[فروغ فکری] هفته آخر اردیبهشت، سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های وزارت کشور به شهرداران شهرهای مختلف نامه‌ای ارسال کرد که در آن بر ایجاد «مسیرهای موقت» پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری برای جلوگیری از شیوع ویروس کرونا تأکید شده بود. بر اساس این نامه، قرار است شهرداری‌ها بخشی از عرض خیابان را در هر طرف از معبر به تردد عابران پیاده اختصاص دهند و ماجرا فقط به مردم پیاده ختم نشده است. دوچرخه‌سواران هم می‌توانند فضای بهتری تجربه کنند و باید بخشی از عرض خیابان‌ها هم به عبور موقت دوچرخه‌سوارانی داده شود که سالهاست بسیاری از آنها برای حضور در خیابان و گرفتن حق‌شان مانند مردم پیاده تلاش می‌کنند. بند سوم این نامه هم به کاهش سرعت وسایل نقلیه در خیابان اشاره کرده است تا با پایین آمدن سرعت خودروها، عابران و دوچرخه‌سواران راحت‌تر بتوانند عبور کنند.
هم‌زمان با ارسال این نامه، یوسف حجت، که آن زمان سرپرست معاونت حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری تهران بود هم به مردم توصیه کرد برای رفت‌وآمد در روزهای کرونایی از دوچرخه استفاده کنند، چون از لحاظ گسترش همه‌گیری ویروس، بی‌ضرر است. اما او نگفت امکانات شهر برای استفاده از دوچرخه چقدر کم و زیرساخت‌های پیاده‌روی تا چه میزان در شهرها پرمشکل است. حالا نامه ارسال شده همچنان که باعث خوشحالی فعالان در شهرهای مختلف است، عاملی شده تا گلایه سال‌های سال‌شان از بی‌توجهی به مردم پیاده و دوچرخه‌سواران بالا بگیرد. آنها می‌گویند قید «موقتی‌بودن» این طرح از سویی و از سوی دیگر «الزام‌آور نبودن» اجرای آن توسط شهرداری‌ها می‌تواند این طرح را به طرحی نمایشی تقلیل دهد. نمونه‌اش پویا امین‌لاری، عضو هیأت‌مدیره سازمان مردم‌نهاد باهمستان که معتقد است این نامه کمی ناپخته است و می‌توانست بهتر باشد: «بخش مثبتش این است که در شرایط به وجود آمده می‌توان از این فرصت استفاده کرد تا حقی که مردم باید در اختیارشان باشد و نادیده گرفته شده به آنها برگردانده شود.» او می‌گوید در برنامه دوم شهرداری تهران درباره پیاده‌راه‌ها، میزان پیاده‌راه‌ها باید از ۸.۵ کیلومتر به ۲۰ کیلومتر می‌رسید که این برنامه در میانه راه متوقف شد، همچنین در همان برنامه باید ۱.۵درصد سفرهای شهری تا سال ۹۷ با دوچرخه انجام می‌شد که این میزان در حال حاضر کمتر از یک درصد است. «حالا در برنامه سوم قرار داریم. برنامه‌ای که سال ۹۷ تهیه و سال ۹۸ تصویب شده است و این در حالی است که در حوزه دوچرخه و پیاده هیچ‌کدام از بخش‌های برنامه دوم هنوز عملیاتی نشده است و در این بخش‌ها عقب هستیم.»
امین‌لاری می‌گوید نقدی که در حال حاضر وجود دارد این است که هیچ الزام و تأکیدی در عملیاتی شدن این نامه نیست و تنها امیدواری می‌تواند این باشد که مسئولان شهری از این فرصت استفاده کنند و تلاش سال‌های اخیر فعالان این عرصه به نتیجه برسد و این در حالی است که پس از ارایه این طرح و در هفته‌های سپری شده، هنوز برای عملیاتی شدنش کاری انجام نشده است.
