صنعت توریسم | موانع و چالشهای توسعه توریسم در ایران چه مواردی هستند ؟

نویسنده: پریسا امیدی

کارشناس ارشد علوم سیاسی 

توریسم یا گردشگری یکی از مهمترین صنایع تاثیرگذار در اقتصاد هر کشوری است که روز به روز پیشرفت و رشد بیشتری می‌کند و در دنیای مدرن امروزی بسیار مورد توجه قرار دارد.

 سفر یکی از لازمه های زندگی بشر است و زندگی بدون آن معنایی نخواهد داشت، همانطور که می‌دانید سالانه میلیون ها انسان با دلایل موجه به نقاط مختلف جهان سفر می‌کنند و به بازدید از جاذبه‌ها و طبیعت می‌روند و بدین گونه به ماجراجویی می‌پردازند و بر تجربیات خود می‌افزایند.

 جالب است بدانید این صنعت جذاب و رو به رشد تنها به جاذبه های توریستی و طبیعت گردی ختم نمی‌شود و امروزه شاهد انواع گوناگون توریسم هستیم که عبارتند از :

1.توریسم تندرستی (توریسم سلامت)

2. توریسم ورزشی

3.توریسم کشاورزی

4.توریستم زیست محیطی

5.توریسم آموزشی

6.توریسم آثار باستانی

7.توریسم دائمی

8.توریسم فرهنگی

از لحاظ ویژگی،نوع و شکل هم به این ترتیب میتوان اشاره کرد :

• از لحاظ زمانی

• از لحاظ مکانی

• از لحاظ تابعیت

• از لحاظ انگیزه سفر کردن

• از لحاظ فصل گردشگری

• از لحاظ شکل و سازمان دهی سفر

• از لحاظ وسیله نقلیه مورد استفاده

• از لحاظ نوع و محل اقامت

گزارشات WTO حاکى از آن است که درآمد خاورمیانه از صنعت توریسم در سال ۲۰۱۴ حدود ۷۰۰ میلیارد دلار برآورد مى شود با در نظر گرفتن این ارقام و همچنین با تلاش بى وقفه برنامه ریزان کشورهاى عربى و به خصوص امارات که به عنوان چهارمین قطب گردشگرى جهان شناخته شده است، سؤال اینجاست که سهم ایران از بازار گردشگرى در سال هاى آتى چه میزان خواهد بود؟براساس آمارهاى سازمان جهانى گردشگرى و یونسکو، ایران به دلیل برخوردارى از جاذبه هاى پرتعداد مى تواند جزو ۱۰ کشور اول دنیا به لحاظ ورود گردشگر باشد. اما آمارهاى رسمى حاکى از آن است که بیش از ۸۰۰ میلیارد دلار گردش مالى سالانه صنعت توریسم در جهان است، که سهم کشور ایران کمتر از یک دهم درصد از این گردش مالى است. لذا سهم بسیار ناچیز ایران از صنعت گردشگرى نشان دهنده آن است که صنعت گردشگرى نتوانسته نقش خود را به عنوان یک عامل توسعه اقتصادى کشور و معرفى ایران به عنوان یک کشور توریستى و فرهنگى به خوبى ایفا کند. چرا که ایران به دلیل سابقه تمدنى کهن و آثار متعدد و سالم به جا مانده از دوران شکوه تمدن پارس در میان کشورهای دنیا،پتانسیل پیشتاز بودن را دارد.

اما نکته قابل ملاحظه اینکه توسعه زیرساخت هاى گردشگرى فقط در سرمایه گذارى خلاصه نمى شود زیرا معمولاً توسعه همگام با جمعیت توریست است. با این اوصاف راهکار اجرایى برنامه ریزى مدون بر اساس شرایط فرهنگى ایران است. لذا اجرایى شدن ۱۰۰ درصدى این امر سبب مى شود صنعت توریسم و درآمدهاى ناشى از آن در کوتاه مدت به خوبى در رونق وضعیت اقتصادى مردم سطح پایین جامعه تاثیرگذار باشد در حالى که این روند در خصوص درآمدهاى نفتى غیر ممکن است.

 وضعیت توریسم در ایران در مقایسه با بسیاری از کشور ها حاکی از عدم توسعه یافتگی و وجود تنگناهای زیادی در این بخش است که سیاستگذاری ها ی کلان در سطح ملی و نیز تدابیر و سیاست ها ی استانی و منطقه ای  در آن نقش داشته است. اگر‌چه توسعه و گسترش ایرانگردی و جهانگردی به منظور استفاده هر‌چه بیشتر از مزایای متعدد اجتماعی و فرهنگی و اقتصادی آن اجتناب‌ناپذیر است ولی مشکلات و تنگناهای متعددی در راه رشد و صنعت گردشگری ایران وجود دارد که نباید از نظر‌ها دور بماند.

