پشت پرده آلودگی هوای تهران در تابستان | روایت درویش از فاجعه محیط‌زیستی در ایران و عراق

در روزهایی که پدیده گرد و غبار به یکی از دغدغه‌های اصلی شهروندان در مناطق مختلف کشور تبدیل شده، کارشناسان محیط زیست درباره دلایل شکل‌گیری و گسترش این بحران هشدار می‌دهند. کاهش چشم‌گیر بارندگی، مدیریت نادرست منابع آبی و بی‌توجهی به احیای تالاب‌ها، ایران را با یکی از پیچیده‌ترین بحران‌های زیست‌محیطی دهه‌های اخیر مواجه کرده است.

محمد درویش کارشناس سرشناس محیط زیست با اشاره به افزایش شیوع گردو غبار در کشور گفت: در ایران مرکزی و کشورهای همسایه، این پدیده را نتیجه مستقیم تغییرات اقلیمی، کاهش بارندگی و نبود سیاست‌های مؤثر محیط‌زیستی می دانند.

او افزود: پهنه ایران مرکزی به‌طور گسترده درگیر موج شدید آلودگی گرد و غبار شده است. این موضوع فقط برای ایران نیست، بلکه کل کشور عراق را نیز دربر گرفته است. برخلاف برخی تحلیل‌ها، این یک پدیده اقلیمی و فرا منطقه‌ای است که ارتباط مستقیمی با جنگ ندارد.

درویش با اشاره به کاهش چشم‌گیر ریزش‌های آسمانی در ایران اظهار کرد: میانگین بارش‌ها در سال جاری حدود ۴۰ درصد کمتر از سالیان قبلی و درازمدت در کشور بوده و ما یکی از خشک‌ترین سال‌های چند دهه اخیر را سپری می‌کنیم. در کنار آن، ضریب تبخیر در کشور به‌طور بی‌سابقه‌ای افزایش یافته و زمین نیز در مقیاس جهانی گرم‌تر شده است. تمام این عوامل دست‌به‌دست هم داده تا شرایطی بسیار نگران‌کننده و حتی وحشتناک در ایران ایجاد شود.

این کارشناس سرشناس محیط زیست با بیان اینکه بخش‌هایی از عراق، به‌ویژه بغداد، به دلیل مشاهدات عینی و پیمایشی که داشتم، به وضعیتی دچار شده‌اند که آنچه برای ما یک روز بسیار آلوده محسوب می‌شود، در آنجا وضعیت عادی به شمار می‌آید، عنوان کرد: عراق با وجود قرار داشتن میان رودهای دجله و فرات دو مورد از پر آب ترین رودهای خاورمیانه باز هم چشمه‌های گرد و غبار در عراق نیز به‌شدت افزایش یافته‌اند.

درویش با اشاره به ساخت دریاچه مصنوعی ثرثار در عراق گفت: این دریاچه که ۸۲ میلیارد مترمکعب ظرفیت دارد، که از آب دجله و فرات تغذیه می‌شود؛ اما بخش بزرگی از آن خشک شده و اکنون به یک چشمه عظیم گرد و خاک تبدیل شده است. این در حالی است که حجم کل سدهای ساخته‌شده در ایران ۵۵ میلیارد مترمکعب است، و این دریاچه به‌تنهایی بیش از سه برابر دریاچه ارومیه است. ارومیه ای با حجم ۲۵ میلیارد متر مکعب که در زمان پرآبی‌اش آب ذخیره می‌کرد.

او تاکید کرد: در ایران نیز بسیاری از تالاب‌ها فدای توسعه بی‌ضابطه کشاورزی و صنعت شده‌اند. دریاچه نمک در جنوب تهران، زمانی آب ورودی از رودهای گلپایگان، همدان، قره‌رود، جاجرود و سایر منابع فصلی بود؛ اما اکنون حتی یک قطره آب به آن نمی‌رسد.

درویش با اشاره به نابودی تالاب‌هایی چون هورالعظیم و جازموریان افزود: در شرایطی که امسال سال گرما و خشکسالی است، طغیان گرد و غبار نیز دور از انتظار نخواهد بود، مگر آنکه دولت و جامعه به یک تعهد جدی در قبال محیط زیست برسند؛ تعهدی که بر اساس آن دست‌کم ۴۰ درصد منابع آب به تالاب‌ها اختصاص یابد و استفاده از این منابع برای صنعت و کشاورزی ممنوع شود.

درویش ادامه داد: اگر مردم اصفهان بپذیرند که زاینده‌رود باید از سراب تا پایاب جریان داشته باشد و نباید قربانی صنایع و کشاورزی شود، آنگاه می‌توان امیدوار بود که الگوی مدیریت منابع آبی تغییر کند. طبق سند امنیت غذایی، باید مصرف آب در بخش کشاورزی دست‌کم ۳۰ میلیارد مترمکعب کاهش یابد، اما از زمان تصویب این سند بیش از دو سال و نیم گذشته و نه‌تنها کاهشی اتفاق نیفتاده، بلکه مصرف بیشتر شده است. متأسفانه اراده‌ای برای اجرای قانون وجود ندارد.

این متخصص سرشناس محیط زیست با اشاره به انفجار اخیر در شهران و پالایشگاه ری نیز گفت: احتمال دارد که این انفجارها غلظت آلاینده‌ها را در شب‌های تهران تشدید کرده باشد، اما تاکنون هیچ اطلاعات رسمی از سوی شهرداری یا سازمان حفاظت محیط زیست در این‌باره منتشر نشده است. کارشناسان مستقل به داده‌های واقعی کیفیت هوا دسترسی ندارند و همین مسئله تحلیل علمی دقیق را غیرممکن کرده است.

او افزود: در این شرایط، لازم است اطلاعات به‌روزرسانی‌شده درباره نوع آلاینده‌های ناشی از انفجار و احتمال تأثیر آن‌ها بر کیفیت هوای پایتخت در اختیار پژوهشگران و مجامع بین المللی قرار گیرد. این مواد می‌توانند مشابه آلاینده‌های جنگی عمل کنند و آثار درازمدتی بر سلامت عمومی داشته باشند.

درویش در پایان ضمن انتقاد از فقدان شفافیت در انتشار داده‌های زیست‌محیطی گفت: در گزارش‌های رسمی اعلام شده که ۱۳ منطقه حفاظت‌شده در ایران بر اثر تبعات جنگ آسیب دیده‌اند، اما هیچ داده دقیقی درباره نوع آسیب، میزان تخریب منتشر نشده است. این ابهام‌ها باید هرچه زودتر برطرف شود.