ارسال به دیگران پرینت

چرا سیاستمداران، صدای فرودستان را ناشنیده می گیرند؟

روز به روز بر تعدادشان افزوده می شود. یکی از یخچال خالی مانده خانه اش فیلم می گیرد، دیگری از سفره ای که قوت چشمگیری در آن نیست و آن یکی از داروهایی که تمام شده و دیگر توان پرداخت هزینه اش را ندارد.

چرا سیاستمداران، صدای فرودستان را ناشنیده می گیرند؟

۵۵آنلاین :

روز به روز بر تعدادشان افزوده می شود. یکی از یخچال خالی مانده خانه اش فیلم می گیرد، دیگری از سفره ای که قوت چشمگیری در آن نیست و آن یکی از داروهایی که تمام شده و دیگر توان پرداخت هزینه اش را ندارد. برخی هم از تجمع های اعتراض آمیز اصناف و گروه ها فیلم می گیرند؛ از اعتراض معلمان بازنشستگان، رانندگان تاکسی. روزنامه نگاران هم بیشتر مترصد بچه های کار و کارتن خوابها و زباله گردها هستند. اینکه تصاویر در کجا منتشر می شود شبکه های اجتماعی یا کانال های فارسی زبان آن ور آب یا چه اندازه غیرحرفه ای و بدوی است اهمیتی ندارد. به نظر میرسد دنیای آنلاین و گوشی های هوشمند محلی برای انتشار صدای کسانی شده است که تا پیش از این صدایی نداشتند. آنها حالا از دشواری های زندگی شان تصویر می گیرند و می گویند: امیدواریم مسوولان این تصاویر را ببینند؛ اما مسوولان تا چه اندازه مخاطب رسانه های معاندند، وقتی رسانه ملی در را به روی انعکاس رنجهای واقعی مردم بسته و دیگر رسانه ها هم در گیر و گرفت معیشت و روزگاریی رونق کیوسک های مطبوعاتی به گزارش های پشت امیزی بی رنگ و لعلاب بسنده می کنند. تلخ تر خواهد شد اگر به خاطر بیاوریم آنها که صدایشان به جایی می رسد، دست کم موبایلی برای تصویربرداری و اینترنتی برای ارسال آن دارند. آنها که از همین ابزارها هم محروم اند، کجای افکار عمومی و فهرست اولویت سیاستمداران ایستاده اند؟

فشارهای اقتصادی گرچه تمامی طبقات درآمدی جامعه را متاثر کرده اما بار مضاعف آن بر دوش کسانی است که تا پیش از این هم توان چندانی برای گذران آسوده خاطر زندگی نداشتند. پایین نشینان انردبان اقتصاد، که اقتصاددانان آنها را دهک های پایین درآمدی می خوانند و جامعه شناسان نام «طبقه فرودست» برایشان برگزیده اند بیش از سایرین بهای روزگار سخت را می پردازند. آنها زیر خط فقر و در میان آمارها و اعداد و ارقام فراموش شده اند و سیاستمدارانی که از فقر و ضرورت مبارزه با آن می گویند کمتر به خاطر می آورند که فقر یک پدیده است که «انسانها» را متاثر می کند. انسان هایی که ا فراموش شدگان تمام ادوار تاریخ اند زیرا صدایشان، مانند توان مالی شان ضعیف و نارساست. بعید است این صدا در میان همهمه طبقه متوسط و صدای قدرتمند طبقه فرادست به جایی برسد.

تا پیش از این، بنابر گزارش مرکز پژوهشهای مجلس، ۴۰ درصد از خانوارهای ایرانی زیر خط فقر زندگی می کردند. حالا، با تغییر ارتفاع این خط کش، به گفته ناصر موسوی لارگانی، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس، ۵۵ درصد از خانواده ها به زیر این خط اسباب کشی کرده اند؛ یعنی چیزی بیش از ۴۰ میلیون نفرا رئیس شورای شهر تهران سال گذشته اعلام کرد یک دهم از جمعیت کل کشور زیر خط فقر مطلق اند و شش درصد زیر خط گرسنگی و آن گونه که آمارها نشان میدهد بیش از یک و نیم میلیون نفر ایرانی حتی توان مالی تامین غذای خود را ندارند!

