۵۵آنلاین :
جمعیت جهان در حال پیر شدن است. در سالهای اخیر ما شاهد کاهش نرخ باروری در دنیا بودیم و امید به زندگی هم افزایش یافته است که در نتیجه این مساله سهم افراد بالای 60 سال که در زمین زندگی میکنند افزایش یافته است و این روند ادامه خواهد داشت. اما اینکه افراد در دوره سالمندی چگونه زندگی کنند و از چه امکاناتی برخوردار باشند مسالهای است که بسته به کشوری که افراد در آن زندگی میکنند متفاوت است. شاخص جهانی حمایت از سالمنان سال 2015 مولفههایی را که روی سلامت اقتصادی و اجتماعی افراد سالمند اثر میگذارد شناسایی و مطالعه کرده است. در سالهای قبل تنها تحلیلگران اقتصادی و بر مبنای دادههای رسمی سازمانهای داخلی کشورها میکردند ولی در گزارش سال جاری علاوه بر تحللیگران اقتصادی، از افراد سالمندی که در کشورهای مختلف زندگی میکردند هم سوال شده است و اطلاعات میدانی به دادههای رسمی و اقتصادی کشور اضافه ده است. در تهیه این گزارش از دادههای مربوط به 96 کشور دنیا استفاده شده است و این کشورها در مجموع 91 درصد از کل جمعیت بالای 60 سال دنیا را در خود جای دادهاند و نکته مهم این است که سهم افراد سالمند تا سال 2050 میلادی در دنیا افزایش خواهد یافت. آمارها نشان میدهد در سال 2015 میلادی 901 میلیون نفر از ساکنان دنیا بیش از 60 سال سن داشتند که 3/12 درصد از کل جمعیت دنیا را تشکیل میدهد در حالی که در سال 2030 میلادی شمار افراد بالای 60 سال در جهان به بیش از 1402 میلیون نفر خواهد رسید که سهمی معادل 5/16 درصد از کل جمعیت دنیا خواهد داشت. در صورتی که روند سالمندی در دنیا با همین نرخ ادامه پیدا کند تا سال 2050 میلادی بالغ بر دو میلیارد نفر بالاتر از 60 سال سن خواهند داشت و شمار افراد بالای 60 سال به بیشتر از 5/12 میلیون نفر میرسد. نکته جالب اینجاست که هم اکنون شمار افراد سالمند در دنیا بیش از افراد زیر پنج سال است و تا سال 2050 میلادی شمار سالمندان از افراد زیر 15 سال هم بیشتر میشود و این مساله میتواند فاجعهای بزرگ برای بازار کار در کشورهای در حال توسعه دنیا بیشتر از کشورهای صنعتی است به این معنا که تا سال 2050 میلادی هشت نفر از هر 10 سالمند در کشورهای در حال توسعه زندگی خواهند کرد.
ساختار جمعیتی دنیا
در میان 200 کشور دنیا در سال 2015 میلادی، 102 کشور در میان جوامع قرار داشتند به این معنا که کمتر از 10 درصد از جمعیت آنها بالغ بر 60 سال سن داشتند و 52 کشور در حال پیر شدن بودند. جوامع در حال پیر شدن جوامعی هستند که سهم افراد بالاتر از 60 سال در آنها بین 10 تا 19 درصد است و 45 کشور هم پیر نامیده میشدند به این معنا که 20 تا 29 درصد از کل جمعیت ساکن در این کشورها بیشتر از 60 سال سن داشتند و در نهایت تنها یک کشور بسیار پیر بود و بالغ بر 30 درصد از ساکنانش بیش از 60 سال سن داشتند. اما پیشبینی میشود این روند پیری در سالهای آتی تسریع شود. مطالعات نشان میدهد در سال 2030 میلادی 67 کشور دنیا جوان خواهند بود. در حالی که 59 کشور در حال پیش شدن، 48 کشور پیر و 26 کشور بسیار پیر خواهند بود و در سال 2050 میلادی این نسبت بسیار نگرانکنندهتر خواهد شد. در سال 2150 میلادی 37 کشور دنیا را کشورهای جوان تشکیل میدهند و 45 کشور در حال پیر شدن، 56 کشور پیر و 62 کشور بسیار پی خواهند بود.
