دلالی با جان مردم

سید محمد حسین کاظمی

پژوهشگر

تحریم های آمریکا هرچند موضوع تازه ای نیست اما چند سالی است که با زیر پا گذاشتن ابتدایی ترین حقوق انسانی، حوزه بهداشت و درمان را نشانه گرفته است. هرچند سردمداران آمریکا ادعا می کنند ایران را از نظر دارویی تحریم نکرده اند، اما با ایجاد موانع متعدد در مسیر تهیه دارو، از تهدید و ارعاب شرکت های دارویی گرفته تا مانع تراشی در مسیر انتقال کالا و تبادلات مالی، تلاش می کنند که بیشترین مشکل را برای مردم ایجاد کنند. مشکلاتی که وقتی به حوزه بیماری های صعب العلاج می رسد، خود را بیشتر نشان می دهد، چرا که تولید اغلب این داروها در انحصار کشورها و شرکت های خاص است.

اما این تحریم ها، کاسبانی هم دارد. آن هایی که با قاچاق داروهای مختلف، بالاخص داروی بیماری های خاص سعی می کنند از این آب گل آلود برای خود ماهی بگیرند. اگر از قاچاق دارو به عنوان دلالی با جان مردم یاد کنیم بیراه نگفته ایم. حوزه ای که در آن گویی هیچ چیز جز پول مهم نیست.

وقتی در بازار دارو صحبت از دلالی و قاچاقچی به میان می‌آید در ادامه، به ماجرایی مافیایی می رسیم که کنجکاوی در آن حکم بازی با دم شیر دارد. سرشبکه ها و بنگاه هایی که بر اساس شنیده ها عواملی درجه بندی شده دارد و از ناصرخسرو تا کنار داروخانه های بزرگ و حتی بیمارستان های بیماری های خاص به دنبال فروش دارو به‌صورت غیر قانونی هستند. افرادی بی رحم که مانند ساقیان مواد مخدر از گرفتاری مردم سو استفاده می کنند و مبالغ هنگفتی را به جیب می زنند.

یکی از موضوعاتی که به قاچاق و فروش غیرقانونی دارو در کشور دامن می زند تجویز‌های غیرقانونی پزشکان است، بسیاری از دارو‌های پرهزینه بیماران خاص و صعب العلاج به محض این که توسط کمپانی های فراملیتی کشف می شود، وارد فهرست دارویی ایران می شود. به عبارتی، سیاست گذاری داروی ایران بر اساس سیاست گذاری های بنگاه محور اعمال می شود و نه درمان محور.

این گونه می شود که تامین نیاز دارویی کشور مطابق درآمد بنگاه های وارد کننده یا تولید کننده شکل می گیرد. ما قانونی داریم که در آن تجویز دارویی که خارج از فهرست دارویی باشد ممنوع است. اما متاسفانه شرکت های متخلف، پزشکان را تشویق به تجویز دارو‌های خارج از فهرست می کنند که دردسر‌های بسیاری ایجاد می شود. وقتی پزشک تجویز می کند و بیمار برای تهیه دارو به مراکز مجاز مراجعه می کند، به دلیل این که این دارو در فهرست دارو‌های ایران نیست پس مجبور به تهیه دارو به شکل قاچاق می شود. مسلما این گونه دارو‌ها که از طریق منابع غیرقانونی وارد شده هزار گرفتاری به وجود می‌آورد.

اثربخشی اغلب این دارو‌ها در اضافه کردن عمر بیمار بسیار ناچیز است، به عنوان مثال؛ دارویی در بازار وجود دارد که هر دوز آن ۵۰ میلیون تومان قیمت دارد، دارویی که ممکن است حتی چند ماه هم به عمر بیمار اضافه نکند. حالا جدا از عوارض جانبی این نوع داروها، هم بیمار و هم خانواده بیماران را دچار بحران های اقتصادی و روحی و روانی می کند. این همه گرفتاری و ایجاد مسائل مختلف تنها به خاطر تجویز دارویی است که تجویزش غیرمنطقی و غیرقانونی است. البته تعداد کمی از دارو‌ها هم با اثربخشی کم هستند که به دلیل گرانی شان وارد این فهرست شده اند.

درباره کنترل نظام مصرف برای جلوگیری از قاچاق داروهای با ارزش نیز باید توجه کنیم، دارویی که به کشورهای دیگر قاچاق می شود، داروهای معمولی مثل قرص سرماخوردگی یا استامینوفن نیست بلکه داروی گران قیمت یا همان داروی بیماری های خاص است، اما این موضوع به راحتی قابل کنترل است، چرا که تعداد بیماران خاص در کشور رقم مشخص دارد و دولت می تواند از داروخانه ها درخواست کند کپی نسخه تجویز شده از سوی پزشک را به وزارتخانه ارسال کند، دقیقا سیستمی مشابه سیستم توزیع مورفین در بیمارستان ها، در چنین شرایطی معلوم است چه دارویی از سوی چه کسی تجویز و توسط چه کسی از چه داروخانه ای تهیه شده است، بنابراین اگر تخلفی صورت گرفته باشد از سوی یکی از این موارد توزیع یا مصرف رخ داده و به راحتی قابل کنترل است. اگر تعداد بیشتر از آمار بیماران خاص باشد به این معنی است که یا نسخه سازی شده یا پرونده بیمار جعلی است. علاوه بر آن به عنوان گزینه دیگر دولت باید در شبکه توزیع، داروهای خاص را با حواله به داروخانه تحویل دهد که مانعی بر سر راه تخلف احتمالی ایجاد شود.

در واقع داروهایی که قاچاق می شود از نظر حجمی زیاد نیست، یعنی اثر اقتصادی آن در کشور چندان قابل توجه نیست، اما اثر اجتماعی آن است که این معضل را مهم کرده و دولت باید فکری برای آن بکند، چرا که داروی بیماران خاص است که قاچاق می شود.