در تمام این آمارها سخن از پدیده فقر، محرومیت، بی خانمانی و گرسنگی است. اما فقرا، محرومان و گرسنگان کجای این داستان اند؟ وقتی از دهک اول درآمدی سخن می گوییم یعنی خانوارهایی که بنا بر آمارنامه وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی با ماهانه ۷۰۰ هزار تومان گذران زندگی می کنند. کسانی که به دلیل فقر یا تحت پوشش کمیته امداد قرار دارند یا با کمکهای مردمی، کارهای موقت و اعانه و خیریه روزگار می گذرانند. ویدئو پسر نوجوان سیستانی را که این روزها در شبکه های اجتماعی بازنشر می شود، دیده اید؟ می گوید شناسنامه ندارند. هفت نفرند. به سختی درس می خواند اما امیدی برای یافتن کار در آینده ندارد. از او می پرسند چگونه زندگی شان را می گذرانند، می گوید با کمک این و آن. گاهی هم به خاطر خانواده اش کار کرده، سخت و سنگین، بچه های محروم تر از خودش را نشان می دهد و می گوید اینها هم هیچ آینده ای ندارند. داستان ساده اما تلخ است. فقر را می توان در آمار و ارقام خلاصه کرد. فقرا اما، زنده اند، گرسنه اند، بی خانمان اند؛ و صدایی دارند که شنیده نمی شود. آنها که بنا به نقشه فقر، ساکنان روستاهای مناطق محروم مانند کرمان یا سیستان و ایلام اند، گاهی فرصت پیدا می کردند که مطالباتشان را بنویسند و در سفرهای استانی دولت های قبل، خروار خروار به دست رئیس جمهور برسانند بی آنکه کرامت انسانی شان حفظ شود. حالا از نامه ها خبری نیست. دهک اول گوشی هوشمند هم ندارد که بتواند از روزگار سختش فیلم بگیرد و منتشر کند و به احتمال بسیار زیاد آنقدر منزوی شده، که رمق تجمع و اعتراض هم ندارد. به همین سبب مدام عقب می نشیند و کمتر شنیده و دیده میشود.

داشتن صدا اما، تنها به معنای سخن گفتن نیست؛ معنای آن شنیده شدن و ایجاد تغییر و بهبود است. چه کسانی باید صدای فقرا را بشنوند و تغییر ایجاد کنند؟ احتمالا همان هایی که این روزها تحت نفوذ طبقه مرفه اند و مدافع طبقه متوسط. صدای طبقه فرودست، چرا شنیده نمی شود؟

حذف صداهای آرام

دو سال قبل، ترامپ در پاسخ به کسانی که به ترکیب مولتی میلیاردرهای کابینه اش انتقاد کردند گفت: من، هم به ثروتمندان علاقه دارم، هم به فقرا، اما نمی خواهم یک فقیر اقتصاد کشور را بچرخاند!

پاسخ ترامپ اهانت آمیز و زشت بود اما مثال روشنی از تفکر سیاستمداران غربی در قبال فقراست. آنها نه به رای محرومان نیاز دارند - چون اغلب رای نمیدهند و نه به حضورشان در سیاست در سیاستگذاری ها هم نادیده گرفته می شوند تا سیاستها به نفع کسانی باشد که صدای بلندتری دارند و اگر منافع شان به خطر بیفتد میتوانند دولت را تحت فشار قرار دهند. و این البته، پدیده ای جهانی است. کافی است نگاهی به شعارها و برنامه های تبلیغاتی سیاستمداران در دوران انتخابات بیندازید. نیویورک تایمز در تحلیلی نشان داد در جریان انتخابات اخیر ریاست جمهوری آمریکا، کلینتون و ترامپ هر دو بیش از فقرا، بر طبقه متوسط متمرکز بودند. اوباما هم دست کمی از این دو نداشت. او در مدت ریاست جمهوری خود، در مقایسه با ۱۰ رئیس جمهور قبلی، کمترین سخنان را در مورد فقرا بیان کرد و در مقابل، در نام بردن از طبقه متوسط از هر ۱۰ نفر پیشی گرفت. رامنی رقیب او نیز در تبلیغات انتخاباتی خود تاکید کرد کاری به افراد خیلی فقیر ندارد و بیشتر نگران طبقه متوسط آمریکاست. شاید به همین دلیل است که مطالعات نشان می دهد فقرای آمریکا معتقدند دولت آنها را رها کرده و ۶۰ درصدشان می گویند دولت باید کار بیشتری برایشان انجام دهد.