معضل سالمندی در کشورهای صنعتی
مطالعات نشان میدهد سرعت پیر شدن جمعیت در کشورهای اروپای غربی، آمریکای شمالی و استرالیا بیش از دیگر کشورهای جهان است و تا سال 2050 میلادی بیش از یک سوم جمعیت در این کشورها بیش از 60 سال خواهند داشت. مثلا در آلمان که هم اکنون 6/27 درصد از مردم بالاتر از 60 سال دارند تا سال 2050 میلادی شمار سالمندان به 3/39 درصد از کل جمعیت میرسد یا در اسپانیا که هماکنون 4/24 درصد بالاتر از 60 ساله هستند تا سال 2050 میلادی بیش از 4/41 درصد جمعیت به جرگه سالمندان اضافه خواهند شد. در سوئیس که بیشترین حمایت از سالمندی را دارد در سال 2050 میلادی 5/34 درصد جمعیت از سالمند خواهند بود و این نرخ در انگلیس و آمریکا به ترتیب 7/30 درصد و 9/27 درصد خواهد بود. در کشورهای آسیایی هم دو کشور ژاپن و کره جنوبی بالاترین شمار سالمندان را خواهند داشت. در سال 2050 میلادی سهم سالمندان به کل جمعیت 5/42 درصد و در کره جنوبی به 5/41 درصد میرسد. سهم سالمندان به کل جمعیت در تایلند ظرف سالهای 2015 تا 2050 میلادی از 8/15 درصد به 1/37 درصد خواهد رسید.
سالمندی در کشورهای بریکس
کشورهای بریکس شامل چین، برزیل، روسیه، هند و آفریقای جنوبی هستند که بیشترین شمار جمعیت زمین را در خود جای دادهاند. بنابراین رشد نرخ سالمندی در این کشورها میتواند بحران زیادی را برای اقتصاد دنیا ایجاد کند و سهم بزرگی از نیروی کار را از بین ببرد.
آمارها نشان میدهد این کشورها در سالهای اخیر با سرعت زیادی رد مسیر پیر شدن حرکت کردهاند و سیاست چینیها در زمینه تک فرزندی هم عاملی مهم در افزایش سنی جمعیت در این کشور بوده است. در دیگر کشورهای بریکس هم به دلیل مشکلات اقتصادی تمایل به فرزند آوری هر سال کمتر شده است و این کاهش نرخ رشد جمعیت اقتصاد این کشورها را با مشکل کمبود نیروی کار مواجه کرد.
هم اکنون 2/15 درصد جمعیت چین، 7/11 درصد از جمعیت برزیل، 20 درصد جمعیت روسیه، 9/8 درصد جمعیت هند و در نهایت 7/7 درصد جمعیت آفریقای جنوبی را افراد سالمند تشکیل می دهند در حالی که تا سال 2030 میلادی سهم سالمندان به کل جمعیت چین به 3/25 درصد، در برزیل به 8/18 درصد، در روسیه به 24 درصد، در هند 5/12 درصد و در آفریقای جنوبی به 5/10 درصد میرسد. نرخ سالانه پیر شدن در کشور چین در فاصله سالهای 2015 تا 2030 میلادی برابر با 6/3 درصد، در برزیل 8/3 درصد، در روسیه یک درصد، در هند 3/33 درصد و در آفریقای جنوبی برابر با 7/2 درصد خواهد بود. در سال 2015 میلادی 2/209 میلیون سالمند در چین زندگی میکرد و شمار سالمندان در برزیل برابر ای 4/24 میلیون نفر، در روسیه 7/28 میلیون نفر، در هند 116/6 میلیون نفر و در آفریقای جنوبی برابر با 2/4 میلیون نفر خواهد بود و این تعداد تا سال 2030 میلادی رشد میکند. اما در کشور چین تنها 4/74 درصد از سالمندان تحت پوشش بیمههای بازنشستگی هستند و پوشش بیمههای بازنشستگی در برزیل 3/86 درصد، در روسیه صد در صد، در هند 9/28 درصد و در آفریقای جنوبی 6/92 درصد خواهد بود. از نظر سطح آموزش هم باید گفت که در چین تنها 1/30 ددرصد از افراد بالای 60 سال تحصیلات دبیرستانی یا بالاتر دارند در حالی که در برزیل این سهم برابر با 6/26 درصد، در روسیه برابر با 1/79 درصد، در هند برابر با 4/22 درصد و در آفریقای جنوبی برابر با 2/47 درصد است.
