سیستم‌های بازنشستگی یکی از مهم‌ترین اجزای نظام رفاهی در کشورها هستند. برای این سیستم‌ها میتوان دو وظیفه مهم تعریف کرد: هموارسازی مصرف و بازتوزیع درآمد. در هموارسازی مصرف آنچه مهم است این است که افراد در دوران بازنشستگی باید به حداقلی از سطح درآمد دسترسی داشته باشند تا مصرف آنها در این دوره با افت چشمگیر روبه‌رو نشود. در نقش بازتوزیعی نیز وظیفه سیستم کاهش نابرابری بین سالمندان است؛ به طوری که برخی نابرابری‌ها که در دوران اشتغال برای نیروی کار وجود داشته، در دوران بازنشستگی کمرنگ‌تر شود. با این حال یکی از دغدغه‌های بسیاری از بازنشستگان نابرابری در دریافت حقوق و مزایای آنان است و این موضوع در قالب درخواست‌های متعدد مطرح شده است.
با توجه به اهمیت این موضوع، موسسه راهبردهای بازنشستگی صبا در گزارشی وضع نابرابری بین حقوق‌بگیران صندوق بازنشستگی کشوری را بررسی کرده است. در این بررسی که براساس داده‌های حقوق بازنشستگی در پایان شهریور ٩٨ انجام شده، میزان نابرابری در کل جمعیت حقوق‌بگیر و سپس به تفکیک جنسیت، رسته و زمان بازنشستگی محاسبه شده است. اگر چه این گزارش از شاخص‌های متنوعی برای بررسی نابرابری استفاده کرده است، اما در اینجا به برخی از مهم‌ترین نتایج این گزارش اشاره می‌شود. این گزاش نشان می‌دهد که دریافتی مردان بازنشسته بیشتر از زنان است. این نابرابری برحسب «رسته شغلی» و «زمان بازنشستگی» افراد نیز وجود دارد. اطلاعات این گزارش در بخش مربوط به میزان حقوق بازنشستگان برحسب جنسیت نشان می‌دهد که به طور متوسط پایه حقوق مردان بیش از زنان است. این میزان برای مردان ۲میلیون و ۹۰۰هزار تومان در برابر ۲میلیون و ۷۷۵هزار تومان برای زنان است که در نتیجه «زنان در وضع نابرابر و با درآمد پایین‌تری نسبت به مردان قرار گرفته‌اند». این گزارش می‌گوید که این امر می‌تواند ناشی از رفتار نابرابر بر اساس جنسیت، محدودیت‌ها و موانع زنان در دستیابی به مشاغل و سطوح بالاتر شغلی یا بازنشسته‌شدن زنان پیش از موعد مقرر باشد. اگرچه مردان در میان گروه خود نیز نابرابری‌های محسوسی دارند که مربوط به عواملی همچون رسته شغلی و زمان بازنشستگی است.
نابرابری بین کل حقوق‌بگیران چگونه است؟
بر اساس اطلاعات موجود در پایان شهریور ٩٨، میانگین حقوق ،حقوق‌بگیران صندوق بازنشستگی کشوری ٢میلیون و ٨٦٩هزار تومان بوده است. در مقابل میانه حقوق برای این افراد ٢میلیون و ٧٦٧هزار تومان به دست آمده است. رقم میانه به آن معنی است که ٥٠درصد حقوق‌بگیران صندوق کمتر (یا برابر) از ٢میلیون و ٧٦٧هزار تومان حقوق دارند و ٥٠درصد بیشتر (یا برابر) از این میزان دریافت می‌کنند. مقایسه رقم میانه و میانگین نشان می‌دهد که میانگین حدود ٤درصد بیشتر از میانه است؛ این نتیجه نشان می‌دهد دریافت حقوق بالا به وسیله برخی بازنشستگان باعث شده میانگین جامعه به سمت بالا کشیده شود؛ هر چند این تغییر مبلغ چشمگیری نیست. بررسی دقیق‌تر اطلاعات نشان می‌دهد تجمیع بازنشستگان در دامنه حقوقی ٢میلیون تا ٣,٥میلیون تومان است؛ به طوری که ٨٥درصد بازنشستگان در این بازه حقوق دریافت می‌کنند (حقوق ٩٠درصد بازنشستگان کمتر از ٣.٥میلیون تومان است). همچنین ٩٩درصد بازنشستگان کمتر از ٦میلیون و ٢٠٠هزارتومان دریافتی دارند اما دامنه حقوق تا ٣٢میلیون تومان در ماه کشیده شده است. این ارقام نشان می‌دهد هر چند تعداد افراد بسیار اندکی این حقوق بالا را دریافت می‌کنند اما پراکندگی را در حقوق بازنشستگی افزایش داده‌اند.
