کوچ بازارها از سنت به مدرنیته

نخستین بار در جهان، در سال 1990 میلادی، مرورگر اینترنتی ایجاد و همین فناوری مقدمه‌ای برای ورود ابداعات دیگری در دنیای دیجیتال شد. بدین گونه که یک سال پس از این تاریخ و در سال 1991 میلادی، از همین فناوری برای استفاده‌های تجاری بهره گرفته شد و تیم برنرز لی، تجارت الکترونیک را پایه‌گذاری کرد. امروزه تجارت الکترونیک در سراسر جهان از رواج بسیاری برخوردار است. سایت‌های زیادی برای انجام معاملات در حوزه‌های املاک، خودرو، کالا و خدمات به صورت مجزا یا مختلط ایجاد شده و در دسترس عموم قرار گرفته است. این تجارت همان‌گونه که از تاریخ پیدایش آن بر می‌آید، سابقه افزون‌تری در کشورهای اروپایی و آمریکا نسبت به ایران دارد. رونق معاملات در این سایت‌ها به حدی بوده است که برخی به فکر خرید و فروش اجناس دست‌دوم خود از همین طریق نیز افتاده‌اند و بدین ترتیب سایت بزرگی همچون eBey را پایه‌گذاری کرده‌اند. شاید بتوان این سایت را موفق‌ترین نمونه در ارائه محصولات دست دوم در جهان دانست. در سال 1995 پير اميديار- مبدع eBay- يك دستگاه فتوكپي را به صورت آنلاين برای فروش گذاشت و توانست برای آن خريدار پيدا کند. وقتي به خريدار اعلام كرد كه دستگاه شكسته است، فرد خريدار اظهار کرد: من يك كلكسيونر فتوكپي‌هاي شكسته هستم! اين زماني بود كه اميديار متوجه شد هر چيزي امكان‌پذير است. eBayبا همكاري شركت‌‌های نامی که اجناس بسيار با ارزشي در اين سايت براي فروش گذاشتند، اعتبار زيادي پيدا کرد. فروشنده‌ها در اين سايت می‌توانستند اجناس را براي فروش، در اختيار خريداران قرار دهند. خريدارها هم روي اجناس قيمت مي‌گذاشتند و ساير مشتركين eBay از بين اجناس فهرست‌شده، اقلام موردنظر خود را پيدا مي‌كردند. اجناس اين سايت بر حسب موضوع، رتبه‌بندي شده و هر حراجي فهرست مخصوص به خود را داشت. جست‌وجو در وب و گشتن در اين حراج‌ها كاملا مجاني بود. اکنون بيش از 276 ميليون كاربر ثبت‌شده در eBay وجود دارد و در هر ثانيه اجناسي با ارزش حدود دو دلار در آن دادوستد مي‌شود. همچنین هر روز نزديک به ۳۶ ميليون کالاي مختلف براي فروش روي اين سايت قرار مي‌گيرند و شغل حدود ۵۰۰ هزار نفر در جهان از طريق eBay تامين شده ‌است.

