شجاعتِ ورود به میدانِ مینِ خروج از بنگاه‌داری

وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعیِ دولت چهاردهم، در یک‌سال گذشته، یکی از مهم‌ترین برنامه‌های خود را ترویج و توسعۀ خروج از بنگاه‌داری و در جهت نیل به خصوصی‌سازی قرار داد. کار ویژه‌ای که حالا مخالفان بسیاری یافته و آنانی که منافع خود را در خطر دیده‌اند، آن‌ را به دستاویزی علیه «احمد میدری» بدل کرده‌اند.

درهمین‌باره با «محمود اولیایی»، رئیس کمیسیون تخصصی مسئولیت اجتماعی و حاکمیت شرکتی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران، رئیس هیئت‌مدیرۀ شبکۀ ملی مؤسسات نیکوکاری و خیریۀ کشور، رئیس فدراسیون مدیریت و مشاوران کسب‌وکار ایران و رئیس کانون شبکۀ مشاوران مدیریت و مهندسی ایران گفت‌وگو کردیم.

او در پاسخ به این که عملکرد یک‌سالۀ احمد میدری در وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در عرصۀ خروج از بنگاه‌داری را چگونه ارزیابی می‌کنید، گفت: اصولاً خروج دولت و حاکمیت از بنگاه‌داری و خصوصی‌سازی با سه‌چالش‌ بسیارجدی مواجه است؛ نخست مقاومت‌های جناحی و سیاسی است. زیرا این بنگاه‌ها عمدتاً به‌تدریج در دست جناح‌های مختلف سیاسی قرار گرفته و به‌نوعی حیاط خلوت بسیاری از آن‌ها شده است. وقتی این بنگاه‌ها که بعضاً به نام شرکت‌های خصولتی مطرح می‌شوند و خیلی از بنگاه‌ها نیز سفت و سختی قوانین حاکم بر نهادهای دولتی را ندارند، در اختیار جناح‌های مختلف قرار می‌گیرند و با حمایت‌ بخش‌های مختلف، مدیرعامل و اعضای هیأت‌مدیره‌شان منصوب می‌شوند و منافعی در آن‌ها ایجاد می‌شود، دیگر به‌راحتی جناح‌ها حاضر به عقب‌نشینی و واگذاری این بنگاه‌ها نیستند و ابعادشان گسترده‌ است. 

او دربارۀ چالش دوم اظهار کرد: چارچوب‌های قوانین و مقررات به‌دلیل فسادهایی که در ادوار اول واگذاری‌ها در کل کشور اتفاق افتاده و حساسیت‌های رخ‌داده، موجب شده قانون‌گذار و به‌دنبال آن، آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های مرتبط، بسیارسخت‌گیرانه نوشته شوند و چون مدیران کشور نمی‌خواهند خود را در مظان اتهام قرار دهند و برای خود دردسر بسازند، به‌دلیل همین قواعد دست‌و‌پاگیر، شجاعت را برای واگذاری از دست می‌دهند و منجر به این می‌شود که مدیران دست به این چالش نزنند. در برخی کشورها برای واگذاری بنگاه‌ها با مکانیسم‌های مختلفی سعی می‌کنند این بنگاه‌ها را به بخش‌های خصوصی توانمند واگذار کنند و ضمن تأثیر عملکرد این بنگاه‌ها بر G.D.P کشور، باعث اشتغال‌زایی، اخذ مالیات و ایجاد درآمد برای دولت از همان بنگاه‌های ورشکسته یا در آستانۀ ورشکستگی شوند. مثلاً در آلمان بعضی از بنگاه‌ها به‌بهای اندک ولی با شرایط خاص و نظارت و به‌صورت مشروط واگذار شده و باعث شده بخش خصوصیِ واقعی آن‌ها را فعال کند و هم به دولت مالیات دهند و تولید ناخالص ملی را افزیش دهند و اشتغال‌زایی کنند. اما قوانین ما دست‌انداز شده است. 

اولیایی درخصوص چالش سوم نیز افزود: آماده‌سازی بنگاه‌ها برای واگذاری مهم است. بسیاری از این بنگاه‌ها یا تحت مالکیت است یا وکالتاً تحت راهبرد صندوق‌ها یا وزارت کار، عملاً بخشی‌شان دچار آسیب‌های جدی شدند. برخی از این شرکت‌های سودده به‌خاطر سوء‌مدیریت و ناکارآمدی مدیران به شرکت‌های ضررده تبدیل شدند و طبیعتاً در این شرایط واگذاری‌شان شاید به صلاح نباشد. درنتیجه فرآیندهای آماده‌سازی این شرکت‌ها برای واگذاری و خود چارچوب‌های واگذاری براساس قوانین بالادستی نیاز به کارشناسی جدید دارد.