بهترین و بدترین کشورها
هر ساله کشورهای دنیا از نظر حمایت از سالمندان مورد بررسی قرار میگیرند . یک رده بندی بر مبنای میزان توجه آنها به وضعیت افرادی که بالغ بر 30 سال در کشور کار کردهاند انجام میشود. در اغلب این سالها کشورهای صنعتی به خصوص اقتصادهای توسعه یافته اروپای غربی و آمریکای شمالی در ابتدای فهرست قرار میگیرند زیرا اتحادیههای کارگری در این کشورها مطالبات خود را به سرعت به مقامات ارجاع میدهند و رسیدگیهای قانونی هم در بدنه اجرایی کشور انجام میشود. اما در کشورهای فقیر و کشورهای کم درآمد خبری از مطالبات قانونی و عملکرد فعال اتحادیههای کاری نیست و هم افراد شاغل و هم افراد بازنشسته با مشکل تامین معیشت روبهرو هستند.
به گزارش شاخص حمایت از سالمندی در سال گذشته حمایت از سالمندی در سال گذشته کشورهای سوئیس، نروژ، سوئد، آلمان و کانادا پنج کشوری هستند که در ابتدای فهرست قرار گرفتهاند و بیشترین حمایت از سالمندان را دارند. کشور هلند از نظر جمایت از سالمندان در جایگاه ششم دنیا قرار دارد و کشورهای ایسلند، ژاپن، آمریکا و انگلیس به ترتیب جایگاه هفتم تا دهم فهرست را به خود اختصاص دادهاند. یک بررسی اجمالی نشان میدهد تمامی کشورهای ابتدای فهرست، اقتصادهای توسعه یافته و صنعتی اروپا و آمریکا هستند و قرار گرفتن کشورهایی از قبلی شیلی و آرژانتین در میان 31 کشور اول فهرست نشان دهنه تلاش پیگیر آنها برای بهبود این شاخص در سالهای اخیر است. در سال 2015 میلادی چین پنجاه و دومین کشور از نظر شاخص حمایت از سالمندان بود و فیلیپین در جایگاه پنجاه دنیا قرار داشت. برزیل در این فهرست جایگاه 56 و تاجیکستان جایگاه 58 را به خود اختصاص داد. ترکیه هفتاد و پنجمین کشور این فهرست بود و ونزوئلا در جایگاه هفتاد و شش قرار داشت. 10 کشوری که در انتخاب این فهرست قرار دارند عبارتند از: عراق، اوگاندا، رواندا، زامبیا، تانزانیا، پاکستان، ساحل غربی و نوار غزه، موزامبیک، مالاوی و در نهایت افغانستان.
چرا حمایت از سالمندان اهمیت دارد؟
سالمندی تجربهای است که تمامی مردم دنیا خواهند داشت. هماکنون بالغ بر 60 درصد از جمعیت کشورهایی که بالاترین نرخ رشد اقتصادی را دارند در جرگه سالمندان قرار دارند و همین مساله سبب شده است تا اقتصادهای ما، برنامهریزی زندی ما و حتی اهداف و برنامههای فردی و حرفهای ما تحت تاثیر آن قرار بگیرد. اگرچه سالمندی جمعیت باعث شد تا سرشمار نیروی کاری فعال در دنیا کاهش یابد ولی نشان دهنده یک موفقیت بزرگ برای جامعه بشریت به خصوص بخش بهداشت و درمان است. اما سالمندی شرایط خاصی دارد و افرادی که در این رده سنی قرار دارند به دلیل توانایی جسمی کمتر برای اشتغال نیازمند حمایتهای بیشتری برای تامین معاش و خدمات درمانی و رفاهی هستند.