نابرابری حقوق بازنشستگی برحسب جنسیت چه وضعیتی دارد؟
اطلاعات مربوط به میزان حقوق بازنشستگان برحسب جنسیت نشان می‌دهد که به طور متوسط حقوق مردان بیش از زنان است (٢میلیون و ٩٠٠هزار تومان برای مردان در برابر ٢میلیون و ٧٧٥هزار تومان برای زنان) و در نتیجه زنان نسبت به مردان در وضع نابرابر و با درآمد پایین‌تری قرار گرفته‌اند اما نابرابری حقوق مردان در میان گروه خود نسبت به زنان در میان گروه خود بیشتر است. به زبان ساده در بین زنان بازنشسته نابرابری کمتری نسبت به مردان بازنشسته وجود دارد اما درمجموع زنان کمتر از مردان حقوق می‌گیرند. این امر می‌تواند ناشی از رفتار نابرابر براساس جنسیت، محدودیت‌ها و موانع زنان در دستیابی به مشاغل و سطوح بالاتر شغلی یا بازنشسته‌شدن زنان پیش از موعد مقرر باشد.
نابرابری حقوق بازنشستگی بر حسب رسته شغلی چه وضعیتی دارد؟
دسته‌بندی دیگری که میتوان برمبنای آن وضع نابرابری را سنجید، تفکیک حقوق‌بگیران در میان رسته‌های شغلی است. برمبنای این دسته‌بندی حقوق‌بگیران رسته‌های شغلی «هیأت‌علمی» و «قضائی» به طور متوسط حدود ۸میلیون تومان، «مقامات» ۶.۵ میلیون، «سیاسی» ۴.۲ میلیون، «امور اجتماعی» ۳.۲ میلیون، «آموزشی و فرهنگی» و «فناوری اطلاعات» ٣ میلیون، «اداری و مالی» ۲.۸ میلیون، «کشاورزی»، «بهداشتی و درمانی» و «فنی و مهندسی» ۲.۷میلیون و رسته «خدماتی» حدود ۲.۳میلیون تومان حقوق دریافت می‌کنند.
اگر جامعه حقوق‌بگیران صندوق را دهک‌بندی کنیم، به طوری که دهک اول کمترین بازه حقوق و دهک آخر بیشترین بازه حقوق را دریافت کنند، میانگین حقوق در رسته‌های شغلی «هیأت‌علمی»، «قضائی»، «مقامات» و «سیاسی» همگی در دهک ۱۰ درآمدی قرار گرفته‌اند. میانگین حقوق رسته «امور اجتماعی» در دهک ۹، رسته‌های «آموزشی و فرهنگی» و «فناوری اطلاعات» در دهک ۷ و رسته «اداری و مالی» در دهک ۶ قرار دارد. حقوق‌بگیران رسته‌های «کشاورزی»، «بهداشتی و درمانی» و «فنی و مهندسی» به طور متوسط در دهک ۵ قرار دارند و میانگین حقوق رسته «خدماتی» در دهک ۲ قرار گرفته است؛ به عبارت دیگر، اگر فردی در رسته آموزشی-فرهنگی قرار گیرد به طور متوسط حقوق بیشتری از فردی که در رسته اداری-مالی فعالیت می‌کند دریافت خواهد کرد. نکته دیگر مورد توجه آن است که در رسته‌هایی که حقوق بالاتر می‌گیرند مانند قضات و اعضای هیأت علمی، نابرابری بین بازنشستگان همان رسته‌ها بالاتر از سایر رسته‌هاست؛ به عبارت دیگر بین حقوق‌بگیران این رسته‌ها تفاوت بیشتری در مقایسه با رسته‌های دیگر وجود دارد.
نابرابری حقوق بازنشستگی برحسب زمان بازنشستگی چه وضعیتی دارد؟
یکی از عوامل بروز نابرابری حقوق در صندوق بازنشستگی کشوری که رد پای آن در خواسته‌ها و مطالبات بازنشستگان در مطالعات میدانی نیز دیده می‌شود، قوانین و مقررات در مقاطع زمانی مختلف است که باعث تفاوت حقوق دریافتی برمبنای زمان بازنشستگی شده است. محاسبات انجام‌شده براساس این تفکیک نشان می‌دهد حقوق بازنشستگی افرادی که مدت بیشتری از بازنشسته‌شدن‌شان می‌گذرد، نسبت به بازنشستگان جدید کمتر است؛ به طوری که حقوق کسانی که بیش از دو دهه از زمان بازنشستگی‌شان گذشته به طور میانگین کمتر از ۲.۵میلیون تومان بوده است، در حالی که بازنشستگان سال‌های اخیر نزدیک به ۴میلیون تومان دریافت می‌کنند و البته در بین گروه‌های بازنشسته جدید، نابرابری بیشتری نسبت به گذشته وجود دارد. در این بین میانگین حقوق افرادی که در سال ١٣٩٦ بازنشسته شده‌اند، بیشتر از سایر بازنشستگان است. این موضوع می‌تواند تا حدی نگرش بازنشستگان به موضوع نابرابری برمبنای زمان بازنشستگی را تأیید کند. سیاست متناسب‌سازی حقوق بازنشستگی که در چند سال گذشته در دستور کار صندوق بازنشستگی کشوری بوده، بیشتر ناشی از این شکل نابرابری بین بازنشستگان بوده است.