برنامه یزی منابع انسانی و اهمیت آن در توریسم به انداز ای است که امروزه رشته ای دانشگاهی را در بسیاری از دانشگاه های مهم دنیا وجود دارد.

برآورد منابع انسانی موجود در بخش جهانگردی و شناسایی نیازها و مسائل کنونی اولین رکن مهم است.دوم برآورد نیروی انسانی موجود در آینده.سوم تدوین و اجرای برنامه های آموزشی برای تامین نیروی انسانی واجد شرایط آینده.چهارم فرصت های شغلی و استخدام در صنعت گردشگری.پنجم بازار کار و اشتغال در گردشگری.ششم کاربر بودن مشاغل در جهانگردی.هفتم مشاغل با دستمزد کم.هشتم اشتغال پاره وقت.نهم فصلی بودن مشاغل.

موانع و چالشهای توسعه توریسم در ایران چه مواردی هستند ؟

انسان ها از دیرباز و با مقاصد مختلف درصدد جابه جایی و نقل مکان برآمده اند. رفته رفته از شمار نقل مکان های اجباری یا ناشی از شرایط طبیعی و اقلیمی کاسته شد و دسته دیگری از این سفرها به قصد ایجاد ارتباط با دیگر انسان ها اهمیت یافتند.

گسترش صنعت گردشگری علاوه بر نقش و تاثیر آن در ابراز هویت ملی و ایجاد امنیت اجتماعی، موجب ارتقای ابعاد وسیع اقتصادی از جمله ایجاد فرصت های شغلی، درآمدزایی، کاهش فقر و گسترش عدالت اجتماعی و رفاه در جامعه می شود و توسعه صنعت گردشگری مقدمه ای برای توسعه سرمایه گذاری دیگر بخش های اقتصادی است که لازمه آن حضور در زنجیره جهانی گردشگری و نظام های بزرگ سامان یافته است. به گفته دبیرکل سازمان جهانی گردشگری، در سال های اخیر خاورمیانه بیشترین رشد را در زمینه گردشگری داشته است، اما جایگاه ایران در بازار بزرگ گردشگری کمتر از کشورهای استونی، قبرس، اروگوئه و حتی کشور کوچک بحرین است و تنها در کمتر از یک درصد از بازار گردشگری جهان سهم است. در تبیین برخی موانع و عوامل مؤثر بر توسعه صنعت گردشگری در ایران، باید مسائل زیر را مورد توجه قرار داد:

* فقدان پرواز مستقیم به مقصد ایران

نبود پرواز مستقیم میان تهران و برخی شهرهای بزرگ حتی در اروپا، به عنوان یکی از موانع موجود برای سفر گردشگران خارجی به ایران است.

*وضعیت بازاریابی و تبلیغات گردشگری

فراوانی مراکز تبلیغاتی و نداشتن سیستم واحد در تبلیغات و بازاریابی، یکی از موانع توسعه صنعت گردشگری محسوب می شود. در بازاریابی گردشگری، بازاریان و دفاتر آژانس هیچ گونه نمایندگی از بخش دولتی یا دولت متبوع خود ندارند و هیچ گونه حمایت مالی نمی شوند و به محتوای بروشورها و سایت ها بسنده می کنند، در صورتی که آنها عمده ترین سهم را در توسعه گردشگری به عهده دارند. 

* تدوین استانداردها و ضوابط فنی

 هر یک از اقامتگاه ها، هتل ها، مراکز سیاحتی و واحدهای ارائه کننده خدمات گردشگری باید با رویه ای یکسان در کشور فعالیت کنند تا بتوانند خدمات مطلوب تر و با کیفیت داشته باشند. 

* ضرورت شناخت ظرفیت ها و مناطق گردشگری

شناسایی نکردن مناطق گردش پذیر، اماکن تاریخی، جاذبه های طبیعی و معرفی نشدن آنها در سایت های گردشگری جهانی، عارضه دیگر گردشگری ایران است که بتازگیً حرکت های مثبتی در شناسایی و معرفی جاذبه های ایران انجام شده است.

▪ فقدان نیروی انسانی کارآزموده و متخصص

فقدان نیروی انسانی کارآزموده و متخصص امور جهانگردی در دفاتر ایرانگردی و جهانگردی و ناآگاهی و بی تجربگی کادر شاغل در مؤسسات جهانگردی از قبیل خدمتگزاران هتل ها، کارکنان آژانس و راهنمایان جهانگردی از دیگر موانع توسعه صنعت گردشگری در ایران است و می باید با آموزش پرسنل، مترجمان و تورگردانان خبره و حرفه ای در حوزه گردشگری این مشکل را بر طرف کرد.

* جاذبه های دست ساز و مصنوعی

آسمانخراش های بزرگ، پل های طویل، تونل های زیرآب، آکواریوم های بزرگ دریایی و... تلفیق فناوری با جاذبه های طبیعی، جاذبه های دست سازی را خلق می کند که می تواند در جذب گردشگر موثر باشد.

