چالشی برای بشر

 

سید محمد حسین کاظمی

 

پژوهشگر

 

دو بچه کافیست ! این شعاری بود که در دهه های قبل و بنا بر ظرفیت های موجود کشور در همه جا شنیده می شد و دولت نیز آن را در دستور کار خود قرار داده بود. سیاست کاهش جمعیت در سال های قبل به خوبی اجرا شد و اکنون ثمرات و نتایج این تصمیم گیری ها به وضوح مشهود است.

اینکه افزایش یا کاهش جمعیت می تواند عنصر مطلوب یا نا مطلوبی باشد، به تنهایی قابل ارزش گذاری نیست و باید گفت این موضوع کاملا نسبی است و به بسیاری از عوامل همچون جغرافیای طبیعی و سیاسی کشورها، اقتصاد عمومی و فرهنگ مردم بستگی دارد.

میزان جمعیت هر جامعه ای می تواند یکی از شاخص های توانمندی آن جامعه محسوب شود. در کشور ایران سال هایی را مشاهده می کنیم که به علل مختلف، سیاست کلی کشور به سمت کاهش جمعیت متمایل بوده و در این زمینه نیز تا حد قابل توجهی پیش رفته است.

این در حالی است که روند کاهش جمعیت جوان در سال های آتی می تواند کشور ایران را از جهات مختلف در معرض خطرات جدی و چه بسا جبران ناپذیری قرار دهد.

روند کاهش جمعیت و تبعات ناشی از آن بقدری جدی است که رهبر معظم انقلاب در  سال های اخیر این مساله را با جدیت به مسئولین و ملت ایران بارها گوشزد نموده اند و خطرات تحدید نسل و راه کارهای افزایش جمعیت را به مناسبت های گوناگون بیان فرموده اند.

اما کرونا مهمترین مسئله ی این روزها می باشد که افزایش یا کاهش جمعیت را کاملا تحت تاثیر خودش قرار داده است.

شیوع کوید-۱۹، دست کم طی یک قرن اخیر، بزرگ ترین و خطرناک ترین اتفاق در زندگی بشر است، هر چند آسیب هایی که تا کنون ویروس کرونا برای انسان قرن ۲۱ وارد کرده است، در مقایسه به تلفاتی که طی قرن گذشته دو جنگ جهانی برای جامعه‌ی بشری رقم زد، اندک است، اما با توجه به پیشرفت سرسام آور کرونا در جهان، از همین حالا، تخمین زده می شود که خسارت‌ و پیامدهای کوید-۱۹، بیش تر از جنگ های جهانی و بیماری های همه گیر یک قرن گذشته است.

انسان در طول تاریخ، آسیب های زیادی از بیماری های همه گیر و جنگ های قاره ای دیده است، اما ظاهرا پس از جنگ جهانی دوم که به شکل گیری اتحادیه ی اروپا انجامید، باور انسان امروز به این رسیده بود که دیگر آن چه زندگی انسان امروز را رهبری می کند، عقل و مناسبت های عقلانی ای است که انسان به کمک‌ دست آوردها در بخش های مختلف زندگی، به این ظرفیت های عقلانی دست یافته است، اما شیوع ویروس میکروسکوپی کرونا با سفر و اقامت در بدن اولین انسان، سفرش را به دور زمین آغاز کرد و در فاصله ی حدود چهار ماهه، جهان را درنوردید.

یکی از نکاتی که در آینده و جهان پس از کرونا باید مورد توجه قرار گیرد، مساله تحولات جمعیتی است، زیرا کرونا از دو سوی ماجرا یعنی زاد و ولد و مرگ و میر بر رشد جمعیت اثر منفی خواهد گذاشت. در زمینه مرگ و میر ارزیابی دقیقی وجود ندارد و مشخص نیست که آخر و عاقبت کرونا ما را با چه تعداد مرگ و میر مواجه خواهد کرد، ولی در شرایط عادی سالانه حدود ۴۰۰ هزار نفر مرگ و میر در کشور وجود دارد، از سوی دیگر زاد و ولد با سرعت زیاد در حال کاهش است و در سال ۱۳۹۸ که گذشت به حدود ۱.۲ میلیون نفر رسید. این تعداد به معنای کاهش ۲۰ درصدی در زاد و ولد طی فقط ۳ سال گذشته است، که بسیار کاهش چشمگیری است.

پس از کرونا فرآیند کاهش زاد و ولد شدیدتر خواهد شد. حتی امسال نیز ممکن است به دلایل گوناگون و ترس از حضور در بیمارستان ها، سقط جنین افزایش پیدا کند و انگیزه فرزندآوری کمتر شود که به احتمال فراوان آثارش را در سال ۱۴۰۰ نشان خواهد داد.

از سوی دیگر مشکلات اقتصادی ناشی از کرونا بیشترین تاثیر را در کاهش ازدواج و فرزند آوری خواهد گذاشت و به احتمال فراوان طی دو سال آینده یعنی تا سال ۱۴۰۰ میزان زاد و ولد به زیر یک میلیون خواهد رسید و اگر مرگ و میر کرونا خیلی زیاد نباشد، حداقل ۵۰۰ هزار نفر مرگ و میر سالانه را در کشور شاهد خواهیم بود و رشد جمعیت به زیر ۰.۵ درصد خواهد رسید.

کرونا شاید یک ویروس طبیعی باشد که با ورود در بدن انسان، جهش یافته و رشد کرده است و شاید هم، ویروسی جهش یافته در آزمایشگاه های زیست شناختی که عمدا یا به اشتباه بیرون از آزمایشگاه درز کرده باشد، اما پیامش برای انسان امروزی این است که پیشرفت های کنونی انسان برای مبارزه با پدیده های شناخته و ناشناخته ی اطرافش کافی نیست و باید در روش و استفاده از دانش و امکاناتی که دانش در خدمت انسان قرار می دهد، جنبه ی احتیاط و ریزبینی را در نظر داشت و همچنان، زمین را به عنوان یک جغرافیا، طوری در نظر داشته باشد که همه امکانات و دستاوردها، به شکلی منصفانه در نقاط مختلف زمین تقسیم شود.

کوید-۱۹، علاوه بر این که احتمالات یک جنگ بین انسانی در جهان را طی قرن حاضر نابود خواهد کرد، هشداری خواهد بود برای زندگی انسانی پس از کرونا و بدون شک، انسان پس از کرونا، این هشدار را فراموش نخواهد کرد و برای بحران های احتمالی آینده، برنامه های مدون تری خواهد داشت.