبت به انتخاب منبع تامین مالی اعم از صدور سهام جدید‌(افزایش سرمایه) یا ایجاد بدهی مثلا‌ صدور اوراق بهادار و دریافت تسهیلات از بانک ها اقدام می کنند. همکاری میان این دو نهاد در زمینه تامین مالی می تواند به افزایش اطمینان و کاهش ریسک نیز بینجامد. به طور کلی، انتظار می رود همکاری بازار سرمایه و نظام بانکی، به هدایت منابع مالی به سمت تولید، حمایت از بنگاه های کوچک و متوسط و همچنین بهینه سازی نرخ سود و... منجر شود.

از آنجا‌ که تخصیص اعتبار در نظام های مالی مختلف هم از طریق بانک ها و هم از طریق بازار سرمایه انجام می پذیرد، این دو نظام در بسیاری از کشورها وجود دارند، ولی کشورهای مختلف‌(با نظام های بانک محور یا بازار‌محور) به طور متفاوت مورد توجه قرار می گیرند. به طوری که‌ عدم تعامل مناسب بین این دو مجموعه، نقصان‌ بسیاری را در حصول به اهداف حمایتی دولتی از فضای کسب و کار ایجاد می کند. به عنوان مثال، ممکن است شبکه بانکی نقش مهمی را در تامین منابع مالی بخش های مختلف اقتصادی ایفا کند،‌ بنابراین عدم همراهی بازار سرمایه در این مسیر، می تواند منجر به عدم موفقیت این سیستم باشد.

علاوه بر این اقدامات، توجه کلی به عوامل موثر بر بازار نظیر سیستم قانون گذاری، محیط اقتصادی، محیط فرهنگی و اجتماعی و فناوری اطلاعات و ارتباطات می تواند زمینه ساز گسترش هر چه بیشتر تعامل میان نظام بانکی و بازار سرمایه کشور شود.

با این تفاسیر، آیا بازار سرمایه کشور می تواند به سیستم بانکی کشور برای خروج از بحران کمک کند؟

در کشور ما تامین منابع مالی به ویژه منابع مالی بلند مدت برعهده بخش بانکی است. با توجه به اینکه یکی از مشکلات اصلی اقتصاد بانک محور کشور، کمبود نقدینگی است و بانک ها در امر وام دهی دچار مشکل بوده و کیفیت دارایی های بانکی نیز تا حد زیادی تضعیف شده، به نظر می رسد توجه به ظرفیت های بالقوه بازار سرمایه و نهادها و موسسات بزرگ سرمایه گذاری برای تامین منابع مالی مورد نیاز پروژه ها از سوی سیاست گذاران و فعالان اقتصادی بسیار ضروری است. در این راستا می توان به کمبود شدید منابع مالی در نظام بانکی ناشی از افزایش حجم معوقات بانکی و نیز عدم امکان حفظ سپرده های مشتریان تا حدی به دلیل عدم تناسب سررسید، اشاره کرد که انتظار می رود این موضوع با تقویت جایگاه بازار سرمایه، تا حد زیادی ساماندهی شود. به بیان دیگر، انتظار می رود تا در صورت ایفای مناسب نقش مکمل از سوی بازار سرمایه، عملکرد نظام بانکی نیز تا حد زیادی بهبود یابد.

برای راه‌اندازی نهاد های تامین مالی، به همکاری دوسویه‌‌ بازار پول و سرمایه نیاز است. از آنجا که سیستم بانکی می تواند از بازار سرمایه برای انتشار اوراق بهادار با درآمد ثابت (متناسب با بازده سرمایه) استفاده کند، عملا قادر خواهد بود تا تامین مالی مستقیم و محدود خود را به تامین مالی غیرمستقیم و اهرمی بدل کند. ضمنا‌ بازار سرمایه نیز می تواند در صورت نیاز از ظرفیت سیستم بانکی در ارائه تضمین برای شکل گیری انواع ابزار ها و نهاد های مالی بهره مند شود. بنابراین یکی از راهکارهای بازار سرمایه، برای کمک به گسترش فضای کسب و کار، فراهم کردن امکانات و تسهیلات لازم برای انتشار اوراق بهادار مختلف جهت تامین مالی طرح هاست. از جمله موارد با اهمیت برای همکاری میان بانک ها و بازار سرمایه، تدوین راهکار مناسب برای تسریع در انتشار اوراق مشارکت، همکاری برای ایجاد چارچوب مناسب نظارتی بر واحد های مشترک دو بازار مانند بانک ها و شرکت های لیزینگ، همکاری در زمینه فناوری اطلاعات و پیاده سازی امضای دیجیتال و تدوین استانداردهای مشخص برای تبادل اطلاعات و گزارش ها، اشاره کرد.