بنابراین سالمندی را باید از منظر اقتصادی مطالعه و هزینه سالمندی را در اقتصاد کشورهای میزبان بررسی کرد. مطالعات نشان میدهد سلامت و رفاه در دوره سالمندی محصول تجمیع تجربیات خوب و منابع مالی در دوره جوانی است. در کشورهایی که امکان توسعه انسانی در طول سالهای کاری وجود دارد شاهد این هستند که افراد بیشتری در دوره سالمندی در کارهای داوطلبانه مشارکت می کنند و در بهبود شرایط جامعه همکاری موثری دارند. باید در نظر داشت که هر فرد باید بتواند در هر شرایط سنی بهترین زندگی ممکن را داشته باشد و در هر دورهای اعتبار و احترام لازم را دریافت کند و آزادی انتخاب داشته باشد. با افزایش میانگین سنی در جوامع هم باید سرمایهگذاری در حمایت از مشارکت سالمندان در فعالیتهای اقتصادی و استفاده از تجربیات آنها در مراحل و سختیهای مختلف زندگی بیشتر شود.
یک مثال خوب در این زمینه ژاپن است که رد سال 2015 میلادی به عنوان تنها کشور دنیا که بسیار پیر بود معرفی شد. آمارها نشان میدهد یک سوم از ساکنان این کشور بیش از 60 سال دارند. در دهه 1960 میلادی ژاپن برای تامین نیازهای جامعه اقدام به استفاده از سیاستهای جامعه رفاهی کرد و بهداشت عمومی، بیمههای بازنشستگی عمومی، اصلاح برنامه توزیع مجدد درآمد، کاهش نرخ بیکاری و در نهایت نرخ مالیات فزاینده را در کشور اجرا کرد. این سرمایهگذرای باعث شد تا سطح سلامت نیروی کار در کشور ارتقا و طول عمر هم افزایش یابد. بنابراین ژاپن نه تنها پیرترین کشور دنیاست بلکه یکی از سالمترین و ثروتمندترین کشورهای دنیا هم محسوب میشود.
اما مساله پیری برای نسل جوان کشورها هم اهمیت دارد زیرا جوانان امروز، سالمندان آینده هستند و سیاستهایی که در حمایت از سالمندان وضع و اجرا میشود برای جوانان امروزی هم اهمیت زیادی دارد.
چه مولفههایی در تهیه شاخص لحاظ میشود
در تهیه این شاخص چهار مولفه مهم برای افراد سالمند در نظر گرفته میشود. این چهار مولفه عبارتند از: امنیت درآمدی، وضعیت سلامت، توانایی و ایجاد فضایی که افراد مسن برای انجام مستقل فعالیتهای روزمره خود به آن نیاز دارند. هر مولفه، دامنه امتیازی دارد و میانگین این امتیازها میتواند رتبه نهایی کشورها را از نظر حمایت از سالمندان تعیین کند. البته هر مولفه چندین زیرمجموعه هم دارد. به عنوان مثال در بخش امنیت درآمدی چهار مساله مهم در نظر گرفته میشود که این چهار مساله عبارتند از: پوشش درآمد بازنشستگی، نرخ فقر در دوره سالمندی، رفاه نسبی افراد سالمند و در نهایت سرانه درآمد ناخالص ملی. در بخش وضعیت سلامت سه زیر بخش وجود دارد که عبارتند از: امید به زندگی بیش از 60 سال، سلامت جسمی در سنین بالای 60 سال و در نهایت سلامت روانی سالمندان. سومین مولفه مهم هم توانایی سالمندان است که در دو زیر بخش امکان اشتغال در دوره سالمندی و وضعیت آموزش و سطح سواد سالمندان را شامل میشود و در نهایت در بخش شرایط مساعد محیطی هم میتوان زیربخشهای ارتباطات اجتماعی، امنیت فیزیکی، آزادی فردی و دسترسی به وسایل حمل و نقل عمومی را در نظر گرفت.
