آتشکده پلنگ گرد

۵۵آنلاین :

نویسنده : حمیدرضا سروری درزبان فارسی آتشکده به معنای خانۀ آتش است. این واژه در پارسی میانه به شکل آتخش کَدَگ( (ātaxš-kadag،

اصطلاحی زرتشتی برای ساختمانی خاص بوده که درآن آتش سپندینه شعله ور بوده. نامی که درکتابهای پهلوی زرتشتی نسبت به مترادفهایش مانی آتخش māni ataxš))یاخانگ آتخشxānagi ataxš))کمتر رایج و مورد استفاده بوده است. پژوهشگران غربی به طور معمول تمامی این سه اصطلاح را آتشکده ترجمه می کنند. به نظر می رسد که نیایشگاه آتش تنها در دوره متأخر(سده 4 پیش از میلاد) ساخته شده، نه در اوستا و نه در پارسی باستان به واژه ای که از آن آتشکده برداشت گردد اشاره ای نشده، به نظر می رسد پارتها برای چنین ساختمانی واژه ای مانند (ātarŌšan)داشتند به معنی جایگاهی که آتش درآن شعله ور بوده،اصطلاحی که درزبان ارمنی به عنوان وام واژه به شکل آتروشان(ātrušan) درآمده. حالت عادی آن درپارسی میانه نامهایی همچون کدگ،مان(man)وخانگxanag))بوده. پس از فروپاشی ساسانیان نام متفاوتی که برای آتشکده بین زرتشتیان مورداستفاده قرارگرفت درمهر(Dar-e Mehr) بود اینجور که پیداست این واژه به طورکلی برای ایرانیان زرتشتی جایگزین اصطلاحات قدیمی تر گردید. همچنین پارسیانی که درهندوستان مستقر بودند این واژه را با اصطلاح گجراتی آگیاری((agiary هم خوانی دادند که برگردان گفتاری آتشکده است و همراه با واژۀ درمهر ازآن استفاده کردند. بیشتر بقایای آتشکده هایی که برجای مانده و درمورد آنها آگاهی داریم از آن دورۀ ساسانیست که بیشتر درجنوب غربی ایران(فارس،کرمان و عراق عجم)قرار دارند. اما بزرگترین آنها آذرگشنسپ درآذربایجان است. ویژگی مشخص آتشکده های ساسانی نیایشگاهی گنبد دار بود که برای آتش پایه گذاری شده بود. طرح عمومی آنها چهارگوش بود و ستونهایی درچهارگوش داشتند که در واقع نقش پشتیبان را برای گنبد بازی می کردند و ویژه گنبد درسکنجها بودند. تعداد زیادی از چهارتاقیهایی که با قلوه سنگ ساخته شده اند را امروزه دراستان فارس و دیگر نقطه های ایران می بینیم که به عنوان چهارتاق یا چهارتاقگان مشهورند (Boyce,1987)در این میان کرمانشاه با توجه به نزدیکی به پایتخت ساسانیان درتیسفون بسیار مورد توجه بوده و این توجه دراواخر این دوره بسیار بیشتر شده. وجود آتشکده های ساسانی درشهرستان اسلام آبادغرب(شاه آباد سابق) گواه این موضوع است.

پس ازکاوشهای نجات بخشی درمحدودۀ سد شیان اسلام آباد درشهریور ماه 1384خورشیدی بقایای آتشکده ای از دورۀ ساسانی نمایان شد. دشت شیان در45کیلومتری غرب کرمانشاه درشهرستان اسلام آباد غرب واقع شده وآتشکدۀ شیان نزدیک روستای قلعه شاهین از دهستان شیان،بخش حمیل است. باستان شناسان طی کاوشهای نجات بخشی در این محل موفق به یافتن آتشکده ای کم نظیر از دورۀ ساسانی شدند. بنای اصلی آتشکده عبارت است از یک چهارتاقی با راهروی پیرامونی(راهروی طواف) به ابعاد 5/14×5/14متر، مصالح ساخت آتشکده قلوه سنگ غوطه ور درملات گچ و دارای کف گچیست. دیوارهای آتشکده تا ارتفاع110سانتیمتر برجای مانده هرچند درحال حاضر درون آتشکده به منظور حفاظت دربرابر آسیبهای طبیعی و دست اندازیهای انسانی پرشده!ضخامت دیوارهای اصلی آتشکده بین 90 تا110سانتیمتر و دارای اندود گچی به ضخامت 5سانتیمتر است. این بنا چه بسا دارای سقفی گنبدی بوده که برروی چهارجرزی که بقایای آنها هنوز دیده می شود استوار بوده است. دورتادور بنای اصلی چهارتاقی،راهروی طواف به عرض70/1متردیده می شود. این راهرو از سه سوی شرق،شمال وغرب به بیرون ازبنا راه می یابد. ورودی اصلی آتشکده شاید درسمت شرقی بوده زیرا دراین بخش کفی گچی به ابعاد 20/4×90/10مترآشکارگردید. دربخش مرکزی آتشکده یک سکوی چهارگوش به اندازۀ315×315سانتی متر یافت شد که شاید مربوط به آتشدان اصلی است.