به نظر می رسد سیاستمداران روی افراد یا گروه هایی متمرکز میشوند که به دردشان می خورندا طبقه متوسط، قشری قدرتمند و دارای صدا از رای دهندگان است. ابزارهای بیشتری برای اعمال فشار بر سیاستمدار دارد. از طریق رسانه ها و تجمعات اعتراض آمیز مطالباتش را به گوش دولتمردان می رساند. چرخ محرک اقتصاد است و در مقایسه با طبقه فرودست، مشارکت سیاسی و اجتماعی بیشتری دارد. برخی تحلیلگران نیز می گویند طبقه متوسط از طبقات فرودست و فرادست بزرگتر است و به همین سبب توجه بیشتری از سیاستمداران دریافت می کند. برخی هم معتقدند آمار بالای فقر به ویژه در کشورهای در حال توسعه سبب شده سیاستمداران تصور کنند فقر یک مساله لاینحل است و بهتر است وقت و منابع را جای دیگری صرف کننده در بسیاری از کشورها نظیر ایالات متحده، افراد دهک های پایین احتی جزو رای دهندگان به شمار نمی روند. آنها رای نمیدهند چون مدرک شناسایی ندارند و البته، چون می دانند سیاستمدارانی بر سر کار خواهند آمد که آنها را نادیده می گیرند و چون رای نمیدهند، حتی اگر عددشان زیاد باشد، سیاستمدار آنها را عددی حساب نمیکند!

اما در عصر تشدید نابرابری چه کسی قرار است صدای محرومان در حکمرانی باشد؟ کریس میلر، نویسنده کتاب «نمایندگی برای فقرا» در کتاب خود می نویسد نمایندگان مناطق محروم، قهرمانان فقرای مناطق خود نیستند. تنها برخی از زنان کنگره و نمایندگان اقلیت مناطق شهری هستند که تلاش می کنند قوانینی را به نفع محرومان تدوین کنند؛ قوانینی که در تصویب همواره با شکست روبه رو می شود. میلر می نویسد قانونگذاران آگاهانه مسائل دیگری را انتخاب می کنند و فقر، مساله و دغدغه آنها نیست. این تا حدی به دلیل تعدد و تنوع موضوعات و مسائلی است که نمایندگان ناگزیر با آنها روبه رو می شوند. بیش از این عامل، نقش گروه های سازمان یافته ذی نفع و دیگر افرادی مهم است که مانند برخی صداها را بلند و برجسته کنند!

استدلال دیگر میلر آن است که نمایندگان کنگره اساسا هیچ تجربه شخصی از فقر ندارند. تصمیمات آنها نشان می دهد نماینده همه گروه های درآمدی و تمامی طبقات جامعه نیستند. این سبب می شود تجربه‌های شخصی، که می‌تواند برای ایجاد تغییر و اصلاح در نمایندگان انگیزه قوی ایجاد کند، عملا از بین برود.

یافته دیگر میلر آن است که افراد بسیار فقیر برخلاف دو طبقه خط و غنی، موضع سیاسی خاصی ندارند. نه راست اند نه چپ، نه دموکرات هستند و نه جمهوری خواه. اغلب آنان در طیف میانه روها قرار گیرند. آنقدر گرفتار ابتدایی ترین نیازهای خود هستند که دست اندیشیدن به سیاست و دفاع از احزاب را پیدا نمی کنند و همین امر سبب می شود شنیدن صدایشان، مزیتی برای رقبای دو طیف محسوب نشود.

جمع بندی یافته های میلر آسان است. قانونگذاران نیز بیشتره نظارات طبقه متوسط و فرادست را می شنوند و پاسخگوی آن هستند قشر محروم، اغلب نامرئی است و به سختی می تواند نمایندگان خود را پاسخگو نگه دارد.

کانادا هم از این قاعده مستثنی نیست. در سال ۱۹۸۹ پارلمان کانادا برنامه ای را به تصویب رساند که طی آن تا سال ۲۰۰۰ فقر کودکان ریشه کن شود. جای تعجب نبود که این هدف محقق نشد. در واقع طی سال های اخیر گفتمان فقر که در دهه های گذشته گفتمان غالب در عرصه سیاست کانادا بود، عملا ناپدید شده است. آن گونه که مطالعات نشان می دهد در یک دهه گذشته هیچ یک از احزاب در مدت انتخابات اشاره ای به فقرا فقرا نکرده اند. برعکس گفتمان آنها بر کمک به خانواده ها، متمرکز شده است. خانواده هایی که نماد طبقه متوسطاند. به نظر می رسد دیگر امیدی به سیاستمداران نیست. کنشگران تنها یک نکته را متذکر می شوند؛ طبقه متوسط وقتی رای می دهد باید منافع خود را گره خورده با طبقه فرودست ببیند.