امنیت درآمدی
در تامین امنیت درآمدی سیستم بازنشستگی کشوری و عملکرد صندوقهای بازنشستگی اهمیت زیادی دارد. سیستم بازنشستگی کارآمد میتواند باعث کاهش فقر و نابرابری در کشور شود و به خانوادهها و جوامع کمک کند تا با تغییرات ایجاد شده در فضای اقتصاد و محیط کار در سنین سالمندی تطبیق پیدا کنند. با وجود اینکه اغلب کشورهای دنیا دارای سیستمهای بازنشستگی هستند ولی پوشش آنها متفاوت است و در کشورهای کم درآمد و کشورهای دارای درآمد متوسط تنها یک نفر از هر چهار نفر از جمعیت بالای 65 سال از حقوقهای بازنشستگی استفاده میکنند. برای کاهش این شکاف درآمدی بین بازنشستگان و افراد شاغل، در بسیاری از کشورهای دنیا از قبیل چین و مکزیک، صندوقهای بازنشستگی تازهای ایجاد شده است که با منابع مالی مالیاتها کار میکند و هدف از ایجاد این صندوقها این است که اطمینان حاصل کند همه میتوانند از حداقل دستمزدهای بازنشستگی در دوره سالمندی استفاده کنند.
وضعیت سلامت
در این بخش به امید به زندگی سالمندان و میزان سلامت آنها در دوره سالمندی توجه میشود. از طرف دیگر سلامت روانی و جسمی سالمندان - که یک امر ضروری برای افزایش مشارکتهای اقتصادی و اجتماعی سالمندان در فعالیتهای اقتصادی است - مولفهای است که در این بخش مطالعه میشود. مطالعات ما نشان میدهد با وجود اینکه امید به زندگی بالاتر از 60 سال در دنیا افزایش یافته است ولی محدودیتهای زیادی برای تامین هزینههای بهداشتی برای سالمندان در کشورهای مختلف وجود دارد. از جمله این موانع و محدودیتها میتوان به تبعیضهای سنی در استفاده از هزینههای درمانی، سختی در دسترسی فیزیکی به تجهیزات بهداشتی، فقدان آگاهی در مورد شرایط سلامتی سالمندان و دسترسی کم به خدمات بهداشتی و درمانی و خدمات اجتماعی برای سالمندان اشاره کرد.
توانایی
توانایی سالمندان با توجه به دو مولفه میزان اشتغال آنها و سطح سواد و آموزش در این قشر سنجیده میشود زیرا این دو عامل میتواند در سطح مشارکت نیروهای کاری در سنین بالا در فعالیتهای اقتصادی و اجتماعی اثرگذار باشد. نرخ اشتغال افراد بین 55 تا 65 سال نشان دهنده سطح دسترسی آنها به بازار کار و حمایت از روابط اجتماعی این قشر و تامین درآمد برای این عده است که مانع از فقیر شدن این قشر میشود. سطح آموزش خانوارها نشان میدهد سالمندان چه قابلیتها و ظرفیتهایی برای استفاده از فرصتهای شغلی در کشور دارند و تا چه اندازه میتوانند از حقوق اقتصادی و اجتماعی خود استفاده کنند.
شرایط محیطی
شرایط محیطی مناسب برای سالمندان به معنای ایجاد فضایی است که در آن سالمندان به وسایل حمل و نقل عمومی دسترسی داشته باشند و از امنیت فیزیکی لازم برای حضور در اجتماع، روابط اجتماعی سالم و مناسب و در نهایت آزادیهای اجتماعی و فردی برخوردار باشند. گروه هدف این مطالعه در 36 کشور دنیا در مصاحبهای که انجام دادند اعلام کردند سطح مشارکت در فعالیتهای اجتماعی، آزادی جابهجایی، استقلال در انجام کارهای خود و توانایی انتخاب برای نحوه زندگی از مهمترین مسائلی است که میتواند کیفیت زندگی سالمندان را تحت تاثیر قرار دهد.