آتشکدۀ دیگری که دراین ناحیه قراردارد موسوم به میل میلگه است. این آتشکده در32کیلومتری شهرستان اسلام آبادغرب جای گرفته است. برای دسترسی به این چهارتاقی باید به سمت گوواور حرکت کنیم و نرسیده به آن و با عبورازجاده ای فرعی وپشت سرگذاشتن روستاهای ترازک کسان وترازک عبدالله به روستای میلگه سیاه سیاه باباخان می رسیم در پیرامون روستا بقایای آتشکده ای ازدوران ساسانی وجود دارد که روی پشته ای کم ارتفاع بناگردیده و همانند دیگرآتشکده های این دوره از قلوه سنگ و ملات گچ ساخته شده است. آنچه که امروزه ازآتشکده مانده چهارجرز سنگیست وچهارپایه و ساقه ستون سنگی که دوتا ازآنها سالمند و دوتای دیگر بسیارصدمه دیده اند، پایه ستونها هم چهارگوشند.

آتشکدۀ دیگری ازدوران ساسانی در روستای پلنگ گرد و طی کاوشهای باستان شناسی سال 1391سرازخاک بیرون آورد که به خوبی اهمیت مذهبی این ناحیه را در دورۀ ساسانی نشان می دهد(خسروی و رشنو1393). این آتشکده در بخش حمیل از بخشهای شهرستان اسلام آباد غرب جای گرفته است. پس از گذر از روستاهای هومه ای،چغاکبود،چغا جنگه سفلی و چغا جانی به سوی میله سر حرکت می کنیم، کنارمیله سر به روستای پلنگ گرد می رسیم که البته دارای گورستانی از دوران اسلامی نیز هست. این گورستان در تاریخ 14 اسفند 1385با شمارۀ ثبت 17836به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. اندازۀ آتشکدۀ پلنگ گرد17×17متر است و شاید در بخش غربی یک سکونتگاه بزرگ ساسانی جای گرفته است(خسروی1393). بنای کاوش شده کمابیش سه پنجم بنایی بزرگ(آتشکده) بوده که شوربختانه بخشهای غربی آن به دلیل خاکبرداریهای مردمان بومی به طور کامل ویران شده و کمابیش هیچ رد و اثری از آن برجای نمانده است. بنا با استفاده از لاشه سنگهای غوطه ور در ملات گچ ساخته شده است و دارای پلانی چهارگوش به گسترۀ289متر مربع است. بنا از چهار جرز بزرگ به اندازه های270×270سانتی متر ساخته شده و یک چهارتاقی بزرگ را شکل می داده، اطراف آن هم با راهرویی به پهنای کمی بیش از5/2متر در برگرفته شده بود و دو درگاه در بخش جنوبی و شرقی داشته است. طی کاوش دو پایۀ آتشدان یکی در بخش مرکزی راهرو شرقی بنا و درست جلوی درگاه شرقی و دیگری در بخش جنوبی به دست آمد(خسروی و رشنو1393). افزون بر این چند سکوی گچ بری شده و شماری قطعه های گچ بری شکسته هم پیدا شد. بخشهای گچ بری شده برای نگهداری با کاهگل پوشیده شده است. شوربختانه حریم آتشکده به هیچ وجه نگهداری نشده و اطرافش پر است از ابزارهای کشاورزی بومیها! آتشکده نیز چسبیده به خانه های بومیهاست و باید برای حفاظت و نگهداری حریم آن اقدامی جدی کرد هرچند که بودجۀ اندک سازمان میراث فرهنگی،صنایع دستی و گردشگری چالش اساسی این سازمان در تمام ایران است و به نظر نمی رسد به این زودیها برطرف شود.