* تبلیغات منفی علیه ایران

 یکی دیگر از عوامل و موانع مؤثر بر توسعه صنعت گردشگری، تبلیغات منفی برای مخدوش کردن چهره ایران و انزوای کشورمان در سطح بین المللی از سوی دیگر کشورهاست. در این زمینه می توان با همکاری سفرا و رایزنان فرهنگی، نسبت به معرفی درست چهره واقعی کشورمان اقدام کرد تا گردشگران بیشتری از کشورمان دیدن کنند.باید به این نکته اشاره کرد که وقتی گردشگران خارجی از ایران دیدن کنند، نظرشان به کلی درباره کشورمان تغییر می کند.

*حضور دستگاه های موازی در تشکیلات گردشگری

ناهماهنگی در همکاری بین سازمان ها و ارگان های دولتی و همچنین وجود دستگاه های موازی از دیگر عواملی است که مانع توسعه صنعت گردشگری در کشورمان می شود. بنابراین باید از تعدد مراکز تصمیم گیری جلوگیری کرد و بیش از گذشته به تقویت سازمان اصلی متولی صنعت گردشگری پرداخت.

*عدم تمایل بخش خصوصی به سرمایه گذاری

 از دیگر موانع و عوامل مؤثر بر توسعه صنعت گردشگری در کشور، عدم تمایل بخش خصوصی به سرمایه گذاری در این صنعت به علت عدم سودآوری، حمایت ناکافی دولت و اقدامات سلیقه ای و محدودکننده از سوی برخی مقامات غیرمسوول می باشد. دولت باید با کاهش تصدیگری خود در صنعت گردشگری، به وظیفه تسهیل و رفع موانع سرمایه گذاری از سوی بخش خصوصی و افزایش منابع برای توسعه این بخش بپردازد. 

*مکانیزاسیون و فناوری

توریست باید بتواند از طریق اینترنت بلیت مقصد و هتلش را رزرو و از کارت اعتباری استفاده کند. اگر نتواند این کارها را انجام دهد انگیزه و اشتیاقی برای سفر نخواهد داشت. این موضوع باید به طور جدی از سوی همه دستگاه های گردشگری به انجام برسد. هر چند زیر ساخت های اولیه برای ورود به گردشگری الکترونیک مانند اتصال به بانکداری جهانی هنوز در کشور ایجاد نشده، اما نیروی انسانی آشنا به فناوری اطلاعات (IT) وجود دارد که تنها به مدیریت یکپارچه نیازمند است. گردشگری الکترونیک به دلیل و دسترسی بیشتر و کم هزینه بودن آن، موجب شده است که مورد توجه مسوولان گردشگری کشورمان قرارگیرد.

*نبود برنامه ریزی و استراتژی

 نبود یک برنامه جامع و استراتژیک و همچنین مشخص نبودن هدف ها و سیاست های ایرانگردی و جهانگردی در قالب یک برنامه اجرایی و همچنین غفلت از نقش رایزنان و وابستگان فرهنگی ایران در سفارتخانه ها و عدم تحرک و نقش آفرینی سفرای کشورمان در کشورهای محل خدمتشان و نبود دفاتر نمایندگی و شعب خارجی بازاریابی یا نادیده گرفتن نقش ایرانیان مقیم کشورهای خارجی در جذب گردشگران و عدم استفاده از دیدگاه ها و نظرات انجمن های صنفی دفاتر خدمات مسافرتی، نقیصه ای در برنامه ریزی هاست که باید برای رفع آن کوشید.

*عدم پیوستگی و یکپارچگی خدمات

در رتبه بندی کشورها از نظر جاذبه های گردشگری در جهان، داشتن بسیاری از منابع مورد توجه قرار می گیرد. اما این منابع باید به محصول تبدیل شود. در بازار رقابتی گردشگری چیزی که مطلوب همه است، پیوستگی و یکپارچگی خدمات است. باید این پیوستگی و یکپارچگی را به وجود بیاوریم تا بتوانیم محصولات و تنوع آنها را به گردشگرانی که خواهانش هستند، عرضه کنیم. به این ترتیب می توانیم حجم گردشگرانمان را افزایش دهیم.

* عوامل دیگری از جمله: تکیه اقتصاد ملی کشور به درآمدهای نفتی و احساس استغنا از سایر درآمدها، نبود نگرش علمی به توسعه تجارت، بی توجهی به نقش چهره های شاخص بین المللی و افراد مشهور در جلب توجه افکار جهانی به کشورمان، عدم توجه به آرایش شهری، آراستگی ظاهری افراد، پاکیزگی معابر و ساختمان ها، رعایت نکردن نظم اجتماعی و قوانین و مقررات هر کدام به تناسب خود از عوامل و موانع توسعه گردشگری محسوب می شوند.