بابل و شاهرود، در انتظار روزهای بهتر
سه سال تلاش ستاره قدسی و همکارانش در کمپین «من هم عابر پیاده را می‌خوانم» در بابل هنوز به نتیجه نرسیده است. آنها هنوز نتوانسته‌اند شهرداری شهرشان را مجاب کنند که باید خطوط عابر پیاده حداقل مقابل دبستان‌ها کشیده شود تا ابتدایی‌ترین حق مردم و بچه‌ها در خیابان به آنها داده شود و قرار نباشد آنها برای هر بار گذشتن از خیابان ترس و منت خودروها را تحمل کنند. همین بی‌توجهی‌ها عاملی است که حالا به نامه‌هایی از این دست و عمل شدن به آنها خوشبین نباشد. او که سال‌ها در حوزه حقوق پیاده فعالیت کرده، معتقد است در این سال‌ها حرف‌های خوب بسیاری زده شده اما وقت عمل، پای کار می‌لنگیده: «رونمای بسیاری از طرح‌ها خوب است، اما عملیاتی‌شدن‌شان نیاز به زیرساخت و بودجه دارد. وقتی در طول سالیان متمادی تلاش‌های اندکی در این حوزه انجام گرفته حالا یک‌شبه و با نامه نمی‌توان کار را درست کرد.» او می‌گوید رفتار با مردم پیاده و دوچرخه‌سواران حرکتی مستمر و پیوسته می‌طلبد و لازم است این گروه از مردم جامعه به رسمیت شناخته شوند؛ اتفاقی که در تمام این سال‌ها و با سیطره قدرت ماشین و نگاه مکانیکی به این حوزه مغفول مانده و حالا قرار است با صدور نامه‌هایی بار دیگر حق واقعی و همیشگی شهر زنده شود که با وجود کاستی در زیرساخت‌ها و کمبود بودجه ممکن است نتیجه‌ای نداشته باشد: «حتی در این سال‌ها شاهد بودیم که راه‌اندازی خطوط دوچرخه هم به امری کالایی بدل و مسأله پیاده چون با عنصر پول کمتری در ارتباط بوده بیشتر به حاشیه برده شده است. از سوی دیگر، همین نگاه به راه‌اندازی خطوط جدید برای دوچرخه هم اغلب نگاه نمایشی بوده و تمایل استانداری، فرمانداری و شهرداری‌ها بیش از آنکه ترغیب مردم به استفاده از دوچرخه باشد، این است که بگویند این خطوط را راه انداختیم و البته پول زیادی هم در این میان جابه‌جا شده است.» اما برای قدسی در این سال‌ها دیدن زنانی که با وجود محدودیت‌ها هنوز دوچرخه سوار می‌شوند، امیدبخش بوده. زنانی که بیش از یک دهه است در گروه‌های مختلف ورزشی در بابل برنامه هفتگی دوچرخه‌سواری دارند و زنانی که بیش از پنج سال است به‌صورت انفرادی برای انجام کارهای روزمره و تردد در سطح شهر به‌طور قابل ملاحظه‌ای از دوچرخه استفاده می‌کنند: «همین‌ها امیدبخش است. آن هم با وجود محدودیت‌های مختلف و زیرساخت‌های نامناسب شهری.»
وضعیت در شاهرود هم در این سال‌ها به نفع مردم پیاده و دوچرخه‌سواران نبوده است. خطوط دوچرخه مجزایی در شهر کشیده نشده و با وجود آنکه ملیحه شاه‌ولی و دیگر اعضای کمپین «شهر انسان‌محور» در این شهر نمودارها و مسیرهایی را برای دوچرخه‌سواران تهیه کرده‌اند و به شهرداری داده‌اند، اما شهرداری ابتدا از این کار استقبال کرده و بعد هم مثل بسیاری دیگر از طرح‌ها به فراموشی سپرده است. او حالا از نامه وزارت کشور به شهرداری‌ها جا خورده و می‌گوید همان اول عنوان «موقت» که در نامه آمده ناراحتش کرده است: «امیدوار بودم عنوان موقت در آن گنجانده نمی‌شد. اینکه به صورت موقتی بخواهیم طرح‌هایی برای بهبود وضع مردم پیاده و دوچرخه‌سواران راه بیندازیم واقعا عجیب است، اما اگر چنین موردی در شهری چون شاهرود عملیاتی شود مردم بسیار استقبال خواهند کرد. دوستداران دوچرخه در شهر ما زیادند.»