راه مسدود گفت وگو

به سختی می توان متوجه شد وقتی سیاستمداران وعده می دهند دقیقا منظورشان چیست؟ مثلا وقتی رئیس جمهور می گوید فقر مطلق را تا پایان دولت دوازدهم ریشه کن می کنیم نمی توانید مطمئن باشید در مود کدام فقرا سخن می گوید؟ همان هایی که بنا به شهادت آمار، تعدادشان رو به افزایش هم گذاشته است؟ دست کم از این منظر تردیدی نیست که حرف ها به عمل تبدیل نمی شود. حتی جایی که صدای فقرا بلند است و شنیده می شود احتمال آنکه به عزم و اقدامی برای بهبود شرایط بینجامد، کم خواهد بود.

پیشتر هم گفتیم که پدیده بی صدایی فرودستان مختص ایران نیست. موسسه پیو سال گذشته در مطالعه ای نشان داد آمریکاییهای ثروتمند از نظر سیاسی آگاه ترند و در سیاست هم مشارکت بیشتری دارند و جای شگفتی نیست که پس از آن مطالعات بیشتر و بیشتری اثبات کردند که سیاستهایی که در کنگره به قانون تبدیل می شود، بیشتر به نفع ثروتمندان است و اغلب به ضرر فقرا تمام میشود. این چرخه ای است که خودش را تقویت می کند. برای فقرا دشوار است برای دفاع از سیاست هایی بجنگند که به بهبود شرایطشان کمک می کند و از سوی دیگر نسبت به سیستم سیاسی که دارد علیه آنها کار می کند اما در ظاهر ژست دفاع از حقوقشان را گرفته، بدبین و نامید هستند. تحلیلگران می گویند تحت هر شرایطی، مشکل اصلی سیاستمدارانی هستند که اطلاعات خود را نه از بسترهای واقعی بروز محرومیت و فقر، که از آمارهای بی جان گزارش ها گرد می آورند و هنگام سیاستگذاری

کمتر می اندیشند که تصمیمات آنها برای یک جامعه محروم در حاشیه مانده چه عواقبی دارد. سیاست های بارانه انرژی را از این جمله بدانید

به سادگی می توان دریافت راه گفت وگوی سیاستمداران با طبقه فرودست قطع شده است. دهک ضعیف ابزاری برای رسیدن به سیاستمدار ندارد. تاثیرگذار نیست و زبان سیاست را نمی فهمد. از سوی دیگر کسی سیاستمداران را برای نادیده گرفتن طبقه فقیر مجازات نمی کندا

صاحبنظران می گویند سیاستمداران اولویتهای خود را بر اساس افکار عمومی، رخدادها و پوشش رسانه ها تعیین می کنند. اما این سه عامل، در مقایسه با نفوذ گروه های ذی نفع کار کرد خود را از دست داده اند. افکار عمومی مطالبات گسترده و متعددی دارد و بیشتر پیگیر خواسته های طبقه متوسط است

. رخدادها، به طور مقطعی توجه اهالی سیاست را به خود جلب می کنند و دوباره از خاطر می روند (سیل نوروز ۹۸ را به خاطر دارید؟) و مطالعات مکرر نشان داده است پوشش رسانه ها در حوزه فقر و محرومیت چشمگیر و تاثیرگذار نیست. پس چه کسی می تواند روی این شکاف عمیق پل بزند؟

تحلیلگران می گویند کنشگران و سازمانهای مردم نهاد موثرترین حلقه ای هستند که می تواند این زنجیره شکسته را دوباره پیوند دهد. در اغلب کشورها کنشگران اجتماعی می کوشند این گفت وگوی خاموش شده را دوباره زنده کنند. آنها اغلب برخاسته از محیطهای محروم اند، بومی اندو زبان گفت وگو با محرومان را می دانند. هدف آنها کسانی هستند که فاقد قدرت و در حاشیه مانده اند. انعکاس مشکلات این طبقه با تمامی ابزارهای ممکن به تصمیم سازان در قدرت نخستین گام است. گام بعدی این کنشگران و نهادها، تعامل با سازمانها و نهادهای کلیدی دولت است تا بتوانند از مجاری ممکن آنها را به شکستن چرخه فقر و انزوا در جامعه وادارند و تسهیلات اولیه نظیر آموزش و بهداشت را برای دهک بی صدامانده فراهم کنند

مشکل اما کماکان پابرجاست. فعالیت این کنشگران گرچه به بهبود شرایط دهکهای محروم درآمدی کمک شایانی می کند و دست کم کورسوی امیدی برای ساکنان خیابان فقر مطلق است اما، الزاما به تغییرات و اصلاحات جدی منتهی نمی شود. علت، روشن است. سیاستمداران نه فقط فقرا، که پیام آوران آنها را هم نادیده می گیرند!

