اوپک؛ وحدت، ضروری است…

شکاف رو به رشد در سازمان

شکاف در اوپک بین کشورهایی است که توانایی افزایش قابل توجهی به تولید دارند یعنی عربستان سعودی، امارات متحده عربی و تا حدودی عراق. بقیه کشورها فقط برای حفظ تولید فعلی در تلاش هستند. این، میراث سال‌ها سرمایه‌گذاری اندک در برخی کشورها همچون آنگولا و الجزایر است و در برخی جاها به‌ویژه در لیبی، ونزوئلا، ایران و نیجریه، ناشی از مشکلات سیاسی و امنیتی ناشی می شود. سیاست داخلی کویت با کاهش تدریجی ظرفیت، از سرمایه گذاری مناسب در صنعت بالادستی جلوگیری می کند. تولید در ایران و ونزوئلا اندکی افزایش یافته است زیرا به نظر می رسد ایالات متحده اجرای تحریم ها را کاهش داده است.

حتی در داخل گروه اصلی، شرکت دولتی عربستان سعودی «آرامکو» تا سال 2027 با احتیاط، ظرفیت خود را از 12 به 13 میلیون بشکه در روز افزایش می دهد اما عجله ای برای بیشتر از آن ندارد. عراق می خواهد ظرفیت تولید خود را از حدود 4.8 میلیون بشکه در روز به 7 میلیون بشکه در روز تا سال 2027 افزایش دهد. این یک هدف عملی برای منابع زیرسطحی عراق است، اما با توجه به شرایط نامطلوب سرمایه گذاری، خروج چندین شرکت بزرگ نفتی بین المللی، تقریباً غیرممکن به نظر می رسد. تسلط رو به رشد شرکت های چینی، سرعت آهسته مذاکرات در مورد پروژه های جدید و حیاتی با شرکت توتال انرژی فرانسه و زیرساخت های عقب افتاده برای صادرات نفت، تصفیه گاز، تزریق آب و تولید برق، اقلیم نیمه خودمختار کردستان که حدود 0.4 میلیون از کل عراق تولید می کند و …  چالش های خاصی هستند که دولت بغداد با آن ها روبرو است. در مقابل، امارات متحده عربی به طور فزاینده ای برای استقرار دارایی های جدید خود بی تاب است: ظرفیت تولید آن ها هم‌ اکنون 4.2 میلیون بشکه در روز است و تا سال 2027 به 5 میلیون بشکه و شاید در بلندمدت 6 میلیون بشکه در روز برسد، در حالی که تولید مجاز فقط 3.019 میلیون بشکه در روز است. این رویکرد، منجر به بروز شایعاتی شده است که اخیراً در وال استریت ژورنال گزارش شده است مبنی بر این که امارات متحده عربی ممکن است مانند قطر همسایه خود در ژانویه 2019 به خروج از اوپک فکر کند.

تنش ها میان اعضای«اوپک پلاس» شدت می گیرد

تنش ها در ائتلاف اوپک پلاس به موضع روسیه مربوط می شود. زمانی که قیمت‌ها در اواخر سال 2014 کاهش یافت، اوپک و به‌ویژه عربستان سعودی به این نتیجه رسیدند که نمی‌توانند هم با حفاری‌های شیل آمریکا و هم با مسکو مبارزه کنند. آوردن روسیه و دعوت گروهی دیگر از تولیدکنندگان مهم غیراوپک، از جمله عمان، قزاقستان و آذربایجان به این اتحاد در سال 2016، دستاورد بزرگ دیپلماسی انرژی بود. پس از یک شکست کوتاه در مارس 2020 در مواجهه با فروپاشی تقاضای ناشی از قرنطینه کووید، اوپک با کاهش شدید تولید، در افزایش دوباره قیمت ها نقش اساسی داشت. کشورهای عضو اوپک برای همسویی با روسیه ارزش قائل هستند: روسیه یک بازیگر اساسی در پرونده‌های پیچیده دیگر در سوریه، ایران و لیبی است و آن ها از وزنه تعادلی در برابر آمریکا که آن را غیرقابل اعتماد می‌دانند، استقبال می‌کنند.

اما تهاجم مسکو به اوکراین در 24 فوریه 2022، محاسبات دنیای انرژی را تغییر داد. خود تحریمی توسط خریداران اروپایی با ممنوعیت کامل واردات نفت روسیه و محصولات پالایش شده به اروپا و ایالات متحده همراه شد. علاوه بر این، محموله‌های سایر نقاط نمی‌توانند از حمل و نقل یا بیمه G7 استفاده کنند مگر این که نفت زیر سقف قیمتی فروخته شود: 60 دلار در هر بشکه برای نفت خام، 100 دلار در هر بشکه برای محصولات پالایش شده با ارزش بالا مانند گازوئیل، 45 دلار برای نفت کوره سنگین و سایر محصولات کم ارزش.

عربستان سعودی به طور ویژه و عراق، ذینفعان اصلی در به دست آوردن سهم بازار اروپا بوده اند. اما تولیدکنندگان اوپک خلیج فارس با رقابت بیشتری از سوی هند و چین مواجه شدند. هند قبل از شروع جنگ اوکراین مقدار ناچیزی نفت از روسیه وارد می کرد. در نتیجه، تولیدکنندگان اویک، همانند مشتریان سنتی آسیایی‌شان، با یک معضل مواجه هستند: آیا این یک شوک موقت است یا یک وضعیت دائمی خواهد بود؟

نفت خام روسیه با تخفیف های قابل توجه و با پرداخت هزینه های بالای حمل و نقل و با سفرهای طولانی به آسیا فروخته می شود، اما حجم صادرات ثابت مانده است، بنابراین قیمت ها پس از جهش های اولیه تعدیل شد. برای مثال، امارات متحده عربی از واردات نفت خام روسیه با تخفیف احتمالی برای پالایش، ذخیره و ترکیب نفت روسیه در بندر فجیره سود برده است. به تازگی نیز در دبی ، شرکت‌های تجاری و موسسات بازرگانی روسی متعددی تأسیس شده‌اند.