دوستداران دوچرخه و پیاده‌روی اسفندماه گذشته که شهرداری طرح لاغرسازی خیابان و نوسازی پیاده‌رو را در شاهرود شروع کرد، خوشحال شدند و حالا که تعدادی از پیاده‌روهای خیابان‌های اصلی شهر بزرگ‌تر از قبل شده و مبلمان شهری هم دارد، مردم با جدیت بیشتری از آن استفاده می‌کنند. شاه‌ولی حالا امیدوار است که شاید ویروس جدید بتواند سبک زندگی، درخواست‌های مردم و عملکرد شهرداری‌ها را تحت‌تأثیر قرار دهد: «شاید بخشنامه‌ای در این سطح یعنی سطح ملی، اجبار به دنبال داشته باشد و شهرداری‌ها ملزم شوند کارهایی برای بهبود وضع شهرهایشان انجام دهند. اما اگر این نامه صرفا نمادین باشد، ناامیدی را افزایش خواهد داد و از سویی عاملی خواهد بود که شهرداری‌ها بیش از پیش از زیر بار مسئولیت شانه خالی کنند.»
مشهد و شیراز، امیدوار به آینده
«ارسال نامه‌ای با این مضمون از سوی دستگاه‌های دولتی بی‌سابقه بوده.» سروش باغبان، عضو هیأت‌مدیره بنیاد چهار طبقه مشهد جملات خود را این‌طور شروع می‌کند و می‌گوید باید خیلی زودتر از اینها دستگاه‌های دولتی و شهرداری‌ها به فکر جابه‌جایی راحت‌تر مردم پیاده و دوچرخه‌سواران می‌افتادند: «البته هنوز هم دیر نیست.» او که سالهاست تمرکزش را در مشهد روی مردم پیاده و دوچرخه‌سواران گذاشته، معتقد است در این سال‌ها وضع این شهر خیلی بهتر از قبل شده و فقط در ٦ماه دوم‌سال ۹۸ حدود ۱۴ کیلومتر راه دوچرخه ساخته شده است. راه‌هایی که هرچند ضعف‌های بسیاری دارد اما امیدوارکننده بوده و حالا این مسیرها به نقاط مختلف شهری رسیده و عاملی شده که شبانه‌روز مردان و زنان بسیاری از آن استفاده کنند: «در سال‌های گذشته مشکلاتی درباره دوچرخه‌سواری زنان در مشهد داشتیم که درحال حاضر کمتر شاهد تنش و مشکل هستیم و امیدواریم این روند هر روز بهتر از قبل شود. هرچند هنوز هم موارد دست و پا گیر وجود دارد اما سختگیری‌ها در سال‌های اخیر کمتر از قبل بوده.»
باغبان امیدوار است ابلاغیه وزارت کشور جدی گرفته شود اما نکته مهم این است که چقدر این ابلاغیه قابلیت اجرایی شدن دارد. آن هم در شرایطی که پیاده‌روها در اغلب شهرها پاسخگوی حضور مردم نیست و اصلا برای حضور راحت آنها ساخته نشده است، بلکه مسیری است که بی‌توجه به حق عابر تعبیه شده و در ابتدای کار باید برای دستیابی به این حق فرهنگ‌سازی کرد: «طرح‌های بسیاری را می‌توان عملی کرد. برای نمونه حذف پارک خودرو از حاشیه خیابان که به‌عنوان پارک حاشیه‌ای از آن نام برده می‌شود. اگر اجازه پارک به خودروها داده نشود حجم بزرگی از خیابان آزاد می‌شود و می‌توان آن را به پیاده یا دوچرخه اختصاص داد. درحالی‌که از چنین طرح‌هایی استقبال نمی‌شود.»
