زنان فقیر بیشترین آسیب را از حذف غربالگری جنین می‌بینند

مستوره برادران نصیری: دستورالعمل حذف غربالگری جنین از سوی وزارت بهداشت اعلام شده است، این موضوع باعث بحث و چالش‌های زیادی شده خصوصا که این موضوع می‌تواند تولد نوزادانی با احتمال بیماری‌های خاص و ناتوان‌کننده را افرایش دهد. در این‌باره با دکتر سیمین کاظمی گفت‌وگو کرده‌ایم. او به عنوان پزشک و جامعه‌شناس معتقد است: راهکاری که در قانون جوانی جمعیت برای افزایش جمعیت پیش بینی شده و طی آن، غربالگری ژنتیکی جنین را از سطح یک مراقبت‌های بهداشتی و درمانی حذف کرده‌اند، به شدت خطرناک است.

مشروح گفت‌وگوی ما به دکتر کاظمی را بخوانید:

دستورالعمل حذف غربالگری جنین این روزها خبرساز شده است، این دستورالعمل دقیقا چی می‌گوید و چیست؟

تا قبل از اینکه قانون جوانی جمعیت تصویب شود غربالگری جنینی از لحاظ ناهنجاری های کروموزومی در مراکز بهداشتی درمانی شهری و روستایی انجام می‌شد. در این مراکز پزشک عمومی و ماما مستقرند و این خدمت همراه با سایر مراقبت‌های بارداری ارائه می شد. آزمایش‌های غربالگری در دو مرحله شامل هفته ۱۱ تا ۱۳ و ۱۵ تا ۱۷ بارداری به مادر توصیه و انجام می‌شد و نتایج در سامانه وزارت بهداشت موسوم به سیب ثبت می‌شد. غربالگری کاملا به صورت اختیاری بود. فقط ماما و پزشک به مادر باردار توضیح می‌دادند که چنین ناهنجاری ای ممکن است در جنین وجود داشته باشد و برای تشخیص آن، لازم است آزمایش انجام شود. این آزمایش‌ها تقریبا از شمول بیمه خارج بودند و زن‌هایی که توانایی پرداخت هزینه را داشتند انجام می‌دادند. بسیاری هم که بضاعت مالی نداشتند، انجام نمی‌دادند.

اگر نتایج غربالگری مثبت می‌شد، زن باردار به سطح ۲ مراقبت، یعنی پزشک متخصص ارجاع می‌شد تا ایشان برای آزمایش‌های تکمیلی تصمیم بگیرند و اگر تشخیص ناهنجاری کروموزمی جنین قطعی می‌شد، مادر می‌توانست تا پیش از ۱۹ هفتگی با مجوز پزشکی قانونی سقط قانونی انجام دهد. پس از تصویب قانون جوانی جمعیت، باور بر این شد غربالگری ممکن است باعث شود مادران باردار به صورت غیرضروری جنین خود را سقط کنند  و بارداری به انتها نرسد و از دست برود و جمعیت افزایش نیابد. این آزمایش‌ها هرگز اجباری نبوده و در سطح ۱ مراقبت سلامت به زن باردار توصیه می‌شد و او تصمیم می‌گرفت انجام بدهد یا نه.

غربالگری تا پیش از این دستورالعمل چطور صورت می‌گرفت؟ اجباری یا اختیاری بود؟

این آزمایش‌ها هرگز اجباری نبود و بر اساس توان مالی مادران در سطح ۱ مراقبت سلامت پیشنهاد می‌شد.

وضعیت پوشش بیمه این نوع خدمات چگونه بود؟

اینها از شمول بیمه خارج بودند و زن‌هایی که توانایی پرداخت هزینه را داشتند انجام می‌دادند. بسیاری هم هزینه لازم را نداشتند یا انجام نمی‌دادند. آزمایش‌های غربالگری بسیار گران قیمت است و بیمه هم بخش اندکی از آن را می‌پردازد و بقیه هزینه به دوش خانواده‌هاست. حتی وقتی در سطح ۱ مراقبت‌ها این آزمایشات پیشنهاد می‌شد، دغدغه بود چرا این آزمایشات رایگان نمی‌شود. در حال حاضر پوشش بیمه ای وجود ندارد و برای بیمه شدگان هم تنها مبالغ جزیی را بیمه تقبل می کند.