تقویت صدای فرودستان

سازمانهای بین المللی توسعه از اواخر قرن گذشته بر چالش فقر در قرن ۲۱ متمرکز شدند، محور اصلی پروژه ها و برنامه های توسعه بین المللی آن بود که دیگر سیاست جنگ سرد نقش تعیین کنندهای ندارد بلکه مساله کلیدی توسعه آن است که فقیرترین افراد در فقیرترین کشورها منتفع شوند، این چارچوب به زودی به اهداف توسعه هزاره تبدیل شد و کوشید با تمرکز بر آموزش و خدمات بهداشتی، فقر مطلق را در جهان برطرف کند، خیلی زود مشخص شد دستیابی به این هدف هم به راحتی و با مداخلات ساده میسر نمی شود. تحلیلگران به صراحت تاکید کردند که بدون یک دولت کارآمد و پاسخگو، دستیابی به این اهداف امکان پذیر نیست. چنین دولتی زیربنای رشد اقتصادی است و سبب می شود فقرا به حقوق مدنی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خود دست پیدا کنند.

حالا در آستانه سومین دهه از قرن حاضر، پارادایم دیگری شکل گرفته است. در سندهای جدید سازمانهای توسعه تاکید می شود که فقر دیگر به سطح درآمد ربط ندارد. فقر به «صدا» هم مرتبط است مردم باید بتوانند از طریق شناخت حقوق خود روی زندگیشان کنترل داشته باشند وگرنه فقیرند. اینکه کسی از جانماند یا نادیده گرفته نشود فقط به اقتصاد و رفاه متکی نیست، بلکه ناشی از عملکرد نظام عدالت و حکمرانی است، نظامی که کسی را نادیده یا ناشنیده نمی انگارد.

از این منظر، تصویر پیش رو نامیدکننده است. شدت نابرابری در سیاستهای بخشهای محروم مانند کشاورزی نشان می دهد، توسعه به نفع فقرا (pro - poor development) به خودی خود یا تنها با خیرخواهی دولتمردان و کارآفرینان اتفاق نمی افتد. برعکس تا حد زیادی متکی به توان چانه زنی گروه های ذینفع مختلف با صاحبان قدرت سیاسی و اقتصادی است. پس باید به راه های دیگری امید بست.

ظرفیت فقرا برای تشخیص نیازهای خود، رفع آن با استفاده از منابع موجود و مطالبه آن از دولت در صورت امکان، باید تقویت شود. نقش کنشگران، سازمانهای غیردولتی، موسسات خیریه، نهادهای مذهبی، روزنامه نگاران و رسانه ها نیز همچنان محفوظ است.

گروهی نیز معتقدند باید صدای دهک اول باشیم، حامد قدوسی، اقتصاددان، در کانال تلگرامی خود می نویسد دهک اول موتلفی در قدرت ندارد. اقتصاد معیشتش با دیگر دهکها فرق می کند و هیچ بهره مستقیمی از رشد اقتصادی و مزایای سرریز آن نمی برد. وی می نویسد: ایک روزی در اواخر دهه ۵۰ سیدمرتضی آوینی دوربینش را برداشت و رفت مستندی ساخت و بشاگرد را به بقیه کشور معرفی کرد تا آنها که نمی دانستند و ندیده بودند بدانند که همه ایران تهران و اصفهان نیست امروز هم «ماهیها در سکوت می میرند» و امثال آن هر از چندی وجدان جامعه را تکان می دهد ولی باز انقدر گرفتاری دیگر هست که فراموش شوند. این دهک به صدای بلندتری در بین کارشناسان و صاحبان رسانه و تریبون و قدرت نیاز دارد.»

به خاطر بسپاریم این صدا باید شنیده شود و منشا تغییر باشد. همزمان با تقویت صدای فرودستان، باید گوش ناشنوای قدرت را درمان کرد!

منبع : تجارت فردا
با دوستان خود به اشتراک بگذارید:
کپی شد

پیشنهاد ویژه

    دیدگاه تان را بنویسید

     

    دیدگاه

    توسعه