او همچنانکه پیشرفت سال‌های اخیر را در حوزه پیاده و دوچرخه در مشهد خوب می‌داند، معتقد است این پیشرفت‌ها به صورت متوازن در کل شهر پخش نشده است. هنوز مناطق حاشیه‌ای و کم برخوردار شهر پیاده‌روی مناسب ندارند و خطوط دوچرخه به آن مناطق نرسیده و این خطوط اغلب در اختیار مناطق بالاشهر است. «این درحالی است که رسیدن خطوط دوچرخه به این مناطق شاید بتواند بخشی از فاصله طبقاتی را کاهش دهد و حق دسترسی به رفت‌وآمد را راحت‌تر و فرصت‌های شغلی بیشتری برای ساکنان این مناطق ایجاد کند. اغلب مردم ساکن در جنوب شهر نمی‌توانند خودرو داشته باشند اما باید حق استفاده از پیاده‌روی ایمن و خطوط دوچرخه برایشان مهیا شود.»
وضعیت در شیراز هم مانند مشهد است و آن‌طور که مژگان انصاری، عضو «مجمع کنشگران شهری هم‌ساخت» می‌گوید در سال‌های اخیر تلاش‌های خوبی برای حفظ حقوق عابران پیاده و دوچرخه‌سواران شده و شهرداری توجه بیشتری به پیاده‌محوری داشته، درحالی‌که پیش از این ساخت پل و تقاطع غیرهمسطح مدنظر بوده است. تلاش‌هایی خوب اما ناکافی. انصاری هم نامه را خوانده و معتقد است بیش از آنکه وجهه عملی شدن داشته باشد می‌تواند عاملی باشد برای فرهنگ‌سازی در بدنه شهرداری و مردم. اینکه در شهرداری توجه به عابران و دوچرخه‌سواران افزایش پیدا کند و مردم هم به اهمیت حضورشان در شهرها به‌عنوان عابران پیاده پی ببرند. «با شیوع کرونا و در اسفند ماه دوچرخه‌های بیدود در شیراز جمع شدند و اعلام شد این دوچرخه‌ها چون مورد استفاده افراد مختلف است می‌تواند عامل شیوع باشد. این درحالی است که از تابستان‌سال گذشته به طرز عجیبی علاقه شیرازی‌ها به استفاده از دوچرخه زیاد شده و به وفور می‌توان حضور دوچرخه‌سواران را در خیابان‌ها دید. حالا که این نامه صادر شده، امیدواریم بیدود هم کارش را آغاز کند تا کسانی‌که دوچرخه ندارند بتوانند از آن استفاده کنند.»
انصاری هم از نبود زیرساخت مناسب گله دارد و مانند دیگر فعالان حوزه شهری معتقد است این حوزه را چنان به کناری رانده‌اند که حالا با نامه و دستورهای موقت نمی‌توان آن را به سرعت زنده کرد: «پس از شیوع کرونا بسیاری از کشورهای دنیا به فکر گسترش خطوط دوچرخه و مسیرهای پیاده برای جلوگیری از شیوع بیماری افتادند. ایتالیا کشوری بود که به سرعت و در سه هفته؛ طرح گسترش خطوط را اجرایی کرد و در مونترال کانادا هم چندین فاز جدید به مسیر پیاده‌روها اضافه شد. کارها با سرعت و هزینه کم اجرایی شد. فقط برنامه‌ریزی و عزم جزم می‌خواست.» او می‌گوید هر شهری باید با توجه به الگوی جابه‌جایی مردم در آن برنامه‌ریزی کند و در شهرهای درگیر ویروس در ایتالیا خطوط با شابلون‌های ارزان در خیابان کشیده شد و مردم را ترغیب به استفاده از آن کرد: «ما هم طرح‌هایی برای پیاده و هم دوچرخه داریم که به معاون شهرسازی ارایه شده اما نمی‌دانیم چقدر باید منتظر عملیاتی شدن‌شان باشیم.» برای انصاری و دیگر فعالان شهری، دیدن خطوط پر ایراد دوچرخه و پیاده‌روهای پرمشکل همیشه نگران‌کننده بوده. آنها از خطوط دوچرخه‌ای گله دارند که اصولی ساخته نشده. در شلوغ‌ترین مناطق شهری گذاشته شده و شروع اغلب آنها نامناسب است و همین هم دلیلی است که بسیاری از آنها به جای پارک موتورسیکلت‌ها بدل شده‌اند. برای او و دیگر فعالان شهری، پیاده‌روهای راحت و خطوط دوچرخه هموار حالا آرزویی است که می‌خواهند هر روز بیشتر از روز قبل عملی شود: «مردم هم باید بدانند این حق‌شان است که در شهر راه بروند و دوچرخه سوار شوند. همه با هم باید برای این حق تلاش کنیم.»