مهم‌ترین مشکلات و ایرادات حذف غربالگری جنین را چه می‌دانید؟

در حال حاضر با تصویب قانون جوانی جمعیت، غربالگری ناهنجاری‌های جنین از مراقبت سطح 1 برداشته شده و پزشک و ماما حق ندارند به مادر پیشنهاد یا آموزش بدهند که ممکن است جنین دچار ناهنجاری باشد. قرار است این کار به سطح 2 یعنی پزشک متخصص سپرده شود. اما در بسیاری از مناطق به خصوص روستاها و استان‌های محروم، پزشک متخصص وجود ندارد و پزشکان عمومی و ماماها ارائه خدمت می‌دهند، و نیز بخش قابل توجهی از جمعیت توان مراجعه به پزشک متخصص را ندارند تا ببینید غربالگری برایشان لازم است یا نه.

در شهرها هم دسترسی به پزشک متخصص نسبت به پزشک عمومی سخت‌تر است و ممکن است طبقات فقیر نتوانند به متخصص‌ها مراجعه کنند.این دستورالعمل حذف غربالگری از سطح 1 مراقبت، آزمایش‌های مربوطه را از دسترس فقرا، روستاییان و اشخاص دور از مرکز خارج کرده است.

به مشکلات حذف غربالگری اشاره شد که از سطح ۱ مراقبتها خارج شده و باعث می‌شود آگاهی عمومی کاهش یابد و مردم در جهل و بی‌خبری باشند. این به طور کلی کار خطرناکی است و باعث افزایش معلولیت‌ها می شود. وقتی آزمایشها از سطح یک مراقبت خارج می شود، حالت طبقاتی پیدا می کند و کسانی که پول پرداخت آزمایش و توان مراجعه به متخصص و دسترسی به پزشک متخصص را دارند می توانند آزمایش غربالگری را انجام دهند و بخش‌های فقیر که در مناطق کمتر برخوردار زندگی می کنند با احتمال وقوع تولد بچه معلول شان بالا می‌رود. بنابراین افزایش معلولیت‌ها را در آینده شاهدیم که سرنوشت تلخ و تاسف‌آوری است.

اگر این دستورالعمل را در ذیل مباحث جوانی و افزایش جمعیت درنظر بگیریم، چقدر با این هدف هم‌خوان و هم‌سو است؟

اینکه حذف غربالگری با افزایش جمعیت همخوانی دارد یا نه، مشخص نیست با چه منطقی حذف غربالگری را با هدف افزایش جمعیت منطبق می‌دانند. هدف از غربالگری این است که جنین سالم باشد ولی ظاهرا قرار است در قانون جوانی جمعیت، جمعیت به هر قیمتی و به هر شکلی افزایش پیدا کند ولو به قیمت افزایش معلولیت‌ها. چقدر حذف غربالگری به این هدف کمک می‌کند؟ شاید تعداد بارداری‌های به انتها رسیده بیشتر می‌شود ولی نتیجه آن است که تعداد بچه های معلول بیشتر خواهد شد و در آینده تاثیرات این قانون بیشتر دیده می‌شود.

در کشورهای دیگر و خصوصا توسعه یافته چنین غربالگری‌های چطور انجام می‌شود؟

آزمایش غربالگری دستاوردی علمی بشری است و در همه جای دنیا برای پیشگیری از تولد بچه‌های معلول انجام می‌شود و هیچ ارتباطی به تولد بچه ندارد و کشوری را سراغ نداریم که برای افزایش جمعیت، این آزمایش‌ها را حذف کند. راهکاری که انتخاب شده هم غیرمرتبط است و هم خطرناک.