او ادامه داد: پس با وجود این سه چالش، شجاعت بالایی می‌خواهد که وزیر و مدیران ارشد وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی وارد این فرآیند شوند و از‌این‌رو میدری کار خاص و خارق‌العاده‌ای کرده و این شجاعت را داشته و با این علم که می‌دانسته وارد میدان مین می‌شود به‌خاطر منافع ملی تن به این مهم داده و نقدهایی که اکنون به او وارد می‌شود هم به‌همین‌دلیل است و البته بیش‌تر به‌خاطر چالش اول و قطع ید جناح‌های سیاسیِ صاحب‌منفعت. در بخش آماده‌سازی واگذاری دولت چهاردهم کوشیده تسهیل‌گری کنند ولی جلوتر، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی با درایت خود و تیم‌اش، با بازطراحی هلدینگ افق‌تأمین و استقرار ساختارهای مؤثری برای طراحی مکانیسم‌های متناسب برای واگذاری، سعی کرده با کار فشرده‌ای که داشته، سیستم‌ها را برای آماده‌سازی واگذاری آماده کرده ازجمله طراحی فرآیندهای مزایده تکرارشونده یا طراحی مدل‌‎های مختلف واگذاری شامل مدیریت پیمان یا تجزیه و بعد فروش که با استفاده از متخصصان رخ داده طبیعتاً باعث شده شرایط برای واگذاری آماده شود مشروط به این‌که این چالش‌ها اجازه دهند. البته در این مدل‌ها تلاش شده چالش دوم را تحت کنترل قرار دهند و بدیهی است نیاز به کار بیش‌تر دارد. در نتیجه ورود به این فضا کار مهمی است و تا واگذاری‌ها رخ ندهد این زحمات هنوز به اثربخشی منتج به نتیجه نشده و امیدوارم با درایت میدری و تیم منتخب در خود وزارت‌خانه و زیرمجموعه‌ها دارند، شاهد باشیم که با وجود این چالش‌ها، این اتفاق میمون رقم بخورد.

 او دراین‌باره که در فرآیند خروج از بنگاه‌داری چه نکاتی باید رعایت شود تا دارایی بیمه‌شدگان و بازنشستگان سازمان تأمین اجتماعی صدمه و لطمه نبیند، بیان کرد: معتقدم حفظ این بنگاه‌ها با شرایط فعلی منافع کل بیمه‌شدگان را دچار مخاطره کرده است. پولی که از آن‌ها گرفته شده و در صندوق‌های مختلف ذخیره شده و قرار بوده کمکی فرآیند بنگاه‌داری به توسعه درآمد این صندوق‌ها و پاسخ‌گویی به نیازهای فزاینده افراد تحت حمایت صندوق‌ها بکند، به یک چالش تبدیل شده و موضوع اداره بنگاه‌ها منابع این صندوق‌ها را به‌طور پنهان می‌بلعد و لزوماً آن منافع را ندارد و بعضاً ضرر هم ایجاد می‌کند. درنتیجه اگر واگذاری‌ها با شرایط مناسب و مؤثر اتفاق بیفتد هم باعث توسعۀ اشتغال و درآمد خود سازمان تأمین اجتماعی و سایر صندوق‌ها می‌شود. پس باید به فرآیند واگذاری تن دهیم.

اولیایی نقدی نیز به وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در این حوزه وارد کرد و گفت: متأسفانه از افرادی که مشاور مدیریت متخصص و کف کارگاهی هستند کم‌تر استفاده شده و بیش‌تر، استادان دانشگاه و مشاوران مسلط تئوری‌ها هستند. من با این‌که 29 سال است در بنگاه‌های مختلف کشور فعال بودم و در فدراسیون مدیریت و مشاوران کسب و کار حضور داشتم و به‌خوبی تفاوت مشاوران عملیاتی متخصص با مشاوران تئوریک را می‌دانم، یکی از نقاط ضعف این فرآیند، عدم استفاده از کسانی است که لزوماً استاد دانشگاه نیستند. در دنیا و بنا بر تعریف جهانی مشاوران هم، تفاوتی بین مشاوران با مدرسان و تئوریسن‌ها وجود دارد. معمولاً مدرسان مدیریت روی ترویج کار می‌کنند و علوم مدیریت را آموزش می‌دهند، اما مشاوران مدیریت، متخصصان توسعه راه حل هستند و لزوماً و حتماً از افراد مشهور در حوزه مدیریت یا استادان دانشگاه نیستند اما به‌شدت در مدل‌سازی و فرآیندهای طراحی‌شده متخصص هستند. امیدوارم با رفع این ضعف و استفاده از متخصصان حوزه طراحی مدل و کسانی‌که می‌توانند چالش‌ها را با مدل‌سازی حل کنند، اثربخشی بیش‌تری در فرآیند واگذاری‌ها داشته باشیم.

او در پایان گفت: به‌عنوان یک بیمه‌شده و خدمت‌گیرنده از وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و نماینده فدراسیون مدیریت و مشاوران کسب و کار ایران، از زحمات یک‌سال گذشته وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی و مدیران ایشان تشکر کنم و امیدوارم جامعه هم وقتی می‌خواهد درباره موضوعات مختلف قضاوت کند، بداند کار کردن برای کسانی‌که می‌خواهند برای ایران کار کنند، فعالیت در شرایط فعلی کشور آن هم سطوح بالای مدیریت به‌ویژه در سطح وزیر و معاون وزیر، کار چالشی و سختی است و ازخودگذشتگی کرده‌اند و با علم به این‌که حتماً فشارهای زیادی به آن‌ها وارد می‌شود، حضور یافته‌اند.