نابرابریها افزایش یافته
نابرابری در سلامت، آموزش و سطح درآمد افراد سالمند بین کشورهای پردرآمد که در بالای فهرست کشورهای حمایت از سالمند قرار دارند و کشورهای کم درآمد که در انتهای این فهرست هستند بسیار زیاد است. این تفاوت در امید به زندگی 10 کشور ابتدای فهرست و 10 کشور انتهای فهرست بیش از دیگر ولفهها مشاهده میشود. آمار نشان میدهد در سال 1990 میلادی امید به زندگی سالمندان در 10 کشور انتخاب فهرست 7/5 سال کمتر از 10 کشور ابتدای اول فهرست بود و در سال 2012 میلادی این شکاف به 3/7 سال رسید. در سال 2015 میلادی متوسط امید به زندگی سالمندان بالای 60 سال در دنیا 21 سال ست ولی در کشورهای ابتدای این فهرست از قبیل سوئیس و آلمان میزان امید به زندگی بالغ بر 26 سال و در کشورهای انتهای فهرست از قبیل افغانستان برابر با 16 سال است. طی سالهای 1990 تا 2010 کشور آخر فهرست 50 درصد رشد کرد. با وجود اینکه تمامی کشورها در شاخصهای اقتصادی - اجتماعی پیشرفت کردند ولی کشورهای کم درآمد از این مسابقه جا ماندند و همین مساله باعث شد تا فاصله میان سطح آموزش در این کشورها با دیگر کشورهای جهان رشد کند. ولی یک مساله بسیار مهم اینجاست که زنان مسن بیش از مردان با این نابرابری دست به گریبان هستند و حتی در معرض انواع خشونتها هم قرار دارند. سیستمهای آماری که شمار خشونتهای فیزیکی و جنسی را علیه زنان برآورد میکند نشان میدهد بالغ بر 49 درصد از زنان مسن در معرض این خشونتها قرار دارند. آمار نشان میدهد زنان بال بر 50 سال 6/23 درصد از کل جمعیت زنان را تشکیل میدهند و این زنان با آسیبهای زیادی روبهرو هستند که مردان مسن با آن درگیر نیستند.
دهها کشور در مطالعه وارد نشدند
در میان 194 کشور دنیا تنها 96 کشور در این مطالعه وارد شدهاند و 98 کشور دنیا هیچ آماری برای بررسی و مطالعه ارائه ندادند. این نشان میدهد میلیونها نفر از مطالعه ما خارج هستند. دلیل اینکه امکان وارد کردن این 98 کشور در مطالعه وجود نداشت را میتوان این طور بیان کرد: 41 کشور دنیا در یکی از بخشهای مورد مطالعه اطلاعاتی ارائه ندادند و به همین دلیل امکان تهیه شاخص در مورد آنها نبود. در تهیه آمار سال 2015 میلادی برای 38 کشور اطلاعاتی در مورد امنیت درآمدی وجود نداشت و در دو کشور اطلاعاتی در مورد میزان توانایی سالمندان در انجام مستقل کارها و در یک کشور هم اطاعاتی در مورد شرایط مناسب کار دیده نمیشد. در 57 کشور دنیا حداقل در دو حوزه اطلاعاتی وجود نداشت و به همین دلیل به طور کامل از مطالعه خارج شدند. آمار نشان میدهد در سال 2015 میلادی 27 کشور دنیا اطلاعاتی در مورد امنیت درآمدی و یک حوزه دیگر نداشتند و در بیست و دو کشور اطلاعاتی در مورد امنیت درآمدی و دو حوزه دیگر وجود نداشت و در هشت کشور دنیا در مورد هر چهار حوزهای که برای تهیه شاخص اهمیت دارد اطلاعاتی دیده نمیشد.
بنابراین این شاخص برای 96 کشور دنیا محاسبه شده است و ردهبندی هم بین همه کشورهاست.
عامل اصلی موفقیت کجاست
کشورهایی که بالاترین جایگاه را در فهرست دارند کشورهایی هستند که بیشترین حمایت اقتصادی و اجتماعی را از سالمندان میکنند تا بتوانند افراد سالمند را توانا و مستقل کنند. در این کشورها تلاش میشود که سالمندان برای انجام کارهای روزمره خود نیازی به خانواده نداشته باشند. در این کشورها سابقه بسیار طولانی برای افزایش سطح دسترسی مردم به بهداشت و درمان وجود دارد و برنامههای اجرایی زیادی برای حمایت از سالمندی وجود دارد. شمار زیادی از کشورهای دنیا که از نظر اقتصادی در شرایط متوسطی قرار دارند برای بهبود وضعیت سالمندان تلاش زیادی کردهاند که از جمله آنها میتوان به شیلی و آرژانتین و مایوریتوس اشاره کرد.
منبع : مجله ی تجارت فردا
دیدگاه تان را بنویسید