دوچرخه‌سواری زنان در سبزوار ممنوع
در همان روزهایی که شهرداری شهرهای مختلف نامه افزایش فضای پیاده‌راه و مسیر دوچرخه را دریافت کردند، شورای فرهنگ عمومی سبزوار مصوبه‌ای تصویب کرد که براساس آن امکان دوچرخه‌سواری از زنان گرفته شود. فعالان فرهنگی سبزوار مخالفت کردند و حسن خواجویی، سردبیر مجله سبزوار امروز هم به دلیل همین مخالفت‌ها با شکایت دادستانی روبه‌رو شد. او می‌گوید این مصوبه برای مردم سبزوار بسیار تلخ و عجیب است و همین هم عاملی بوده که آنها نسبت به اجرایی شدنش واکنش نشان دهند. به گفته خواجویی سایت عصر سبزوار که یکی از پربازدیدترین سایت‌های محلی منطقه است، نظرسنجی‌ای برای مردم گذاشت و تنها ١٩درصد مردم شهر موافق اجرایی شدن این مصوبه بودند و ٨١ درصدشان مخالفت کردند.
در شورای شهر سبزوار هم مخالفان کم نبودند. مخالفانی که این مصوبه را خلاف اسناد بالادستی می‌دانستند و عملی شدنش را اشتباه. زهرا بخشی، ازجمله این افراد بود که حالا به «شهروند» می‌گوید در جلسه شورای فرهنگ عمومی شهرستان هیچ عضوی از سوی شورای شهر حضور ندارد و آنها تصمیمات‌شان را بدون هماهنگی می‌گیرند: «همان ابتدا مخالفت‌مان را با چنین مصوبه‌ای اعلام کردیم. شورای فرهنگ عمومی جنبه قانون‌گذاری ندارد و در نتیجه حق ندارد چنین مصوباتی را تصویب کند. چون این شورا جنبه قانون‌گذاری ندارد هم اغلب مصوباتش اجرایی نمی‌شود اما بیان این موارد جو روانی شهر را به هم ریخته است.» بخشی، از زنان دوچرخه‌سوار می‌گوید که مدت‌هاست در سبزوار و حتی برای کارهای روزمره با دوچرخه حاضر می‌شوند و این مصوبه باعث نگرانی آنها از آینده شده است: «ما درحال حاضر فقط منتظریم ببینیم شورای فرهنگ عمومی چطور می‌خواهد وارد فاز عملی شود و قرار است تابلوی حضور نداشتن زنان مقابل مسیر دوچرخه را چه ارگانی نصب کند؟ ما با این مسأله حتما مقابله خواهیم کرد چرا که اسناد بالادستی برای استفاده همه از دوچرخه وجود دارد و نمی‌توانند مقابل قانون بایستند.» بخشی هم درباره نامه سازمان شهرداری‌های وزارت کشور به شهرداران شهرهای مختلف شنیده و معتقد است در این وضع تصویب مصوبه‌ای که خلاف این نامه باشد اشتباه است. آن هم در شهری که مردانش باوجود فضای سنتی و مذهبی از دوچرخه‌سواری زنان استقبال و حمایت می‌کنند: «استقبال مردان همیشه برای من جالب بوده. آنها همراه زنان شهرند و درنتیجه نمی‌توان این حق را از آنها سلب کرد.» او می‌گوید هیأت دوچرخه سواری استان در این مدت با جدیت کار کرده، زنان هر هفته برنامه‌های ثابت دوچرخه‌سواری را برگزار کرده‌اند، شورای شهر پنجم هم کمربند محیط‌زیستی برای دوچرخه‌سواری در سبزوار پیشنهاد داده، این کمربند ساخته شده است و همه این موارد یعنی مردم شهر این را می‌خواهند؛ دوچرخه سواری در شهر.
دیدگاه تان را بنویسید