«الکساندر نواک»، معاون نخست وزیر روسیه که مسئولیت حوزه انرژی را نیز بر عهده دارد، در فوریه 2023 گفت کشورش از ماه مارس، تولید خود را  500 هزار بشکه در روز کاهش خواهد داد. این مورد اقدام با استقبال همکاران اوپک روبرو شد که متقابلاً با کاهش‌های خود در آوریل موافقت کرده بوند. اما اگر در اواخر سال با ادامه بهبود تقاضای چین پس از کووید، بازارها کاهش پیدا کنند، عربستان سعودی ممکن است احساس کند که افزایش تولید ضروری است، اما این اقدام احتمالا با وتوی آقای نواک مواجه خواهد شد. این امر، تنش های نهفته را آشکار خواهد ساخت.

اگر قیمت نفت به دلیل محدودیت صادرات نفت روسیه، بهبود اقتصاد چین یا عوامل دیگر به شدت افزایش یابد، ایالات متحده احتمالاً به اعمال فشار باز خواهد گشت. در جولای 2022، رئیس جمهور «جو بایدن» از عربستان سعودی بازدید کرد ولی نتیجه این دیدار، افزایش حداقلی و کوتاه مدت تولید بود که واکنش خشمگینانه واشنگتن و تهدیدات کنگره در مورد اقدام ریاض را بر انگیخت.

 رفتارهای ژئوپلیتیکی

تهدیدات ژئوپلیتیکی در سپتامبر 2019 با حملات احتمالی پهپاد و موشکی به تأسیسات نفتی آرامکوی عربستان -که به طور موقت تولید 5.7 میلیون بشکه در روز را سلب کرد- آشکارا مطرح شد. اما همه‌گیری، سپس تهاجم به اوکراین، برای یک بار درگیری‌های خاورمیانه را تحت الشعاع قرار داد. بلوک امارات-عربستان و ترکیه-قطر وارد فاز تنش زدایی شده است. این منطقه تاکنون از وارد شدن به تنش با چین و ایالات متحده دوری کرده است. در نقطه مقابل، ایران به افزایش سطح غنی‌سازی اورانیوم ادامه می‌دهد و در مقطعی باید تصمیم بگیرد که آیا می‌خواهد گام‌های تهدیدآمیز بیشتری بردارد یا خیر. توافق هسته ای با ایالات متحده، به ویژه پس از سرکوب اعتراضات گسترده ای که در سپتامبر 2022 آغاز شد، در سطوح پایین تر ادامه یافت. همکاری نظامی تهران با مسکو نیز گسترش بیشتری یافت. علاوه بر این، لفاظی‌های دولت راست‌گرای جدید اسرائیل به طور فزاینده‌ای تهدیدکننده است.

در نین شرایطی، چالش های انرژی جهانی در درازمدت به حاشیه کشیده شده است. تهدید پیک تقاضای نفت از طریق کاهش مصرف نفت به دلیل استفاده از خودروهای الکتریکی و سایر فناوری‌های غیرنفتی در کنار قیمت کربن یا سایر عوامل بازدارنده برای استفاده از نفت، چند سالی است که کاهش یافته است. کشورهای اوپک با اشتیاق از آگاهی مجدد از جایگاه خود به عنوان تأمین کنندگان حیاتی انرژی و امنیت آن استقبال کرده اند. به ویژه، عربستان سعودی و امارات متحده عربی که میزبان کنفرانس آب و هوای COP28 در ماه نوامبر هستند، به یک «انتقال انرژی » تاکید کرده اند، نه «انقلاب». آن ها همچنین بر گسترش صنایع پتروشیمی، کاهش استفاده و انتشار هیدروکربن ها اشاره و استفاده از «هیدروژن آبی» تأکید کرده اند.

آن ها بر این باورند که پایه ارزان قیمت، تولید مبتنی بر کربن کم در کنار ذخایر عظیم نفت، به آن ها موقعیتی مستحکم می بخشد. علاوه بر این، در شرایطی که روسیه به دلیل تحریم‌ها با مشکل مواجه شده است و شرکت‌های نفتی غربی ترجیح می‌دهند پول نقد را به سهامداران بازگردانند و به دنبال کربن‌زدایی به جای سرمایه‌گذاری جدید بزرگ باشند، اوپک به طور کلی و اعضای اصلی آن به طور خاص، انتظار دارند حتی در صورت کاهش تقاضای کلی، سهم بازار را تصاحب کنند. اقتصادهای قدرتمندتر اوپک هم برای آینده برنامه ریزی می کنند، از نفت به گاز و از گاز به انرژی های تجدیدپذیر، هیدروژن. آن ها همچنین به انرژی هسته ای نیز نیم نگاهی دارند.

* رابین میلز یک عضو غیر مقیم در مرکز سیاست جهانی انرژی است. او سمت مدیرعاملی شرکت Qamar Energy را بر عهده دارد که در سال 2015 تأسیس شده است. پیش از این، او مأموریت‌های مشاوره‌ای بزرگ برای اتحادیه اروپا در عراق و برای شرکت‌های نفتی بین‌المللی متعددی در زمینه توسعه تجارت خاورمیانه، تولید یکپارچه گاز و برق و نیز تولید انرژی‌های تجدیدپذیر داشته است.