حذف واسطه از معامله اجناس دست‌دوم

سایت‌های بین‌المللی زیادی در زمینه خرید و فروش کالا و خدمات فعال هستند. در کنار eBay که به آن اشاره شد می‌توان از سایت‌های موفقی همچون آمازون، ایسوس، وال‌مارت، اتسی و علی‌بابا نام برد که برخی از آنها، به صورت تخصصی نوع مشخصی از کالا یا خدمات را در اختیار مشتریان قرار می‌دهند. اما عمر دادوستد آنلاین در ایران چندان طولانی نیست. در حقیقت می‌توان گفت از هفت سال قبل، سایتی با عنوان دیوار بر پایه معاملات اجناس دست‌ دوم پدید آمد که توانست طرفداران زیادی برای خود کسب کند. پس از موفقیت این سایت، نمونه‌های مشابه دیگری نیز پا به عرصه معاملات در فضای مجازی نهادند که البته تا به امروز تنها سایت شیپور بوده است که توانسته در کنار دیوار، خدمات خود را به خوبی معرفی کرده و ارتباط مناسبی میان خریدار و فروشنده ایجاد کند. این دو سایت هم‌اکنون به ارائه آگهی‌های حوزه‌های مختلف اقتصادی اعم از کاریابی، معاملات املاک، خودرو، لوازم منزل، کالاهای الکترونیکی و غیره با دو کیفیت نو و دست‌دوم می‌پردازند. بیشترین معاملات صورت‌گرفته در این سایت‌ها به اجناس دست‌دوم اختصاص دارد و در حقیقت همین معاملات سبب شهرت آنها در میان ایرانیان شده است. فرهنگ خرید و فروش کالای دست‌دوم از دیرباز در جامعه ایرانی وجود داشته است. سمساری‌ها اصلی‌ترین مراکز معامله اجناس دست‌دوم بوده‌اند. همواره عده‌ای به دلایل مختلف، کالایی را نیاز نداشته و آن را به سمساری فروخته‌اند و سمسار نیز گرانتر از قیمت خرید خود آن را در اختیار خریدار آن قرار داده است. اما شاید بتوان در قیاس با سمساری‌ها، سایت‌هایی از قبیل دیوار و شیپور را پرطرفدارتر هم دانست؛ زیرا در این فضا کالا بدون واسطه و در یک ارتباط مستقیم میان فروشنده و خریدار معامله می‌شود و در نتیجه با حذف واسطه (سمسار) زیان این دادوستد برای خریدار کاهش می‌یابد. از همین رو بسیارند کسانی که حتی پیش از مراجعه به بازار، در این سایت‌ها به دنبال کالای مورد نیاز خود می گردند.

کسر هزینه بازاریابی

یکی دیگر از دلایلی که سبب می‌شود افراد تمایل زیادی به درج آگهی در این سایت‌ها داشته باشند، بازاریابی آسان و بدون هزینه است. هم‌اکنون تمامی آگهی‌نامه‌های روزنامه‌ها و مجلات، تعرفه‌های بالایی را برای درج تبلیغات صاحبان کالا و خدمات در نظر گرفته‌اند. اما سایت‌های دیوار و شیپور بدون دریافت هزینه و تنها با ثبت مشخصات آگهی‌دهنده، تبلیغات او را در رسته‌های مرتبط درج کرده و ارائه می‌دهند. این خدمات رایگان به‌ویژه برای کارگاه‌های تولیدی کوچک یا شرکت‌های خرد که در گمنامی به سر می‌برند و هزینه تبلیغات ندارند، بسیار مفید و مورد توجه است. اکنون که هزینه‌های بازاریابی بسیار گران شده است، چنین سایت‌هایی می‌توانند با ایجاد یک ارتباط مستقیم و بی‌واسطه میان تولید‌کننده-فروشنده و خریدار، از هزینه‌ها کاسته و کالا یا خدمات را به طیف وسیع‌تری از جامعه معرفی کند.

تامین نیاز اقشار کم‌درآمد

گذشته از معاملات اجناس نو، از سوی دیگر نیز افزایش نرخ تورم و به تبع آن فاصله گرفتن جامعه از استانداردهای زندگی ایرانی، مردم را به سمت خرید و فروش کالاهای دست‌دوم سوق داده است. در این میان نه تنها فروشنده تمایل دارد حتی از طریق کم‌ارزش‌ترین کالای در اختیار خود پول کسب کند بلکه خریدار نیز ترجیح می‌دهد به جای پرداخت هزینه‌های گزاف برای خرید کالای نو از این طریق اقدام کرده و کالای دست دوم، اما با کیفیت و سالم خریداری کند. این روش معاملاتی به‌ویژه می‌تواند خانوارهای کم‌درآمد را به خوبی پوشش داده و کیفیت زندگی آنان را از لحاظ دارا بودن حداقل لوازم زندگی افزایش دهد. چه بسیار خانوارهایی که نیازمند ساده‌ترین لوازم منزل هستند اما ارقام نجومی کالاهای نوی موجود در بازار آنها را همچنان محروم گذاشته است. اما سایت‌های معاملاتی اجناس دست‌دوم توانسته‌اند این خانوارها را در رفع نیاز خود تا حد زیادی کمک کنند. در نگاه کلی به نظر می‌رسد پذیرش تغییر در روش‌های خرید و فروش در عصر فناوری توانسته است نوع جدیدی از بازار را به‌عنوان بازار مجازی یا اینترنتی در اقتصاد پدید آورد که توجه بیشتری را از سوی مسئولان برای هموار ساختن این مسیر جدید می‌طلبد.