آخرین فرمانروایان ایرانی در هند

نویسنده : حمیدرضا سروری

آخرین فرمانروای آصف‌جاهی و کتیبۀ پارسی تاق‌نمای ورودی موزۀ باستان ‌شناسی حیدرآباد

آشنایی با مسجدی حیرت انگیز در هند | مسجد تٌلی در حیدر آباد

زبان فارسی پیشینه ای دراز در شبه قارۀ هند دارد. از هنگام حملۀ محمود غزنوی به شبه قارۀ هند است که شاهد حضور زبان فارسی هستیم. از زمان پادشاهان مسلمان هند یعنی خلجی‌ها و تغلقیان زبان فارسی رفته‌رفته جایگاه خود را در هند پیدا می‌کند. جواهر لعل نهرو نخستین نخست وزیر هند پس از استقلال از چیرگی بریتانیا درکتاب مشهور خود کشف هند می‌گوید: بین مردمانی که به هند آمدند و زندگانی هندی‌ها را تحت تأثیر قرار دادند کهنترین و ماندگارترینشان ایرانیان بودند. همچنین به این موضوع اشاره می‌‌کند که زبان فارسی همانند زبان فرانسه در اروپا به زبان مردمان با فرهنگ و تحصیل کرده در آسیا تبدیل شد و فرهنگ و هنر ایرانی از کنستانتینوپل (استانبول امروزی)در غرب تا صحرای گبی در شرق گسترش یافت (Lal Nehru,1985:146).

مجموعۀ آرامگاهی قطب‌شاهیان، معماری ایرانی و کتیبه‌های پارسی

قطب شاهیان ایرانی در هند را بشناسید

معمولاً از سال‌های 1837و 1857م. به عنوان سال‌هایی یاد می‌شود که زبان انگلیسی جایگزین زبان پارسی در شبه قارۀ هند شد. پس از سال1857م. و نخستین مبارزۀ هندی‌ها علیه استعمار بریتانیا، زبان انگلیسی جایگزین زبان پارسی شد. سال‌ها طول کشید که این جایگزینی جا بیفتد و تا سال‌ها پس از آن، زبان پارسی هنوز مورد استفاده قرار می‌گرفت و هرچند کمرنگتر شده بود ولی هنوز به کار می‌رفت. نمونۀ این موضوع نیز کتیبه‌ای است از سال 1924م/1342ه.ق. که به هنگام دورۀ فرمانروایی میرعثمان علی‌خان(1948-1911م). در تاق‌نمای ورودی موزۀ باستان‌شناسی حیدرآباد نبشته شده است. میرعثمان‌علی‌خان، هفتمین و آخرین فرمانروای دودمان آصف‌جاهی(نظام حیدرآباد). فردی فرهنگ دوست به شمار می‌رفت و یکی از کارهایی که انجام داد ایجاد ادارۀ باستان‌شناسی در حیدرآباد بود و در همین راستا موزه‌ای را برای نمایش آثار باستانی بنا نمود. گنجینه در ابتدا به نام گنجینۀ حیدرآباد و سپس به نام موزۀ باستان‌شناسی ایالت آندراپرادش نامیده شد. البته پس از تقسیم‌بندیهای تازه در ایالت آندراپرادش هندوستان و تقسیم آن به دو ایالت آندرا و تلنگانا این موزه و البته شهر حیدرآباد امروزه بخشی از ایالت تلنگانا به شمار می‌روند. امروزه از موزه با عنوان Telangana State Archaeology Museum)) نام برده می‌شود. موزه درخیابان نامپالی(Nampally) واقع شده و دارای آثار ارزشمندیست از جمله آثار به نمایش درآمده در گنجینه یک مومیایی مصری، سالنی ویژۀ آثار بودایی و بخشیست که دربردارندۀ سلاح‌ها وتوپ‌های جنگی است و نیز بخشی که دارای کتیبه‌هایی به زبان‌های گوناگون است از جمله چندین سنگ‌نبشتۀ پارسی از دوره‌های فرمانروایی بهمنیان، عادل‌شاهیان و البته گورکانیان (اورنگ زیب) که به خوبی نمایانگر جایگاه زبان پارسی در این سلسله‌هاست.

کاروانسرای ایرانی در هندوستان

در این میان روی تاق‌نمای ورودی گنجینه، کتیبه‌ای به پارسی نبشته شده که بیانگر ساخت موزه در دورۀ فرمانروایی میرعثمان‌علی‌خان پادشاه هفتم و آخرین شاه دودمان آصف‌جاهی(نظام حیدرآباد) است. متن کتیبه چنین است:

بعهد میرعثمان علیخان آصف سابع

شهنشاه دکن نسل خدا سرکار فیض آثار

نمایش‌گاه صنعت و حرفت

بگفتا نصرت عاجز نمایشگاه شد تیار

                                           1342

سابع(هفتم) اشاره به این موضوع که میرعثمان‌علی‌خان هفتمین شاه دودمان است

تیار نیز به معنای برپا کردن است.

منبع

Nehru,Jawaharlal.1985.The Discovery of India,Delhi,p.146.