درنهایت با استناد به یافته‌های فوق میتوان چنین برداشت کرد که پرداخت حقوق در صندوق بازنشستگی به‌گونه‌ای نیست که نابرابری شدیدی ایجاد کند که این موضوع می‌تواند ناشی از وجود قواعد مشخص در تعیین حقوق بازنشستگی باشد؛ اما در مواردی که این قواعد کنار گذاشته شده‌اند (رعایت‌نشدن سقف حقوق در دو رسته هیأت‌علمی و قضائی) نابرابری در صندوق و درون رسته‌ها افزایش یافته است.
این موضوع می‌تواند هشداری برای سیاست‌گذاران باشد که در صورت ادامه روند فعلی و مجزاکردن گروه‌ها و رسته‌های خاص از قواعد بازنشستگی این امکان وجود دارد که در آینده نابرابری در صندوق بازنشستگی کشوری افزایش یابد. علاوه‌براین نتایج نشان داد زمان بازنشستگی اثر معنا‌داری بر میزان حقوق بازنشستگی داشته است.
بررسی‌های پیشین نشان داده است که افزایش حقوق در قالب فوق‌العاده‌های مختلف در زمان اشتغال و محاسبه آن در حقوق بازنشستگی یکی از دلایلی است که باعث شده افرادی که در سال‌های اخیر بازنشسته شده‌اند، دریافتی‌های بیشتری نسبت به بازنشستگان مشابه در سال‌های قبل داشته باشند. این امر علاوه بر ایجاد حس نابرابری بین حقوق‌بگیران، هزینه‌هایی را بر عهده صندوق بازنشستگی گذاشته است و در صورتی که این روند ادامه یابد، می‌تواند به نابرابری و هزینه‌های بیشتر برای جبران آن بینجامد.
نحوه محاسبه حقوق بازنشستگی سازمان بازنشستگی کشوری
در محاسبه حقوق بازنشستگی سابقه‌ای که کسور بازنشستگی آن پرداخت شده یا تعهد پرداخت شده است، ملاک قرار می‌گیرد. متغیر تأثیرگذار دیگر در میزان حقوق بازنشستگی معدل حقوق و مزایای مشمول کسر حق بیمه یا کسور بازنشستگی در چند سال آخر خدمت است. در حال حاضر این معدل برای مشترکان صندوق بازنشستگی کشوری حسب قوانین ذی‌ربط برمبنای دریافتی ۲ سال آخر با اعمال آخرین ضریب حقوقی سال بازنشستگی در نظر گرفته می‌شود.
محاسبه حقوق بازنشستگان سازمان تأمین اجتماعی
براساس ماده ۳۱ قانون برنامه پنجم توسعه، سازمان تأمین اجتماعی مکلف شده حقوق و دستمزد بازنشستگان را در صورت افزایش غیرعادی حقوق آنها در ۲ سال پایانی کار، طبق حقوق ۵ سال آخر محاسبه کند. با این حال در قانون برنامه ششم توسعه این مطلب حذف و در ماده ۸۲ تأکید شد که «برقراری مستمری بازنشستگان برای کلیه بیمه‌شدگان صندوق‌های بازنشستگی (اعم از کشوری، لشکری، تأمین اجتماعی و سایر صندوق‌های بازنشستگی دستگاه‌ها، نهادها و بانک‌ها) برمبنای میانگین دو سال آخر دریافتی است که دارای کسور بازنشستگی است».
بنابراین براساس قوانین موجود، محاسبه حقوق (مستمری) بازنشستگی در سازمان تأمین اجتماعی براساس فرمول زیر انجام می‌شود: حقوق (مستمری) بازنشستگی = (تعداد سال‌های پرداخت حق بیمه تقسیم بر عدد ۳۰) × (متوسط دستمزد مشمول کسر حق بیمه طی دو سال آخر بیمه‌پردازی).
برای مثال اگر فردی در سال ۱۳۹۰ دستمزدی معادل ۱۱۰ ریال و در سال ۱۳۹۱ دستمزدی معادل ۱۳۰ ریال داشته باشد و در ابتدای سال ۱۳۹۲ بازنشسته شود و همچنین ۲۵ سال سابقه پرداخت حق بیمه (کسور) داشته باشد، حقوق (مستمری) او برابر خواهد بود. باحقوق (مستمری) = ([۱۱۰+۱۳۰] تقسیم بر ۲) × (۲۵ تقسیم بر ۳۰) = ۱۰۰ ریال.
دیدگاه تان را بنویسید